Brieven (2 delen)

Brieven aan zijn Moeder en zijn Stiefvader Mr. W.C. Boers.²⁾

2. Göttingen. Dimanche ce 23 Sep. [1787]:

Mes tres chers Parents!

Un compagnon me reste encor dans ma chambre - il est allé voir sa familie a Cassel - s'il retourne demain, ce sera pour partir le jour suivant, et je ne le reverrai plus. Tant pis, parce qu'il est bon garcon et qu'il m'a aidé a supporter les premiers jours que j'ai passé a Gottingue - Tant mieux - car je desire d'etre seul.

Je profite de son absence, mes bien aimés Parents, pour commencer une relation de mon voijage etc. etc. etc. qui, si vous me le permettez, n'aura pas plus d'ordre que le sort lui en donnera - aussi ne sera ce pas un Journal.

Ma route. Zutphen, Zellem, Aal ten, Boechholt, Borken, Velen, Coesvelt, Munster, Telget, Warendorp, Herzebrock, Rheda, Neunkirchen, Neuhaus, Paderborn, Lichtenau, Warburg, Cassel, Munden, Göttingen³⁾. Je n'ai eté que 7 ou 8 jours en chemin, parce que j'ai pris la poste ordinaire qui va

2) Staring's Vader stierf in 1783; in 1785 hertrouwt zijn moeder met Mr. W.C. Boers, fiscaal independent aan Kaap de Goede Hoop (in 1784 weer in 't land gekomen). (Boers heeft o.a. de verkooping van den boedel van D.H. Staring na diens vertrek uit de Kaap geleid en de opbrengst gemeld). Boers is ongeveer één jaar pensionaris v. Leiden geweest, later werd hij Heer v. Vierakker en Nijenhuis. Hij sterft in 1803 (Wapenheraut VI blz. 94 vermeldt ten onrechte 1788).

3) Blijkens aanteekeningen duurde de reis 8 dagen; ook maakt St. hier enkele opmerkingen o.a. over Munster. Vooral de gebouwen en kerken trekken z'n aandacht; van één kerk, die hij niet met name aanwijst, schrijft hij: .....‘kerk: aandoening bij het musijk en door den wierook’. Vooral de roode pannen ergerden hem b.v. aan ‘de comedie’.

[p. 5]

jour et nuit, a quelques stations on a le temps de prendre un peu de repos. Aussi faut il cela pour ne pas succomber a la fatigue, car les chariots de poste qu'on trouve sur cette route ou la même figure et toutes les incommodités des notres. Ajoutez a cela uu chemin en plusieurs endroits semé de gros callioux qui font bondir la voiture autant des fois que la roue se tourne et je n'ai pas besoin de charger le tableaux d'une seconde grouppe.

J'ai reservé pour cette troisième lettre¹⁾ une avanture qui m'arriva le premier jour de mon voijage et que je vous aurois pu ecrire plustot ma tres chere Mere, si je n'avois pas crains de vous allarmer - quoique a la verité l'evènement en question n'etoit pas proprement tragique pour moi. Je vous ecrivois de Zellem deux mots sur mon compagnon de voijage; un chasseur malade;- eh bien! nous avions fait a peine une demie lieue sur le territoire de Munster que le pauvre homme d'ont le mal s'etoit empiré à vue d'oeil demande d'une voix a peine intelligible au postillon de l'aider a sortir du chariot, une femme qui avoit grossi notre nombre a Aalten se joint a celuici pour soutenir le malade qui pendant qu'il descend est frappé d'apoplexie - tombe sans sentiment dans les bras du cocher - de la sur le sable - et se debat dans les angoisses de la mort avant que j'avois la moindre idée de tout ce qui venoit d'arriver, parce que j'avois ma place dans le devant de la voiture.

Figurez vous la situation de trois personnes, ma chere Mere - au millieu d'une immense bruijere - les ijeux attachés sur un malheureux qui meurt a leur pieds - meurt d'une maniere effraijante et terrible - et il ne peuvent le secourir..... mais je ne veux plus me rappeller cette scène - je ne veux pas la peindre ma chere Mere, pour ne pas vous inspirer une horreur d'ont je sens tout l'effet pendant que je vous ecris ces peu de details.

J'aidois (il le falloit bien!) j'aidois le postillon a tirer le mort dans le chariot - nous continuames notre chemin sans parler mot - la Justice s'assemble a Boechholt dans la maison de poste et on dressa un procès verbal qui me retint jusqu'a 9 a 10 heures dans la nuit.

Si la scene dans la Bruvère avoit eté etrange - la seconde dans la maison de poste ne l'etoit pas moins - Elle auroit figuré tres bien dans un roman Anglois. Une huitaine de Bourgemaitres qui avec leurs larges manteaux et perruques allemandes vouloient affecter une gravité qui rendoit la carricature encore plus piquante - le secretaire parlant par le nez d'une manière choquante - le president un homme comme un boeuf - et moi devant lui comme un garcon qui recite son catéchisme au maitre. J'aurois eu grand envie de rire si le cadavre etendu a coté de moi sur de la paille n'avoit

1) De andere twee brieven heb ik niet gevonden.

[p. 6]

reveillé dans ma tête des idées qui pouvoient par leur serieux plus que contrebalancer le ridicule qui m'environnoit.

Le trajet nocturne qui suivoit, n'etoit pas des plus agreables - j'etois seul dans le chariot - et comment aurois je pu fermer l'oeil? - nous arrivames a 3 heures du matin a Borken et repartimes a 6 et demie etc..... Depuis Munster une charmante compagnie ne m'a pas quittée jusqu'a Cassel - elle consistoit en deux Advocats Allemands et une jeune Italienne - ceux la nous quittoient a Paderborn et je continuois la route avec Madem. Lavazzari et un bon juif que nous fourrames dans un coin a l'autre bout du chariot-Honnij soit qui mal ij pense - je confesse ouvertement que toute Hottellerie et toute table est bonne quand on s'y trouve vis a vis d'une Lavazzari. Encore un bout de mon voijage assez romanesque que ce pelerinage avec mon Italienne. Elle suivoit son amant qui demeuroit a la campagne pres de Warburg et d'ont le pere (qui contrarioit les voeux du tendre couple) etoit parti de chez lui pour quelque tems.

La route que j'ai pris pour me rendre a Göttingue, mes chers Parents, est la plus mauvaise qui existe, la crasse dans les Auberges est insupportable. Ma Mere ij mourroit de faim, si elle traversoit le paijs de Munster comme je l'ai traversé. Si le plan de mes tres chers Parents, reste encor le même l'année prochaine, et qu'ils veulent alors venir a Pijrmont, je tacherai de me faire indiquer un autre chemin - Aussi le chateau de l'eveque a Munster est tout ce que j'ai vu de remarquable dans mon trajet. Cassel ne seroit pas dans votre route - cette ville merite l'attention d'un voijageur pour plus d'une raison - mais avec tout son eclat elle est triste et sale quand on la regarde avec un oeil hollandois.

Göttingue. J'ai rendu visite a quelques professeurs. Ils m'ont recu avec l'affabilité la plus obligeante. Mr. Beckmann¹⁾ surtout, le professeur dans l'oeconomie rurale, m'a comblé de politesse.

J'ai deux contubernals - excellens garcons - l'un est un juriste incarné et ne crevera pas de trop d'esprit - l'autre etudie la theologie - il est grand Botaniste - c'est ce qui me convient a merveille. Il s'est amouraché de la langue Hollandoise - je suis son précepteur, et mon disciple me fait honneur. En revanche il me reprend quand je m'exprime mal dans sa langue. La Procession a l'occasion du Jubilé de l'Université²⁾ etoit belle a voir,

1) J.B. Beckmann (1739-1811) gaf vooral practische wetenschap aan zijn leerlingen, o.a. landbouwkunde. Hij schreef het eerste leerboek over technologie en kende Nederlandsch.

2) Ter eere van dit feest schreef Burger: Ode der funfzigjährigen Jubelfeier der Georgia Augusta. (ed. Reclam blz. 216). Het had plaats op 17 Sept. 1787.

