Logo DBNL
Vrouwelick cieraet van Sint' Agnes versmaedt (1622)

Vrouwelick cieraet van Sint' Agnes versmaedt

(1622)–Joannes Stalpaert van der Wiele–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Kleed-bericht bi manier van Voor-reden

GOedgunstighe Lesers ende Leesters! tot claerder kennisse dezes Lofzangs, ende het einde van dien, zo dunckt mi dat u luiden, indien niet nodig, immers zeer dienstig wezen zal een weinig de memorie te ververschen vanden Oorsprong ende eerste instelling der klederen. te weten op dat de zelve eens te rechte gevattet ende begrepen wezende, van jder onbedurven oordeel oock met eenen mag werden gewaerdeert, welcke maniere van kledinghe als streckbaer tot haer eerste einde, voor reden-matig opgenomen, en welcke weerom, als daer van wiickende, voor een misbruick gehouden behoordt te werden.

Staet overzulcks hier alder eerst te bemercken: Dat de+ mensch oorspronckelick van gode gheschapen is naeckt; om naeckt, ende zonder eenig kleed ter wereld te leven. Want alzoo lezen wi Genes 2. 25. Zi waeren alle beide naeckt, ende z'en schaemden haer niet. Welverstaende om dat de zonde in henluiden noch geen quaede begeerte, ende de deze noch geen wederspannigheid des vleeschs (de welcke d'oorzaeck van de schaemte is) en hadde veroorzaeckt. Waer bi komende de wellustigheid des Paradiis, bevriidt door de beplantinge Goods van alle ongetempertheid des luchts, zoo en waerender geen redenen noch van d'een noch van d'ander zide om 'tlichchaem met klederen te bedecken. Dan den onvroeden mensch ziin weelden onmagtig, en hadde hem zelven door de zonde zoo rasch niet ghewurpen uit de staet van onnozelheid,

of d'eenvoudige oogen werden hem stracks ongeluckkelicken geopendt; ende gewaer werdende in de wederspannigheyd van ziin naeckte vleesch, de boete van ziin wederspannige ziel, zocht hi van stonden aen een middel om ziin beschaemde naecktheid te bedecken. kooz derhalven

Ten tweden voor ziin eerste kleed De bladeren van een Vigeboom: om dies wille dat de selve hem alder eerst inde hand quamen, ende d'alder naest waeren. bi naemen Indien warachtig is het gevoelen Theodoreti, Procopij, Barcephae ende andere, dat de verbode vrucht zelfs een Viig geweest is. Of zeecker geliick S. Irenus lib. 3. contra haereses cap. 37. geleerdt heeft, overmids haere scharpigheyd: op dat den gevallen mensch daer mede als met een Cilicium ofte haere kleed zoude beginnen te boeten voor ziin zonde. t'was niettemin de beleeftheid ende goedertierentheid Goods, geliick Irenus ter voorsz. plaetse getuigdt, dat hi hem

Ten derden de Vigeblaedsche Voorschoten veranderde In gepelste Rocken. dat is, in vachten van dieren, met wol met al. Te weten op dat hi de zelve, nae verscheidenheid van weer, om ende weder kerende, nu tegens de kouw, nu voor de hette gebruickken, ende met eenen ziin naecktheid zoude bedecken, Voorwaer een bequaeme kledinge! niet alleen dienstig voorde noodzaeckelickheid, maer zelfs oock om den mensche al ziin leven te strecken tot beschaemheid, ende leedwezen van ziin +zonde: Talibus, inquit Origenes, oportebat indui peccatorem tunicis, quae essent mortalitatis, quam primo peccato acceperat, & fragilitatis eius, quae ex carnis corruptione veniebat, indicium. Dat is, met zoodaenigen Tabbaerd most behangen werden den zondaer, die een teicken zoude wezen vande bederffelicheid des vleeschs, ende de sterffelicheid gesproten uitte zonde. In vougen dat hi dus gerockt ende gepelst wezende, wel dubbeld over waerdig was van gode bespot te werden mette woorden Genesis 3. vers. 22. Ecce! Adam quasi unus ex nobis factus est. ziet! Adam is geworden geliick als een van ons. Als of hi wilde zeggen: ziet toch hier eens staen dezen properen

God! die door de verbode vrucht trachte nae de volmaeckte kennisse van goed en quaed. ziet hem nu eens gevallen in een afgrond van onwetentheid. En die met ons geliick wilde wezen in weelde ende in zaligheid, ziet hem nu eens onderwurpen het verwacht van alderlei ellende! oordeeldt het fatcoen van ziin godheid, aende waerdigheid van ziin kleed. Aldus S. Augustinus lib. 2. de Genesi cont. Manich. cap. 22. Ende dit is de eerste oorsprong der klederen. Waer uit dat wi luiden in goede Consequentie wel besluiten mogen deze naevolgende Conclusien.