[p. 7]

environs 700 etudiants ij assistoient. Deux princes anglois et deux francois marchoient aussi dans le train - et une quarantaine de Professeurs de l'Academie et la magistrature et les ministres Roijeaux de Hannover etcetera. Une cinquantaine d'étudiants en uniforme et a cheval accompagnés d'une troupe de musiciens sont allé a la rencontre des ministres Hannoveriens et les ont escortés de même a leur depart.

l'Université a donné un Bal et soupé dans l'Hotel de Ville ou 500 personnes ont eté servis dans de la vaisselle d'argent. Voila du Roijal!

Ce 25 Sept. 87:

Plusieurs choses sont extremement chers ici. Un maitre de langue ne se paije pas moins que 4 Louis (36 fl.) la semestre: et il ne donne que 4 leçons par semaine. Un cheval de louage coute 36 sols d'Holl: par jour. Un chapeau mediocre est vendu 7 H. Le prix du drap est a proportion. Je le repete qu'on mange ici pire que les domestiques de la noblesse chez nous - aussi le vin ne vaut il pas le sol - ni l'eau, car elle est impregnée de cheaux et par consequent tres nuisible. La bière - on peut l'avoir bonne quand on la veut bien paijer mais c'est une boisson qui ne convient qu'a un ouvrier d'ont le travail perpetuel empeche qu'il ne soit enflé et tendu comme un tambour après l'avoir bue. ‘Que faire donc? Quel parti prendre?’ Manger du pain et boire peu. Je me suis mis a la rançon de 7 pains par jour outre mon diné - et cela me coute 31/2 sols d'Hollande. le beure? - Il est difficile d'en avoir qui ne soit pas forte. Vous voijez, mes tres chers Parents, que la nourriture de l'esprit etant la principale chose a Göttingue on a negligé celle du corps, c'est dommage pour un bon mangeur comme moi! - Il me semble que les deux aliments: le corporal et le spirituel fraterniseroient si bien! C'est ici la coutume de diner dans sa chambre tout seul ou avec un compagnon. J'ai eté obligé de m'achetter quelque linge pour la table - j'en ferai a mon retour une voile pour le petit aak a Wildenborch. - Je voulois que la nappe ne contrastoit pas avec le diner.

Je prie mon cher Pere de m'ecrire quelques details sur l'etat des demelés politiques dans les Prov: Un: - quoique je ne m'en suis jamais beaucoup melé - je desire pourtant ardemment d'en savoir quelque chose en general. Je n'entends rien ici - et je ne peu aussi rien entendre: Les Prussiens peuvent avoir devasté la Hollande et ruiné la Gueldre avant que j'en sache le moindre mot - et quelque chose de pareil ne m'interresseroit il pas?

[p. 8]

Comment va le mariage de Miss Maij? et Tante Antje¹⁾ a 't elle donné un rejetton male a son Epoux? Je prie ma chere Mere de me repondre sur ces deux points. Je prie encor ma chere Mere de presenter de ma part une requète a mon Pere - pour ne pas etre singulier il faut porter ici un manteau fouré (een pels) en hiver - si mon Pere avoit des fourures d'ont il ne pouvoit faire usage lui-même? - cela vaut bien la peine d'en paijer le port - car un habit de cette nature, et tres mediocre encore, coute 8 louis d'or (72 fl.) dans Göttinge.

Je repèterai ici mon adresse - si par malheur ma premiere lettre s'etoit egarée!

Chez Mr. le Capit: Himmelmann dans la rue Pappendieck.

Je fais bien des compliments aan de Juffer, ainsi qu'a Mr. Möller lorsque l'occasion s'en presente. Je baise les mains a Mad. de Westerveld²⁾. Je lui ecrirai dans une suivante. Soijez assurés, mes bien aimés Parents, de ma tendresse, de mon respect et de ma profonde obeissance et que la distance ne diminue rien de votre amour pour un fils d'ont le voeu le plus ardent est de faire votre bonheur.

Staring.

1) Een schoonzuster van Staring's moeder, Anna Aleida VerHuell, gehuwd in 1786 met Everhard Alexander VerHuell, secretaris van Doetichem, later ook burgemeester van Doetichem. Zij zelf heette Staring en was een dochter van een neef van St's vader. 11 Sept. 1787 werd haar een zoon geboren, Quirijn Maurits Rudolph, die over de fam. VerHuell in zijn: Het leven en karakter van Carel Hendrik graaf VerHuell (1847) het een en ander vertelt. De stamlijsten door St's zonen opgemaakt zijn onnauwkeurig en dus ook wat Lulofs in zijn biographie o.a. op blz. 259-51 zegt.

2) Vrouw van den burgemeester van Hattem (in 1788 verbannen).

3. Göttingue 18 Nov. 87:

Ma bien aimée Mere!

Le canal que mes chers Parents ont eu la bonté de chercher pour moi pour me faire parvenir de l'argent me tire de l'embarras ou je me trouvois longtems par la crainte d'etre trompé par l'Israëlite a qui j'etois dans la necessité de me confier - je ne sais, mais un juif, je le crois toujours juif - en recevant votre lettre ma chere Mere j'etois même sur le point de m'aller chercher a Cassel un homme d'affaires baptisé. Je n'ai pas encor envoijé la lettre de change a Brunswick parce que je ne manque pas d'argent jusqu'a present et que je ne voudrois pas grossir sans necessité la somme dans mon coffre fort a foible serrure.

L'article sur mes besoins pecuniaires dans ma precedente est annullé tacitement par votre lettre ma chere Mere, desorte que je n'en parlerai plus. J'epargnerai aussi a mes chers Parents la repetition de ce que j'ai deja dit

[p. 9]

sur le manteau fouré, quoique les cent florins meriteroient tres bien un da capo. La raison qui me faisoit desirer mon diplome¹⁾ n'existe plus, ma chere Mere - mais pour le thé! - Le port est tres mediocre a proportion de la distance et Hamburg est au moins autant eloigné de Göttingue que Zutphen. Ajoutez qu'on doit se confier a la bonne foi des personnes qu'on ne connoit pas - surement que le port d'une provision de thé envoijé de la Grueldre ne me couteroit pas au de la 15 sous, ou, mieux, d'un florin - elle me couteroit, autant en me parvenant de Hambourg - malgré le prix excessif de ce thé c'est une vraie oeconomie pourtant d'en user ici - les hollandois qui viennent me voir (et les allemands aussi) boivent aprésent du caffé faute de bon thé, et cet article est bien plus cher ici que le premier, car on ne l'epargne pas comme en llollande, malgré la distance des villes commercantes d'ont on la fait venir et malgré la cherté du sucre. - Si ces raisons vous paroissent assez fortes, ma chere Mere, pour vous faire acquiescer a ma demande - je vous prie dans ce cas la de m'envoijer aussi le diplome en meme tems; quoique je n'en aie pas besoin pour le present un cas imprevu pouroit peutetre me le faire desirer. Ce que vous m'envoijez ma chere Mere, fussent ils des perles, ne court aucun risque sur la route; on peut faire des recherches après la chose perdu de station en station; et le maitre de poste doit tout restituer. Un de mes connoissances ici recoit la somme d'ont il a besoin a cliaque semestre du beau millieu de Mecklenbourg en argent comptant et avec la poste ordinaire.

Il y a quelque jours que je me trouvois chez le professeur Beckmann qui me presenta a son Epouse. - Elle voulut absolument que je vinsse au piquenique, mais malgre ma rage pour la danse je n'ij irai pas pourtant - si l'on veut faire une figure bonnette parmi la legion qui encente le sexe Göttingien il faut lui sacrifier la semaine aussi bien que le dimanche et cela ne me convient pas. - Je me plains de chaque minute qui m'echappe ici sans que j'en aie fait un emploij utile. - ah! que je ne suisse venu plustot dans cette ville! - Si je le pouvois j'enverrois des epitres plus eloquentes que celles de Saint Paul a tous les parents de notre republique pour les persuader d'envoijer leur enfants a cette Université - ah! que n'ij suis je venu plustot! - quatre années auroient suffi pour me faire acquerir des connoissances assez brillantes pour - mais enfin j'ai a rendre graces au ciel de ce que je puis employer encor autant de temps pour profiter de l'excellente instruction qu'on trouve dans cette Academie.

1) Er zijn dus blijkbaar een of meer brieven verloren gegaan.

[p. 10]

Le Professeur Meiners¹⁾ m'a invité d'etre d'un petit cercle choisi qui s'assemble tous les Dimanches chez lui - j'ij etoit la semaine passée - nous n'etions qu'a nous six - je passois une soirée ou demiesoirée des plus agreables. - Son epouse s'ij trouvoit aussi - elle me paroissoit une excellente femme!

Dieu merci ma chere Mere que la grande ergernis n'existe plus et l'adieu le plus cordial pour les maçons. - Le décampement de Vlugman n'est pas une nouvelle moins interessante que les deux premieres que vous m'avez ecrite ma chere Mere. - La maison restera 't elle ou non? - Je ne demande que cela ma chere Mere; je voudrois n'avoir que des idées superficielles des changements qui se font au Wildenborch pendant mon absence, pour jouir mieux de la surprise a mon retour.

J'embrassé mes bien aimés Parents en idée avec toute la vivacité et la tendresse d'une ame penetrée de leur bienfaits, et renouvelle la promesse de ne jamais me rendre indigne du nom de leur

Fils.

1) Chr. Meiners (1747-1810) Prof. in Philosophie en Aesthetica; hij doceerde ook godsdienstgeschiedenis, was een veelschrijver. In 1789 o.a. ‘Anweisung für Jünglinge zu eigenen Arbeiten’. Onder de aanteekeningen vond ik: ‘Meiners vraagen wat bloodzinnig heet, ook naar het opvoedingsboek daar instont dat men aussweifungen door een schoon ideal moest tegengaan.’

4. [tusschen 6 April en 30 Mei 1788]:

p.s. ik heb nog tijd gehad om een klein briefjen aan mijn lieven Oom van Goud. te schrijven, mag ik mijn moeder bidden om het met de post aan den ouden man aftezenden.

De overige brieven beveel ik ook aan de zorg van mijn lieve moeder aan.

Mijne teêrgeliefde Moeder!

Ik dank uw hartelijk voor uwen gewenschten brief van den 6 Apr. - Eene gelukwensching dat Uwe ongesteldheid weer zo spoedig verdweenen is en ook eene gelukwensching voor mij zelve dat gij nog met moederzorge aan mij denkt! God doe nog lange jaaren ú dezelve gevoelen en míj dezelve verdienen gelijk ik dat tot nu toe naar mijn beste vermogen heb trachten te doen! - Zend mij toch spoedig de lepels etc. mijn lieve Moeder - ik weet niet wat ik mijn hospes zeggen zal die mij tot nu toe alles geleend heeft en Sloet²⁾ verwijt mij ieder ogenblik dat hij reeds bij het vierendeel jaars naar 't prezent van zijn moeder wagt. - Ik maak vis a vis van mijne

2) In het Album Amicorum van Staring uit z'n Harderwijksche en Göttinger jaren is een blaadje van Sloet van Twee Nijenhuizen.

[p. 11]

landsluiden een figuur als of ik aan niemand toe behoorde als ik zo met mijn loden lepels voor den dag koom. Wat mij betreft ik kon zeer ligt met zulke lepels eeten en heb het ook nog zo ver niet gebracht dat ik een halve Gulden tot eenen zilveren verdienen kan. Mogelijk zal ik het ook wel nooit zo ver brengen - ik hang dus geheel van de zorg mijner Moeder af die mij spoedig of langsaam of in 't geheel niet helpen kan, naar welgevallen. Ik heb zeer zeker nooit recht van Klagen..... Ja! - tweehonderd gulden op Zwaan en Zwart¹⁾ getrokken, zo als er in de brief staat mijn lieve Moeder. Ik zal hier een open brief insluiten aan den boekverkoper, mijn lieve Moeder, wees zo goed om er het adres onder te schrijven, waar aan de boeken moeten gezonden worden, zo dat zij van daar met hetzelve paquet waarin het zilver is kunnen afgaan. -

Zend er dan, als ik u bidden mag, de Deventerkoek van Sloet bij. - Het schijnt zijn moeder op geen gulden port te moeten aankomen - laten wij daarom de vrouw niet beletten van één uit haar vijf kinderen plaizier te doen, in een vreemd land - bij mijn paquet gevoegd zal de vracht ook zeker niet boven de 10 of 12 St. voor hem komen. - Daar nu toch al het goed nog 't huis is, kan ik nog een verzoek bij de vorigen voegen, namentlijk of mijne moeder geen 2 paar gewoone servietten en een paar rechtgroten meê kan zenden, waarvan ik de laatsten dan als tafellakens gebruiken kan. - Wat ik hier voor dat gebruik heb laten maken koomt mij dan tot andere eindens zeer goed te pas. - En dan nog iets! - heeft Willemijntje geen engelsch zaal gehad, mijn lieve Moeder, waarvan tegenwoordig niemand gebruik heeft? paste dat, naar 't voorafgegaan advis van mijn Vader ook op een groot paerd en wilde mijn Moeder het mij dan met schabrak enz. enz. tot een cadeau met het overige toezenden, dan kreeg ik het goedkoop voor het port alleen en ik kon van deezen zomer nu en dan eens met de ordentelijke menschen meê uitrijden en wat frische lucht inademen’......

‘Het aanneemen van Bergman²⁾ in uwen dienst, mijn lieve ouders, kan mij niet dan het grootste plaisier doen, hoezeer ik ook den Jager beklaag, een mensch dat u nu zeker niet diende, maar dat bij al zijn fouten toch deugden en aan mij de grootste verdiensten liadt door de trouw waarmee hij mij in mijn ziekte³⁾ heeft opgepast, die nog wel een herhaalde beloning in mijn naam meriteerde! -

1) De naam van het bankiershuis, waarvan meermalen in de brieven gesproken wordt (ook in de rekening-courant van St.'s vader, Damiaan Hugo Staring).

2) Rentmeester op den Wildenborch. Er zijn van hem nog 7 brieven'(1795-97) bewaard.

3) De pokken, waardoor Staring in 1784 aangetast werd; zijn gezicht werd er zeer door geschonden (in een brief van zijn Oom uit Goud, van 3 Dec. 1784: ‘Ik hoope eerlang uw mottig bakkes te zoenen’. Denk ook aan het gedicht: Na eene zwaare Krankte. bundel 1786 blz. 46).

[p. 12]

Mijn lieve, goede Grootvader,¹⁾ dat hij in zijn ouden dag nog zo veel zorg op zich laadt! - Heb ik het niet gevreesd van de vrouw van Pagenkolk en Bloemink!²⁾ - dat rampsalige kuchen en die gevoelloze de Wolf! die ze ligt hadt genezen kunnen als hij er vroeg bij geweest was! - Zo veel van de Medecijnen te leeren als die kwakzalver door ondervinding weet was toch waarachtig geen toverij, en hoe veel zegeningen kon men dan winnen! - waar zullen nu die ongelukkige bloeden van kinderen voor opgroeien - waarschijnlijk niet tot menschen - dat komt alles op de ziel van de Wolf.

Dat is heerlijk, Moeder, dat de watermolen vernieuwd is! - is er ook verandering in de inrichting van het werk gemaakt, zo dat ze nu meer water dan te voren uitwerpt? - Die waterhistories zijn toch onweersprekelijk de eenigste ziel van alles.

Ik dank mijne lieve Moeder voor de zorg voor mijn boeken. Ik heb brieven over Weerts³⁾ en van Weerts gehad en toen Weerts hier is gekomen heeft hij mij niet nodig gehad, al weer zo veel zorg minder! Als Oome Geesteranus⁴⁾ het niet meer in Delf kon rooien was het dunkt mij toch zo heel zot niet om naar Hanau te gaan, daar het zeker goedkoop leeven en waar de landsdouw heerlijk is, - maar, wat zal hij er doen - 't is immers de stad Hanau aan dezelvde rivier waaraan ook Frankfort en Mainz ligt? Dat Hanau zal niet meer dan een dag of 3 ver van hier liggen. In de kleine zomervacantie zou ik wel lust hebben om daar de streek eens te gaan zien.