Eerste Besluit.

De klederen siin den mensche gegeven niet alleen voor de beschaemtheid+ ende noodzaeckelickheid, maer oock om hem te strecken tot een teicken ofte brandmerck van ziin bedreven zonde. Het bliickt uitte voorgaende deductie. Ende hier uit kan ider Redelick mensch lichtelicken oordelen; wat hem te gevoelen staet van allen den geenen, die de middelmatigheid van klederen aen d'een zide stellende, zich aen d'een of aen d'ander kant begeven naede boorden vande uiterste Paelen te weten dat de oude ketters Adamiten genomt, ende met henluiden de+ munstersche Wederdopers, inde voorgaende eeuwe, die haer vuiligheid met een schiin van onnozelheid willende bedecken, hen moederlicke naeckt op de Straten begaven, onbeschaemde ende onkuische menschen geweest siin; Jae van alle menschelicke bescheidentheid vergeten. Als de welcke met Adam naeckt wezende, zich met Adam niet en schaemden. Leest S. Epiphanium lib. 2. haeres. 52. Ende wederom aen d'ander zide: dat Een mensche zich prachtelicken dragende, ende idelick beroemende in kostelickheid van klederen, niet anders en+ schiindt te doen, dan of een quaed-doender ziin boeijen ende basten (de welcke hem doch anders niet en siin als tot getuighenis van ziin misdaeden) wilde laten vergulden. om daer

+mede of dwaesselicken of vermetelicken te proncken. In vougen dat de Veertig Armeensche Martelaeren, wiens martijrie biden groten Basilius beschreven is, wanneer hen den Tyran Licinrius binnen De Stad van Sebasta voorden naeme+Christi vande klederen hadde doen ontblootten, om henluiden opt iis, inde alder felste winter, van kouw te doen sterven, met goede redenen, malkanderen couragerende, zeiden: Sa mannen met goede moed! wi siin ontbloot, niet zoo zeer van onze klederen, als van den ouden mensch, bedurven voort bedrog des begeerlicksheids. VVi dancken u, o Heer! dat ghi ons gegundt hebt te zaemen met het kleed oock uyt te trecken de zonde. tgeen wi aengetrocken hadden om de wille des Serpents, hebben wi nu afgeleit om de liefde Christi. Ende daer mede verduirende de doodtelicke koude, bleven zoo lang standvastig int geloof, tot datze op haer hoofden ontfingen de kroonen, die een van haer waeckers over hen, ter wiil ze leden, uitten Hemel hadden zien dalen.

Twede Besluit.

God Almagtig heeft ter eeren van ziin heiligen dienst, met grote wiisheid ende beduidselen van diepe verburgentheiden, geordonneerdt kostelicke behangselen, vaten ende Cieratten, zoo voor ziin Autaer, als voor de Dienaers van dien. Het bliickt Exod. 25. 11. 3. Regum 6. 20. ende doorgaens uitte gansche H. Schriftuir. 'tIs miins bedunckens, de pine waerd, in plaets van al de reste, alleen het Cieraet des Oppersten Priesters, alhier te verhalen mette woorden van Iesus Syrach Ecclesiastici 45. vers. 7. 8. &c. Den Heer heeft Aaron ziin Broeder (te +weten Mosis) uit het zelve geslagt Levi hoog gemaeckt, hem gesteldt een eeuwig verbond, ende gegeven het Priesterdom des volcks. hi heeft hem gezaligt in glorie, omgordt metten gordel van heerlickheid, ende aengetrocken het overkleed van eeren. hi heeft hem gecroondt met gereedschap des krachts, vercierd mettet