Je rends mille graces a mon bien aimé pere pour la tranquilleté que sa lettre m'a donnée. - Je n'ai donc rien a craindre pour lui sur ce sujet! et la revolution s'est affermie! - Je concois aussi la satisfaction⁵⁾ que mon Pere doit gouter de se voir si noblement vengé d'injures aux quels sa digneté presente repond pour lui - ce seroit peutetre importun que de demander dans une seconde lettre encor un p.s. de mon cher pere, mais je ne saurois nier que je le desire bien fortement.

1) Zie over zijn grootvader Quirijn Maurits VerHuell, Burg. v. Doetichem (hij sterft 22 Mei 1788), het boek van een anderen kleinzoon, Q.M.R. VerHuell, over diens oom: Carel Hendrik graaf VerHuell blz. 39, 52. Den steun, dien zijn grootvader aan St.'s moeder had, herdenkt hij blz. 41.

2) Twee boerderijtjes in de buurt van den Wildenborch.

3) Johan Weerts studeerde in Leiden (ingeschreven 1790, 22 j. oud) en eerst in Göttingen. Hij werd advocaat te Zutfen en in 1824 burgemeester van Arnhem, † 14 Mei 1842. De bedoelde brieven zijn van St.'s vriend Arn. Op ten Noort (zie ook brief 161 en 162).

4) Mr. Reyer Geesteranus (1742-1794, † te Homburg), Oom van St. door zijn stiefvader Boers; hij was gehuwd met Joh. Corn. Boers.

5) Mr. W. Boers werd 6 Febr. 1788 door den Prins als Pensionaris v. Leiden aangesteld.

[p. 13]

Ne vous inquiettez pas sur ma santé, ma tres chere Mere, elle est graces a Dieu! meilleure que jamais! Si mon ame quelquefois est malade, ce n'est pas par l'eloignement de la maison paternelle - un eloignement necessaire pour moi! mais par des circonstances qui ne sont pas les suites prevues de eet eloignement. -

Apparemment la lettre presente sera suivie dans 8 Jours d'une autre dans laquelle j'ecrirai en meme temps a mon oncle a Gouderak et le Capitaine¹⁾ etc. -

J'embrasse mes bien aimés parents en pensée et ne finirai jamais d'etre leur obeissant et respectueusement affectionné Fils.

A.C.W. Staring.

1) Zijn neef A.H.C. Staringh, Kapt, ter Zee, zoon van den Oom uit Gouderak.

5. Göttingue ce 30 de Mai 1788:

Ma tres chere Mere!

Votre derniere, datée de Wildenborch, m'est bien parvenue. - le plaisir que me causoit votre bonté pour moi ne fut que trop moderé par le recit triste et inattendu de la situation de mon grandpere! - quoique dès mon enfance eloigné de lui j'aije peu jouis de ses soins et de son amour, je regretterai pourtant la perte de l'homine respectable, toujour egal a luimeme, avec toute la vivacité d'un tendre enfant! - Je ne puis me trouver dans ma situation, ma chere Mere! - Bon Dieu que tout sera changé a mon retour! - 8 mois d'absence, et tant de catastrophes! - la mort d'un grandpere que je regarde comme l'annonce de celle d'un oncle septuagenaire²⁾ me ravit des embrassements bien doux - des perspectives bien riantes! - Je l'aimois beaucoup ce viellard toujours serein qui joignoit la gravité venerable de l'age a la vigeur et la gaieté de la jeunesse! - ah! Je sentirai encor plus vivement sa perte quand je reverrai tant d'objets qui me rappelleront a chaque pas son idée! -

Que Dieu vous console, ma bien aimée Mere! - Je ne vous reciterai pas ces lieux communs qui revoltent le coeur en voulant subjuguer la raison - la meilleure consolation est de voir couler les larmes sans les blamer, ou de pleurer soi même!

Ce 31 de Mai.

Encor quelque mots d'affaires indifferentes, ma tres chere Mere, j'aurois tort de me rependre de nouveau sur la triste matiere qui remplit hier ma page.

Je rends graces a mon cher Pere pour son present, je n'attends qu'un jour parfaitement a moi pour en faire usage! - Les lettres de change ne pouvoient

2) Zijn Oom J.G. Staringh te Gouderak was in 1717 geboren.

[p. 14]

arriver plus a propos - ma caisse n'etoit pas a la verité parfaitement epúisée, mais enfin, ce n'est pas aussi le terme que je dois risquer d'attendre. -

Le collège de Heyne¹⁾ qui m'a couté 3 Louis d'ors m'ennuie si souverainement que je n'ij rentrerai plus. - J'ai eu l'occasion de me procurer une bonne copie de ses lectures que je ferai transcrire a mon domestique pour ne pas perdre entièrement le fruit de mon argent. - Si vous me voulez faire parvenir la selle, ma tres chere Mere, sans qu'il m'en coute un sou, je vous prie d'ij joindre quelque livres de tabac - il n'ij en a pas de fumable ici qui ne coute 3 florins d'Hollande. - Jugez avec cela si ma prière est oeconomique ou non. - Depuis quelque tems la Botanique fait mon occupation favorite. - C'est le fondement sur lequel repose toute agriculture systematique et une carrière pas entierement depourvue de gloire pour celui qui la court avec quelque succès. - Le conseiller Murray²⁾ (chevalier de l'ordre de Wasa) notre Professeur en Botanique a beaucoup applaudi a mon zèle. J'ai avec un autre Hollandois l'entrée particuliere du jardin de plantes et la permission de me choisir des exemplaires a mon gré pour mon herbier - c'est une faveur insigne!

Les environs de Göttingue sont beaucoup embellies depuis quelque tems, ma chere Mere - un autre fois, quand mon ame sera mieux accordée je vous ecrirai sur ce sujet.

J'embrasse, mon Tres cher Pere, en idée - et je lui souhaite une ame tranquille au millieu des troubles qui agitent encor sourdement notre malheureuse patrie, selon les nouvelles qu'en recut il ij a quelque jours un de nos Hollandois. - La malheureuse Madame de Westerveld!³⁾ et sa vielle Mere a Harderwijk! -

Adieu ma bien aimée Mere, soyez assurée que je ne finirai jamais d'etre un fils respectueux, obeissant et tendrement affectionné.

Staring.

1) Chr. G. Heyne (1729-1812), Professor in Welsprekendheid, Bibliothecaris en Directeur van het Philologisch Seminarium; hij behandelde vooral onderwerpen uit de ‘Alterthumswissenschaft’. Hij had een zwakke stem, een slechte voordracht, maar trok veel toehoorders, doordat hij met Winckelmann, Wolf, e.a. behoorde tot degenen, die de klassieke studie in nieuwe banen leidden (zie o.a. Hettner: Literaturgeschichte des achtzehnten Jahrhunderts III₄ blz. 322-24).

2) J. Andr. Murray (1740-91) studeerde eerst in Upsala; sedert 1769 Prof, in de Botanie in Göttingen, hij was belast met de zorg voor de botanischen tuin.

3) Haar man, Herbert v. Westerveld, was als .burgemeester v. Hattem door het Hof van Gelderland ongeveer half Mei vervallen verklaard van zijn burgerrecht en zijn ambt. ‘Voort om met het zwaard over 't hoofd te worden gestraft en voor altijd gebannen op poene van de dood’. Hetzelfde vonnis trof o.a. H.W. Daendels.

[p. 15]

Ik groet mijnen lieven Opten Noort¹⁾ met Harderwijksche aandenkens in 't hart.

1) Arnold Op ten Noort, zoon van den burgemeester van Kampen, werd in Sept. 1785 aan de univ. te Harderwijk ingeschreven. In Sept. 1787 vertrok hij naar Leiden; hij was toen 20 jaar. (Alb. Stud. Lugd. Bat.)

6. [najaar 1788]:

Mijne tedergeliefde Moeder!