Onderkleed, metten langen rock, ende het Schouder kleed. hi omhing hem met veel gulde schellekens rondomme, dat hi klonck in ziin uit ende inganck, ende ziin geluid gehoordt werde inden Tempel, ter gedenckenisse vande kinderen ziins volcks. Iae metten heiligen Rock van goud, Hemels-blauwe, ende purpere zide. Een geweven werck van een man die met Rechte kennisse ende waerheid begaeft was. met gedraide roode zide, zeer konstelick gewrocht met edele gesteenten, daer de naemen des twaelf stammen Israels in gegraveerdt, ende in goudt vast gemaeckt waeren, door Een steensnider, om haerder voor gode te gedencken. hier toe een goude Croone op ziin miter, uit gedruckt met een teicken Des heiligheidts. voorwaer een werck 'twelck boven maten heerlick, kostelick, ende vermaeckkelick was voor d'ogen! Dus cierelicken begeerde de goddelickke Maiesteit dat ziin Opperste Priester toegemaeckt, omhangen, ende gekroondt zoude wezen inde bedieninge van d'offerrande. om daer mede uit te drucken de hoogheid van ziin ongemeten heerschappie, ende de waerdigheid van ziin heiligen dienst. zulcks dat Den Christelicken+ lezer zich niet verwonderen en moet, als hi somtiids bide Oud-vaders, of in de kerckelicke hystorien komt te lezen; dat int nieuwe Testament de heilige Apostelen, zoo wanneer hen bi wilen vergundt werde een weinig te rusten vande vervolgingen, den goddelicken dienst vereerdt hebben met Riickdom van kostelicke vaten ende klederen; want zulcks vereischt de natuirlickke Reden: geliick als bliickt uit het eendrachtig gebruick van alle volcken, die haeren god, ofte immers haer gewaende goden, altiid mettet alder beste ende riickste hebben gediendt. In vougen dat bide Romeinen zelfs van tyrannie ende godloozheid besmaeldt werde Die Keiser die op de Looze van het vaersken:

Dicite Pontifices in templis quid facit Aurum! de Tempelen Der Afgoden van haer Goud ende Cieraet beroofde. Dan zoo veel De Christenen aengaet: 'tIs kennelick uit Clemens Alexandrinus ende Eusebius verhaeldt bi Epiphamus haeresi 29.+ & 78. Dat Jacobus Den Apostel, die genaemt was De Broe-

der des Heeren, ende aldereerst het Bisdom van Jerusalem bediendt heeft, om 'thoofd plag te dragen Laminam seu Bracteam Auream; dat is Een gulde gedreve Plaet; die gekromt was nae't fatcoen van een Priesterlickke Miter. Ende voorwaer wel met meerder reden als de Priesters van d'oude wet. niet alleen om de waerdigheid des Nieuwen Testaments, die aen alle kanten groter is, maer bizonder om dat Christus+ Iesus, die Een Priester is geweest, ende eeuwelick bliven zal, nae de Ordening van Melchisedech, ende met eenen oock Een Koning uitten zaede van David, de koninglickke waerdigheid te zaemen mettet Priesterdom aen ziin H. Kerck, ende De Regierders van dien heeft gelaten. Dit is de Reden die hier van geeft Den Heiligen ende Hoog-geleerden Epiphanius+ ter voornomder plaetse. zulcks dat Den Apostel Petrus, hier ontwifelick het oog op gehadt heeft, als hi De Bedieninge vant Nieuwe Testament heeft genomt Een Koninglick Priesterdom. Dusdaenigen Cieraet droug oock om't hoofd+ S. Jan Evangelist binnen Ephesen, eer hem De Tyrannie des Keisers Domitiani van daer lichten, ende voorde Latiinsche Poort van Romen inden Oli dede zieden: Geliick men lezen kan inden zeindbrief Polycratis Bisschop van Ephesen+ ad victorem Romanum Pontificem, met deze woorden: His Accedit Ioannes, qui super pectus domini recubuit qui Sacerdos fuit, Qui Laminam auream gestavit, Qui Martyr Doctor extitit, Qui tandem Ephesi morte consopitus occubuit. dat is. Hier bi komt Ioannes die opte borst des Heeren gerust heeft, die Priester geweest, ende een gulde plaet heeft gedragen; Die Martelaer ende+ Leeraer geweest siinde eindtelick te Ephesen gesturven is. Ofte noch korter mette woorden S. Hieronymi De Scriptoribus Eccles. in Polycrate: Sed & Ioannes qui super pectus domini recubuit, & Pontifex eius fuit Auream Laminam in fronte portans Martyr & Doctor in Epheso dormivit. dat is. Die Ioannes, die op den boezem des Heeren gerust ende ziin Bisschop geweest is, dragende een gulde plaet om ziin voorhoofd, die Martelaer ende Leeraer binnen Ephesen ontslapen is.