De vorige brief kan als voorrede dienen,²⁾ darom vang ik dezen terstond met een kleine schets van mijne reis aan³⁾ - ik vrees dat er niet veel interessants zal in te vinden zijn! - avontuuren, zo als op mijn tocht van Zutphen herwaards geen één! - Schoone Landstreken vullen wel voor het meest mijn geheugen op als ik op onze Tour terug denk en deeze lijden het beschrijven niet goed - maar enfin! - mijne naricht mag dan droog of niet droog uitvallen ik zal aan de wil van mijne lieve Moeder niet ongehoorzaam zijn - alzo

....... o mijn Zangster, hef aan!

Onze reis maakt een ovaal op de Kaart van Duitsland uit. - Zij loop[t] . door de volgende voornaamste plaatsen: Göttingen, Cassel, Marpurg, Giessen, Franckfurt, Hanau, Darmstad, Manheim, Heijdelberg, Heilbrun, Anspach, Nürnberg, Erlang, Bamberg, Coburg, Hildburghausen, Meinungen, Eisenach, Gött: Dus: door Hessencassel, de Graafsch. Hanau, het Mainzische, Gr. Katzenellnbogen, den Palz, Suabenland en nu door den Frankischen Kreiz terug. Is dat niet braaf wat Lands afgereden⁴⁾ in den tijd van 4½ Week en toch genoeg daar bij gezien ook, waar iets te zien was, en (nog één en) zonder dat er eene avond met een bang gezigt naar een stuk van een Kaars gevraagd wierd⁵⁾.

Onze Caravane was vijf personen sterk: Sloet, Weerts, ik en twee Knechts, één van Sloet en de mijne - tous bien montés et armés jusqu'au dents, schoon wij onzen weg zo weinig straatrovers als Eenhorens en Zeemeerminnen te vrezen hadden.

Maar als nu de cavallerie eens eeuwige plasregens op de marsch hadt gekregen? - Ja! dan was er geen middel op geweest als zich in de mantel te winden en te laten druipen wat wou' - gelukkig hebben wij (de 3 laatste

2) Waarschijnlijk worden ook hier één of meer brieven gemist.

3) St. stelde een reisjournaal op, waaruit blijkt dat de reis van 25 Sept. tot 23 Oct. 1788 duurde. Hier geeft hij nog meer bijzonderheden (o.a. nu en dan schouwburgbezoek).

4) Het was een reisje te paard.

5) Uit vrees voor ongedierte? maar St. schrijft: ‘Jestfeld, waar wij een sterk vlooiengarnizoen onder de wapens vonden’.

[p. 16]

dagen uitgenomen) altoos het heerlijkste weer en bijna altoos de schoonste chaussee gehad - en de reis is mij (de Knecht meêgerekend) goedkoper uitgekomen, daar ik te paerd reisde, als wanneer ik met extrapost alléén voordgehossebost was geworden, zonder ergens heen als vooruit te kunnen zien, en a la merci van een bokkigen postillon.

Treve de preambules’¹⁾.

Een onderhoudend reisverhaal begint Staring met een paar opmerkingen over uitgebrande vulcanen, die hij bij Cassel zag. ‘In Maarpurg gaf ik eene viziete aan prof. Baldinger, de Matador van Duitsland in het medicijnische vak - ik heb een paar regels van hem in mijn album meêgekregen’²⁾.

De bevolking bevalt hem niet in het Hessische, de menschen zijn ‘lomp, brutaal en lelijk’, de boerinnen om Maarpurg hebben ‘baviaansgezichten’. Bovendien zijn de herbergen er ‘boven alle verbeelding elendig en morssig.’

Het land is wel bergachtig, maar toch goed bebouwd ‘hoe dit landbouwen toegaat weet de Hemel want de Sultan van Cassel heeft immers al zijn lieve onderdanen in Amerika laten doodslaan?’

In Frankfort was het juist ‘jaarmis’. ‘De stad was Amsterdamsch levendig en is het altoos. Daar woonen Joden bij de vleet maar in eene aparte straat, die 's nachts afgesloten is en waarvan de poort met een wacht bezet wordt.’

Een mooie stad, vooral wat den bouw betreft, vindt hij Hanau. Hij noemt enkele wandelingen, o.a. naar Wilhelmstad, dat voor de ‘Brongasten’ van alles aanbiedt, ‘eene ruime colonade om gedekt bij het Hoofdgebouw te wandelen - groote zalen voor de speelers en de danspartijen - zeer gevarieerde wandelingen in een goeden engelschen smaak, op een ongelijken grond, aangelegd - allerhande spelen, waaronder een kostbaar caroussel met net gearbeide houten paerden en romeinsche wagens die zeer gemakkelijk van onder, zonder dat men ziet hoe, bewogen worden - en eindelijk twee groote boschen van opgaand hout - het eene van Dennebomen en het andre eene bemuurde phaisanerie van beuken en eiken die een sterrebosch uitmaken.’

Ook in Darmstad trekken de parken en de aanplantingen langs de wegen z'n aandacht, bovendien een buitengewoon groot ‘exerceerhuis’.

‘In Mannheim bezagen wij de 2 heerlijke gallerijen³⁾ van schilderijen en statuen - ik maakte er ook een viziete aan Sinzenich een plaatsnijder die

1) Zie brief 22.

2) Te vinden in het Album Amicorum (27 Sept. 1788). E.G. Boldinger (1738-1804) was achtereenvolgens professor te Jena, Göttingen en Marburg.

3) Zie brief 332.

[p. 17]

Duitsland zeer veel eer maakt - ik heb een kleine Schez van hem in mijn album’¹⁾.

In Heidelberg vindt hij de ‘majesteuze ruinen op den berg........ en het romantische dal waardoor de Neckar tusschen stijle rotsen voordschiet’ mooier dan het ‘bakbeest van een vat’.

Juist tijdens den wijnoogst kwamen zij in Heilbronn, waar een groote drukte heerschte. ‘Mevrouw Prehn was zo goed om mij ten eten te vragen en mij 's avonds ten huize des Herrn von Roscam die herablassende Gnade der Gnädige Gnaden in Heilbrun gnädigst te doen bewonderen. - De Toon kan dan te Heilbrun du dernier bon zijn maar ik heb nog niet goed geleerd om gnädiges Fräulein etc. te zeggen en mijn eerste experimenten in 't opzeggen van die titulatuuren vielen mij zo moeielijk, que je n'ij retournerai de ma vie’.

Weinsberg doet hem de daar in de vijftiende eeuw gewoond hebbende vrouwen herdenken, hij vertelt haar handelwijze en voegt er bij:

‘Fällt mir einmal das freijen ein,
So will ich ein' aus Weinsberg freijn’!²⁾.

Staring vervolgt:

‘In veele dorpen, in deeze streek van onze reis, vonden wij zeer hoge meibomen staan - deeze worden hier ieder jaar bij het vieren van de dag der inweiding van de Dorpkerk opgerigt - de jonge boeren en boerinnen leggen dan wat geld te saamen, waarvoor zijden doeken gekocht worden - nu koomt de gantsche Gemeente bij een ander, om zich vrolijk te maaken, en de jongelui' die eigendom aan de doeken hebben sluiten eenen ruimen kring om den meiboom en danssen daarom heen. - De entrepreneur der Fête staat ondertusschen in hun midden bij de paal, en houdt een stuk brandende Lont in de hand - het danssend paar dat vlak tegen over deeze Lont staat, op het oogenblik, dat zij uitgaat, krijgt een doek (N.B. ik heb vergeten te zeggen dat de doeken allen hoog aan den Meiboom opgehangen worden) en dit wordt nu zo dikmaal herhaald tot alle doeken gewonnen zijn. Ik mogt wel weten wat de eerste aanleiding tot dit idé gegeven heeft!’

Een mijn, waaruit ten behoeve van een ‘vitriool en aluinziederij’ leisteen werd gehaald, bezocht Staring, ‘maar het werk was te klein om ons eenig denkbeeld van de metaalmijnen op den Harz te geeven die ik bij leven en welzijn aanstaande voorjaar hoop doortekruipen’.

1) Bewaard: 9 October 1788.

2) Bürger's Die Weiber von Weinsberg (ed. Reclam. blz. 69):

‘Kommt mir einmal das Freien ein,
So werd' ich eins aus Weinsberg frein’.

(Vertaald door Bilderdijk: Verspr. Ged. I blz. 186).

[p. 18]

Opmerkenswaardig vindt hij het, dat in Neurenberg¹⁾ het speelgoed niet in fabrieken gemaakt wordt, maar ‘door particuliere arbeiders’. In Hildburghausen werd den reizigers verteld van een grooten brand: ‘de Hertog liep radeloos onder het volk op de markt om; eindelijk knielde hij op de straat neêr en riep God met luider stem en opgeheven handen om bijstand aan. - gelukkig wierd kort hierop de brand door den gelukkigen inval van eenen Burger gestuit’....

...‘Landbouwerlijke remarques waren er op onze gansche reis weinig te maken, omdat alle velden bijna leeg waren’. Toch maakt hij enkele opmerkingen van dien aard. ‘Achter Nürnberg en verder op in Frankenland kwamen wij door heerlijke Dennenbosschen, berg op, berg af, - de meesten waren Fijne Dennen en dan van dat soort die men bij ons gewonelijk Picea heet. - Zeer weinig grove Dennen, waarvan men het hout hier voor slecht hield.’ - De daken, met pannen in den vorm van leien bedekt, zijn ‘duizendmaal schoner in 't oog als onze golvende daken en daarbij was er geen beschieten nodig’. [Hier wordt de brief en dus ook de reisbeschrijving afgebroken²⁾.]

1) Blijkens het journaal zag St. hier ‘een erbarmelijke comedie’.

2) Zie verder het journaal. In de buurt van Eisenach kwamen ze ‘door een ernstig en romantisch dal van bijna geheel naakte rotssteenen waar aan van boven de geiten graazden.’

7. [najaar 1788]³⁾:

Mijne lieve Moeder!

Uwe laatste brief heeft mij recht verkwikt - ik zat er in deeze woestein van geleerdheid naar te smachten als of er mijn leven aan hing. - Tijd om te verlangen ontbreekt mij hier das Gott erbarme! niet. - Terwijl tot nog toe geen schaduw van verlichte vriendschap hier mijn uuren aan vult. Sloet die nog mijn eenigste troost was zit sedert meer dan 2 weeken met nog 3 andren van onze Landmanschap in Pijrmont, en vergeet daar dat er een Göttingen in de Waereld is.

Het geen ge mij over den Wildenborch schrijft, mijn lieve Moeder, hoe weinig het ook zij, (het moest niet meer weezen ook!) doet mij het grootste plaisir! - schrijf mij bid ik van honderd kleinigheden over dit en diergelijke onderwerpen - mijn hoofd is hier, maar mijn hart is geheel bij ons gebleven en het staren op een kaart van Gelderland⁴⁾, met den Wilden-

3) Deze brief kan ook vóór de vorige geplaatst worden, d.w.z. vóór het najaarsreisje geschreven zijn.

4) Blijkens een aanteekening van de zonen van den dichter in een editie zijner Gedichten (1836-37) hing er ook ‘tot stichting van de Duitschers een kaart der VII provinciën tegen de muur,’ met twee Latijnsche bijschriften. Zie ook onder de puntdichten Holland (bundel 1837 blz. 116).

[p. 19]

borch er op, die hier naast mij hangt, geeft mij tot nog toe de genoegelijkste ogenblikken.

Mijn gelukwensching, lieve Moeder, met uwe woning in Katwijk¹⁾! - Op ten Noort is van voorneemen er u dikwijls te bezoeken, - die deugniet! Hij schrijft dat, geloof ik, om mij dol te maken. - Lieve Sinte Christoffel! één enkel kopjen thee in Katwijk en dan 's avonds Een konijntjen a la sourdine met Oome Baljouw²⁾ weggeknuffelt! - wat is toch een mensch die geen drakenwagen of geen betoverd tapijtjen uit d'arabische vertellingen te commandeeren heeft!

Ja waren 't die gekke collegies niet, die ik deezen winter nog horen kan, en was er de minste mogelijkheid dat ik, zonder doof en dood gepolitizeerd te worden, in Holland kon doorkomen, ik liet hier den heelen boel, als een bankroetier, liggen en galopeerde met mijn gesuikerden Justus, par monts et par vaux, naar Leijden toe - maar nog ééne winter moet er doorgestreden worden, eer mij de martelaarskroone des studentenlevens opgezet wordt, en dan denk ik ‘thuis een tijd lang niets te doen als danssen en springen en zingen en kwinkeleeren, om de schaa van een derde van mijn leven, dat ik doorgezugt heb, in te halen’......

‘Ik behoef u niet te zeggen, mijn lieve ouders, hoe zéér het mij spijt dat er niets van de reis herwaard inkomen kan! - dit was iets dat ik reeds voorzien had!! - Zo u mijn plan gevalt zal dit alles door mijne spoediger overkomst vergoed worden. - Dit laatste plan is ook nog daarom te beter, omdat ik dan niet in Holland weêrkeer zonder iets van Deeze streken doorreizd te hebben dan weet ik ten minsten nog wat te vertellen - en het voorjaar is toch het beste reisweêr.

Ik bedank mijn lieve Moeder hartelijk voor het ontvangene!

Ik schreef brandend gaerne aan mijn goeden, ouden, besten Oom van Grouderak, maar ik kan het niet! - niet om dat ik te veel te doen heb,

1) Mr. W.C. Boers, St.'s stiefvader, werd door Prins Willem V 6 Febr. 1788 tot pensionaris van Leiden benoemd, 17 Maart 1789 kreeg hij op zijn verzoek ontslag en werd 30 Apr. vervangen door Mr. H. v. Alphen. Toen was hij in de vergadering nog als pensionaris aanwezig (zie Notulen van de Vroedschap van Leiden op het L. Gem. Archief). St.'s moeder liet aan Boers na f 1000 's jaars en 't gebruik van een huis in de Waterstraat te Zutfen (of f 1000 's jaars). Dit alles ‘in erkentenisse dezelve op haar verzoek wel heeft willen afstaan de Post van Raad en Pensionaris der stad Leyden en desselvs woonplaats voortaan in Zutphen te neemen’. 21 Maart 1801 stond Boers deze rechten af aan Staring voor f 9000.

2) Een broer van St.'s stiefvader.

[p. 20]

ik doe sedert eenigen tijd bloed weinig! - mijn ziel is het evenbeeld van een neergeslagen podding. - Om met lust te arbeiden moet men uitspanning hebben! - De trant van leven die ik tot nu gehouden heb zou mij den dood doen. - Daar zal nu en dan een daalder aan een paerd of een chais moeten vliegen of ik hou' het niet uit! Amen.

Bergman heeft mij bij het zaal een zeer ordentelijk briefjen geschreven dat mij een onbegrijpelijk plaisir gedaan heeft. Ik geloof vast dat hij 't vertrouwen van mijn lieve ouders zal blijven verdienen - die man is waaragtig een schat voor ons.

De Secretaris te gelijk Burgemeester!¹⁾ - Een Heer die zich zelve bedient - alle goede dingen bestaan in drieën - waren er gemeenslui²⁾ in Deutekom, zo behoorde hem die titel ook nog - ondertusschen ben ik er blij meê - het helpt leven voor den stamhouder.

Boni civis est praesentem statum rei publicae tueri, dat wil zeggen, mijn lieve Moeder, op zijn christens: ik zal als ik ‘thuis koom oranje dragen en er geen vieze neus van trekken als de Prins magistratelijke monsters maakt’³⁾.

1) Zijn oom, de halfbroer van z'n moeder, Everhard Alex. VerHuell compareerde 22 Juli 1788 als burgemeester van Doetichem; hij was reeds Secretaris van die stad (Vriendelijke mededeelingen van Mr. Bondam, Rijksarchivaris in Gelderland).

2) Een in Gelderland voorkomend magistraatsambt (zie o.a. Blok VI blz. 11-12).

3) Het blijkt niet of St. hier zijn brief geëindigd heeft. Daar de onderteekening ontbreekt en de brief onder aan een velletje eindigt, ging waarschijnlijk een deel verloren.