Dienvolgende schriift de zelve Hieronymus lib. 1. contr. Pelagianos ultra medium: dat de Bisschoppen Priesters ende Clercken inde bedieninge van't Sacrificie witte klederen gebruicken. Ende, epist. Ad Heliodorum de Obitu Nepotiani; getuigt hi dat de Priester Nepotianus stervende hem naegelaten hadde den priesterlicken Rock die hi plag te bezigen inden dienst Christi. Dit zelve kan oock afgenomen werden uit den 41en. Canon vant vierde Concil. van Cartago, gehouden+ bi 'tleven van S. Augustiin: waer bi verboden werdt den Diakenen witte klederen te dragen elders als in den heiligen dienst.

Vougt hier eindtelicken bi de openbaere Reden: want geliickkerwiis+ de Princen, Senateuren, Magistraten etc. in openbaere vertoningen bieenkomsten ende vergaderingen plegen behangen te siin met kostelickke ende solemnele klederen, betuigende de uitsteeckentheid van haer personen, ofte de waerdigheid van haeren dienst. Jae dat oock zelfs inde hoge hoven De Advocaeten op zeeckere peinen, die men Ipocrassen nomt, verboden is te pleiten zonder Tabbaerd: zoo wast oock in alder manieren gevoughelick, zoo om de grootdaedige Maiesteit goods, als mede om de eerbiedigheid vande Mysterijen die in zinen dienst werden gehandeldt, de zelve+ niet te bedienen, dan met cierlickke ende solemnele klederen, daer toe bide Apostelen, ende Apostoliickke mannen bestemt ende geordonneerdt. Ick zegge vande Apostelen; volgens den Regel van S. Augustiin †; De welcke meer als op eene plaets geleerdt heeft: Dat, Het geene de Algemeine kerck gebruickt, ende niet bevonden en werdt bi Concilien ofte Ordonnantien van kerckelickke Prelaeten ingesteldt te sijn, gehouden moet werden voor een Apostoliickke overleveringe: zulcks is het Cieraet des Christen kercks. Ergo etc. Jae is dit Gebruick zoo onverbreeckkelick onderhouden, dattet niet zonder grootte verwondering van devoten iver, oock gepleegt is geweest inde alderbenauwste tiden, ende zwaerste vervolginge. Geliick te zien is uit Aurelio Prudentio Periste phanconen

+Hymno 2. Alwaer hi den Tyran, onderzouckkende de kerckkelickke Schatten, aldus inbrengt toegesproocken te hebben den H. Archidiaken Laurentium.

 
Hunc esse vestris Orgiis
 
Moremque & artem proditum est,
 
Hanc Disciplinam foederis,
 
Libent ut auro Antistites.
 
Argenteis Sciphis ferunt
 
Fuinare Sacrum Sanguinem,
 
Auroque nocturnis Sacris
 
Adstare fixos cereos.

Dat is

 
Ick heb vernomen voor gewis
 
Dat dit de kunst end' hoogmoed is
 
Vws kercks, dat d'Harders die u hoen
 
Int fiinste goud haer offer doen.
 
Iae tot vermering vande pracht,
 
Ter wiil ghe siit vergaerdt bi nacht,
 
End' uit rood goud het waslicht smoockt,
 
Dat 'theilig bloed in zilver roockt.

Derde Besluit.

Buiten deze Hemelsche Ordonnancie, hoewel die Goddelickke Maiesteit aen niemand zeeckere slag van klederen, immers van Cieratten en heeft bevolen, Nochtans zoo en schiindt hi uit kracht van dit eerste exempel geen gebod gegeven te hebben aen Allen de Naekomelingen van Adam, om in toekomende tiden, zoodaenigen gepelsten Rock te moeten dragen.