8. Göttingen den 3 Maart '89:

Mijne liefste Moeder!

Ik zit met stootvogelsogen te loeren op d'aankomst van uwen brief - als het publieke fonds in staat is ons de gelden voor d'expeditie naar Zwitserland en aangrenzende rijken te schieten dan zal mijn vertrek niet lang naar 't on[t]vangen dezer tijding teruggeschoven worden.

Bovensachsen zal ik wel in de loop moeten laten en die reis dus sparen tot dat ik eens een lot uit de generaliteitsloterij trek. - Drie maanden zijn te kort een tijd om zo veel af te zien, en al wilde mijne lieve moeder mij de kosten voor een langer tocht betalen, zo is mij toch de periode van drie maanden die ik langer van alles wat mij dierbaar is afgescheiden zal zijn reeds een halve eeuwigheid.

Ik heb gedacht of deze schikking niet de beste zou zijn: - zo dra ik uwen brief ontvang, mijne lieve moeder, en ik daar uit zie, hoeveel ik aan mijn

[p. 21]

reis te kosten leggen kan - zal ik aanstonds een vast plan¹⁾ maken, hoe ik de route nemen wil, en hierop een brief direkt aan Zwaan en Zwart zenden met verzoek om mij de geconsenteerde som in een credietbrief op 2 of 3 kantoren in verschillende steden die ik doorreizen moet overteschrijven - ondertusschen reis ik van hier weg, om geen tijd te verliezen, en Weerts mijn contubernaal zend mij de brief zo, dat ik dien onderweg zeker moet aantreffen. - Zo dit plan mijne lieve Ouders niet gevalt, dan kan ik altoos nog, eer ik van hier vertrek, nog een naderen brief van hun krijgen - ik blijf toch gewis nog eene vijf weken hier. -

Mijn goed zal ik onder mijn adresse aan Mej. van der Bussen adresseeren. - Ik dank mijnen waardsten Vader met al mijn hart voor zijne Silhouette²⁾ - (iets dat ik laatst in den haast vergeten had) - zij gelijkt sterk - evenwel verbeeld ik mij dat de neus te klein is - ondertusschen houd ik ze zeer in waarde omdat toch het gantsche characteristisch is - maar de andere Silhouette? - wien gehoort die? - ik heb mij de hersens op hol geraden. Mogelijk de Hr. Boers uit China - of is dat gek geraden? - Ja! ik geef het op! -

Ik kan het niet door de keel krijgen dat mijn moeder ook van den Wildenborch betaald heeft - tegelijk van de Juweelen en van den Wildenborch - alzo van een revenu en van een Capitaal, - dat is al te moordadig! - 't moet nog al een aardig sommetje geweest zijn - ik had er wel voor naar Astrakan en weerom, over Konstantinopelen en Berlin en Turin en Parijs en Koppenhagen kunnen reizen en nog een reipaard van het overschot kopen als ik 't huis kwam, - die gruwelijke duitendieven!

Mijn collegies hebben den bons sedert een paar weken, - dat bedroefde weer maakt mij ongeschikt tot alles, - en daar koomt dan nog bij dat ik met mijn ziel meer 'thuis zit als hier, - 't is hoog tijd dat ik op marsch gaa.

De Prinsen heb ik nog niet mijn hof gemaakt, - die mij presenteeren zou is ziek geworden, - overmorgen gaat het er nu toch vast op los. -

Ik omhels, mijne dierbare Ouders, ik omhels u duizendmaal in gedachten! - O wanneer zal ik het in wezen en waarheid doen. - Bewaart mij toch uwe schatbare liefde en twijfelt nooit aan de oprechte, kinderlijke genegenheid en de eerbiedige gehoorzaamheid van uwen dankbaren zoon

A.C.W. Staring.

1) Het plan voor Staring's Zwitsersche reis heb ik nog gevonden, de heenreis zou ongeveer 40 dagen duren, d.w.z. van Göttingen tot Lindau. Eerst wilde hij den Harz dan nog doortrekken. Een ander plan noemt ook plaatsen in Zwitserland: Zürich, Luzern, Bern, Bazel.

2) Bewaard door de familie Staring te Dordrecht.

[p. 22]

9. 17 Maart '89:

Mijn lieve Moeder!

Uw brief was mij een rechte Leijdsche Nieuwsverteller - ieder regel brengt alweer verandering in de uitzichten die ik bij mijne 't huiskomst verwagt.

Die arme Möller! Hij hadt het nu wel kunnen laten om mijn goeden Vader, die reeds zo veel te doen heeft, nog met zulk een berooid executeurschap lastig te vallen, maar 't spijt mij toch innerlijk dat ik hem niet weêr zal zien - over zo veel nieuw aangelegde plans enz. wegtesterven heeft altoos iets beklagenswaerdig voor mij in - de man mag mij voor 't overige bekend of niet bekend zijn. - Hij mogt mij ook nog al lijden en ik was hem hiervoor erkentlijkheid schuldig.

Ondertusschen merk ik wel, mijn lieve Moeder, dat bij zijn testament de hoop van Miss Maij met haren caro sposo tamelijk op het eind van alle hopen en verwagtingen zal uitlopen, - alzo een goede portie flikvlooierij vergeefsch aangewend.

Toen ik Weerts zeide dat Tante Onrust¹⁾ in 11 maanden 2 welgeschapen zonen geproklameerd had vroeg hij mij heel ernstig of mijn Tante dan geen negen maanden droeg - Ik zei hem: mijn God, neen! 't is een oostinjesch mensch.

En Carel alzo met Mietje Bruin gecopuleerd²⁾! - als ik het niet gedacht heb zo ben ik een stokvisch, - het hek was nu van den dam³⁾. - Als hij nu maar schielijk een schip krijgt en een stuk van een zilveren vloot of zoo'n ding, daar wat merg in zit, ziet op te vangen, dan zal de naam VerHuell bij dat paar des te luchthartiger vereeuwigd worden. - Ik wacht in dat huis spoedig een talrijke wiegebezetting.

Eheman Carel hadt mij toch wel een enkel, enkel lettertjen over 't geval kunnen schrijven. - Ik zie wel dat mijn spoedige 'huiskomst van alle kanten goed zal zijn - ik mag anders wel met mijn Doopceel in de zak lopen om mijn oude vrienden te bewijzen dat ìk ik ben. - Die deugnieten!

Ik herhaal het hier nog eens mijn lieve moeder dat ik toch hoop dat u

1) Dit is Tante Antje (zie blz. 8). Jacob Gerard Staringh schrijft in een brief van 9 Sept. 1790: ‘Hoe maakt het Antjen Onrust; of Wellust’.

2) Carel Hendrik VerHuell, de jongste van de halfbroers van St's moeder, huwde in 1789 Maria Johanna de Bruyn, dochter van een burgemeester van Doetinchem (Franco de Bruyn).

3) Waarschijnlijk door het sterven van zijn vader (zie blz. 13).

[p. 23]

mijne onvoorziene overkomst niet onaangenaam zal zijn. - 't is waarlijk aan alle zijden beter! - Zou er nog eens met der tijd van een reis inkomen, dan kan alles beter mondeling dan door brieven gearrangeerd worden. - Ik kwam met dit zwaare hart niet over dien langen weg en tegen die hoge bergen op. -

Het weêr zal mij hier nog wel een week of drie ophouden denk ik, lieve moeder, - ik schrijf nog wel een paar malen voor dien tijd. - Om geen gek figuur te maken zal ik hier doen als of ik werkelijk op reis gaa en in Holland zeggen dat mij alleen te reizen niet geviel en 10 dergelijke argumenten meer. Ik hoop dat mijne lieve Ouders dezen mijnen brief in den volkomensten welstand ontvangen zullen, - ik kus mijne tederbeminde moeder in gedachten en verzeker haar van de oprechtheid mijner achting en mijnes kinderlijken eerbieds.

haar Toon.

De Kapt.¹⁾ heeft mij eenen rechten lieven Brief geschreven.

1) A.H.C. Staringh.