Het eerste deel van deze Conclusie is negatiif. Ende daeromme factum negantis nulla est probatio. Noch en meine niet, dat bi iemand eenige schriftuir ofte goddelickke ordonnancie bi gebracht kan werden, waerinne iet zulcks zou

mogen wezen gekeurdt. uitgenomen bi avontuir dat Deuteronomij 22. 11. Verboden werdt zich te kleden met vermengde laeckenen, die van wolle ende linnen t'zaemen geweven siin. Ende noch ter zelver plaetse vers. 5. Den man aen te trecken het kleed van een vrouw', ende wederomme de vrouw het kleed van een man. Hier behalven zoo en gedenckt mi niet eenig, ander goddelick bevel dezen aengaende gelezen te hebben.

Het twede deel bliickt bi voorschriften van Godvruchtige+ mannen, de welcke of hen zelven, of iemand vanden heuren cierelick gekleedt hebbende, daer over van gode ofte van goods wegen noit berispt en siin geweest Genes. 24. 53. beschenckt Eleazar Hofmeester vanden Patriarch Abraham uit ziins heeren naem, Rebeccam die toegezeide Bruid van Isaack, niet alleen met gulde ende zilvere Vaten, maer oock met klederen, de welcke zonder twiiffel geen vachten of pelsen, maer naer advenant de reste, oock van dier baeren prize geweest siin. Item Genes. 27. 15. bekleedt Rebecca haeren zoon Iacob mette kostelickke klederen van Esau, die zi bi haer hadde. Genes. 37. 3. Laet Iacob aen ziin zoon Ioseph, uit liefde maecken een weerschinen Tabbaerd. Ruth cap. 3. 3. Raedt Noëmi haer Schoondochter Ruth, haer zelven te reinigen, te wasschen te zalven, ende cierelickke klederen aen te treckken. Iudith cap. 10. 2. treckt haer Rouwklederen uit, ende cierdt haer van hoofd te voeten toe op haer alderbeste. Esther, cap. 5. 1. werdt toegerust met koninglickke klederen. Ende cap. 6. 11. laet zich Mardochaeus de zack uit treckken, ende vercieren met een kostelick behang uit 'skonings Guarderobbe. Iob, cap. 42. 11. werdt beschonckken met gulde oorringen, Proverb. cap. 31. 22. werdt gezeidt van een klouckke vrouw: Zi heeft haer gemaeckt Tapisserijen, Zide en Purper is haer kledinge, &c. Nu zoo siin alle deze Mannen en Vrouwen, heilige menschen ende vrinden goods geweest. Ende aengezien geenig van henlieden hier over oit gelezen werdt berispt of gestraft te siin, zoo schiindt genougsaem daer uit te volgen; dat God

de Naekomelingen van Adam, niet noodzaeckkelickken gebonden en heeft aen't gebruick van een gepelsten Rock.

+Zonder dat hier tegens doedt; dat bi nae de eerste gecierde klederen haer meesters in liden hebben gebracht; ter wil dat Esau door middel vandien bi ziin Broeder Iacob onderkropen, versteecken is geworden vanden zegen ziins vaders. Ende Ioseph ter oorzaeckke van ziin weerschinen Tabbaerd gevallen is inden doodtelickken haet ziinre broederen. Want ter contrarie van dezen, dienen wederom de Exempelen van Ruth, Iudith, Esther ende Mardochaeus, die mette Cieraetten niet alleen haerlieder personen vorderlickken geweest siin, maer daer en boven het gansche volck van Israel genougzaem behouden hebben. Hier uit zoo volgt het

Vierde Besluit.