10. Gröttingen den 6 Apr. '89:²⁾

Vergiffenis, mijn lieve Vader, zo ik uwen laatsten misverstaan heb, - menschelijk is het dwalen en 't vergeven is goddelijk. - Ik wenschte dat ge mij uwen laatsten hadt zien lezen om de gevoelen[s] van mijn hart in mijn trekken te speuren en geheel overtuigd te worden hoe dankbaar hoe tederlievend ik den Man van mijne Moeder en mijn weldoener als vader vereer. - Ik wil die letters als een gedenkstuk tot geduurige opwekking van mijne kinderlijke liefde en erkentenis bewaren.

Wat de terughouding tegen U aangaat, lieve Vader? - een rond antwoord op een ronde vraag³⁾! - Hebt ge wel ooit deze terughouding in iets anders bespeurd als in omstandigheden waarin geldzaken de vraag waren? - ‘neen’, niet waar? ten minste ik heb nooit willens terughoudend als alleen hierin tegen u gehandeld, en zie hier de grond.

Ik weet niets van de schikkingen die er om trend geldzaken bij het huwlijk mijner Moeder plaats gehad hebben. - Ik was dus altoos onzeker hóé ik vragen moest. -

Vraag ik direkt aan mijn Vader, zo dacht ik, dan is het net als of ik op zijn kosten, ten nadeele van zijn neven enz. teeren wil. - Verzoeken om penningen richtte ik daarom altoos aan mijne moeder alléén, om zelfs den

2) Waarschijnlijk is dit een gedeelte van een brief aan zijn ouders; het eerste gedeelte heb ik niet teruggevonden.

3) Het is zeer te betreuren, dat hier de brieven van St's stiefvader niet aanwezig zijn.

[p. 24]

schijn van baatzuchtige liefde voor mijnen Vader 't ontgaan en om hem te tonen dat ik hem niet mijn lieven Vader noemde om van zijn lieve geld te profiteeren. -

Een kort en waar antwoord, lieve Vader, waartoe nog eene menigte nuancen in mijnen omgang met u moeten toegedacht worden die uit denzelfden grond als dien ik daar voor mijne terughouding heb aangegeven voordvloeien en die ik hoop, mijn goede, waarde vader, dat u geen slecht denkbeeld van mijn hart zullen geven, schoon gij mogt achten dat mijn oordeel somtijds niet mathematiesch zeker kiest of verwerpt.

Ik heb dat eenige Zoon van gegoede ouders daar zo maar plomp neergeklad om dat ik dacht dat [het] een al te opzichtelijk geveizde domheid van mijn kant zou zijn zo ik mij hieldt alsof ik dit niet inzag. - Ik heb dit reeds over 6 Jaren zo goed als nu begrepen, maar zullen mij mijne lieve ouders ergends aan wij zen dat ik ooit pretensies gemaakt of verzoeken gedaan of voorrechten verlangd heb boven anderen die dit begrip, dit gevoel verraadden? - neen! heeft mij mijn lieve Vader zelf met andere woorden geschreven. - In mijn vorigen kwam juist een situatie voor waarin ik mij alleen op mijn eenige-zoonschap als op een privilegie beroepen kon dat mij anders weinig te pas kon komen en zo kwam ik er dan, door hogen nood geperst meê op de baan.

Mijn overkomst, spoediger dan verwagt wierd, derangeerd toch niets, mijne lieve Ouders? - Ik kan immers altoos komen? - Vergunt mij dan, bid ik, dat ik, met vuurigste dankzegging voor het aanbod in den laatsten brief mijns vaders het gebruik van uwen weldaad tot andere tijden uitstel. - Na 't schrijven van mijnen laatsten heb ik het niet gaan naar Zwitserland nog rijper overdacht - al houden alle andere redenen op - ik weet nog te weinig van honderd dingen om met vrucht, alleen, eene grote reis te kunnen doen - en om mijn gesprekken wat leven in een gezelschap bij te zetten heb ik toch al een schone lap van Duitsland in mijne Herfstreis gezien, en zal nu nòg al 't een en ander interessant voorwerp voor d'ogen krijgen - daarbij zal ik nu mijn lieve Ouders waarschijnelijk nog in Leiden vinden, dan kan ik met van Geuns¹⁾ etc. mijne nieuwbakken Botanie wat meer consistentie geven en interessante Luiden kennen leren - en eindelijk ik gloei om 't huis te komen - een verlangen dat door den laatsten, lieven Brief van mijn' vader nog sterker aangewakkerd is. -

Ik kom dan maar, niet waar? -

't Is nu Maandag - in 't midden der volgende week wilde ik naar den Harts reizen - ik kan alzo hier geen contraorders afwagten - maar

1) S.J. van Geuns (1767-1795). Hij studeerde in 1782-88 in Harderwijk, daarna in Leiden. In 1791 werd hij prof, in de genees- en kruidkunde in Utrecht.

[p. 25]

wel in Brunswijk vinden als de Brief post restant geadresseerd is. -

Ik heb hier vandaag 800 gl. tegen alle geval op 't C. van Z. en Z. getrokken. -

Apropos, mijn lieve Vader, - zou er geen kans zijn om stekjes uit den Leidschen hortus te krijgen van een eschdoren, die Acer Negundo heet? - o was daar kans toe! - 't is nu nog net tijd geloof ik om zulke stekken bij ons buiten te zetten - deze boom heeft zeer groot, schoon loof, geeft goed hout en schiet dikmaal in èèn jaar loten van 6 tot 8 voeten lengte. - Hij hoort in Amerika eigentlijk 't huis, bemint een vochten grond en een stand daar hij wat bedekt is, niet tegen de koude maar tegen den wind - in 10 jaren wordt hij bij de 30 voeten hoog - zijn hout wordt in Virginiën dat van de Eschen voorgetrokken. - Het brand heerlijk en dient de wagenmakers.

Gaerne wenschte ik mijne lieve moeder nog apart te schrijven maar vader Schachts¹⁾ heimelijke correspondentie heeft mij al mijn tijd afgestolen - voor mijn vertrek, waarde, goede moeder zal ik het nog goed maken.

Ik omhels mijne dierbare ouders in gedachten. Mogt[en] zij nooit ophouden mij voor hunnen dankbaren tederliefhebbenden Zoon te houden en ik zo gelukkig zijn om mij dezen altoos waerdig te maken.

Nog eens, mijn lieve ouders, zo er iets was warom ge gaern wilde dat ik nu juist mijn grote reis deet zo schrijf mij toch een brief in Brunswijk en Z. en Z. zal mij daar dan wel crediet kunnen bezorgen dat mij een of ander Koopman een credietbrief van 1100 gl. bezorgt die ik dan op reis zo 't nodig was zou aanwenden. - Ik koom toch nu liever 't huis²⁾.

1) Joh. Herm. Schacht was van 1764 tot 1804 te Harderwijk prof. in de godgeleerdheid. St. spreekt van ‘vader Schacht’, omdat hij ook den zoon of de zonen kende. Aan Godefr. Joh. Schacht, geb. 1764 en in 1789 predikant geworden te Leiden, na eerst in Harderwijk te hebben gestudeerd, schreef St. naar alle waarschijnlijkheid een boertig gedicht (Amsterd. Univ. Bibl.). Een andere zoon Chr. Paulus, geb. 1767, was te Harderwijk ook een tijdgenoot van St. Hij legde zich vooral op kruidkunde toe en studeerde ook in Leiden en Göttingen. Met bovengenoemden van Geuns reisde hij door Duitschland. (Zie voor ‘vader Schacht’ ook St.'s Album Amicorum).

2) Ook van de terugreis is een ‘Reisjournal’ bewaard. Het begin luidt: ‘Den 16 April 1789 vertrok ik 's morgens om 11 met extrapost van Göttingen op Northeim - hoe zeer ik verlangde om mijn Vaderland wèèr te zien, zo scheide ik toch met de innigste aandoening van eene plaats die ik veel te danken heb. - Ik nam met verstolen tranen afscheid van de lieve Weenderbron en de grootsche Ruïnen van Plesse die ik aan mijn zijde liggen liet’......
Een ‘Tagebuch von meiner Rückreise aus Göttingen nach Geldern’ is op 25 April afgebroken, toen Staring in Osnabrück was.