+'tIs geoorloft, Iae Eerelick en redelick dat Alle Princen ende Magistraten in kledinge over treffen Allen den geenen daer ziluiden over hebben te gebieden. Deze Conclusie is Iuris gentium. Bliickende bi 'tgebruick van alle volcken. Ende werdt bevestigt met natuirlickke reden. Want min of meer als een hoofd uit steeckende is uit alle de lidmaetten; zoo ist oock reden dat de Princen ende Overigheiden (die van't Burgerlickke lichchaem, niet anders en siin als hoofden) oock uit muitten onder alle haer Onderzaten: niet alleen in Authoriteit van Heerschappie, bezit van Riickdommen, ende Cieraet van deugden, maer zelfs oock in zoodaenigen uitwendigen toerustinge, als bequaem gevonden werdt om henluiden+ meer gezags te veroorzaeckken bide Gemeente. Want alzoo de zelve voor het meerendeel onbequaem is, de Inwendige Ornamenten van haerluider Overigheiden te vatten, om henluiden daer over naer behooren te achten; zoo en ist niet onbillick, de zelve daer toe oock met uitwendige te bewegen. Dit is bi Alle Godvruchtige Princen ende Magistraeten al-

tiid dus verstaen ende gebruickt geweest: Noch daer en is niemand die henluiden hier over heeft durven, ofte oock kunnen besmaelen. Siinder daer en tusschen zommige oit onder henluiden gevonden, die d'uitterlickke Cieraetten hebben versmaedt als waeren bi exempel, Een Koning van+ Israel omhangen met ziin Linnen Ephod; Een Koninginne van Assyrien verfoeyende haer Princelick Gewaed inde dagen, haers eenigheids niet anders als een vuile vodde. Ende int nieuwe Testament, onder veel anderen, Een Koning+ van Vranckriick, zich zelven uit Christelickke ootmoedigheid, niet anders kleeddende als met burgerlickke habiten; zoo siin de zelve nochtans van zulcken leven, ende bi haer onderzaten van grootachting geweest, dat haerluider bekende Godvruchtigheid, wel dubbeld over magtig was te vergoeden alle tgeene henluiden aende klederen quam te gebreecken.

Vijfde Besluit.

'tIs Behoorlick dat de Edelluiden, ende Treffelickke Geslagten+ in kledinge te boven gaen de Gemeine Luiden.

Deze Conclusie wordt oock bi nae als de voorgaende toegestaen met gemeen consent van alle volcken. Jae siin hier over In verscheide wel geordineerde Koningriicken ende Regieringen gemaeckt wetten, keuren ende Pragmatiickke Ordonnantien; aenwizende pertinentelick aen ider Staet van Menschen haer stoffen ende maeckselen van klederen. Ende voorwaer niet zonder wel gegronde reden, ende merckelick profiit: Niet alleen overmids de geschicktheid vant gemeine best; het welcke, ider lidmaet zich dragende nae ziin staet, door zoodaenigen verscheidentheid, te meer luisters heeft; maer oock om daer door aen igelick een spoor te geven tot alle vromigheid ende treftigheid van leven: Te weten dat Een Manhaftig Edelman, hem zelven ziende, doorde verdienste

van ziin Voorouders uit te muiten in klederen, hem zoude schaemen oock niet uit te muiten in Loffelicke manieren. Ende wederomme Een Coragieus Burger, ziende den Adel, overmids d'oude deugd, hem te boven gaen in Cieraetten, oock met geliickke slag van vroome feiten, haer trachten zoude nae te volgen.

Zeste Besluit.

Hoewel men zich wachten moet lichtvaerdelick te verbieden ofte te besmalen De Cieraetten van goud ende van kostelickke klederen, anders als in den geenen die niet getrouvvt vvezende noch niet vvillende trouvven, alleen bekommerdt moeten siin om gode te behagen: Nochtans zoo moet ider Redelick mensch in dezen goede acht nemen, op de omstandigheiden van ziin persoon, van ziin Intentie, ende eindtelick van de middel matigheid. Het eerste deel van deze Conclusie is d'uitgedruckte leeringe+ S. Augustini epist. 73. ad Possidium. Nolo, inquit, de Ornamentis Auri vel vestis praeproperam habeas in prohibendo sententiam; nisi in eos qui neque conjugati, neque conjugari cupientes cogitare debent quomodo placeant deo.

Wat het tweede deel belangt; Ter wiil men zich kleden mag, boven de bewaeringe, ende eerbaere bedeckkingge des lichchaems, tot twederlei einde; te weten of tot staettigheid, of tot vervordering van schoonheid, zoo neemt hier voor het

Zevende Besluit.

+'tEn vougt voor geen mannen, vvieze oock siin, hen anders te vercieren als tot vervordering van Staettigheid, naer advenant de plaets dieze bezitten: ende geenzins tot vermeerdering van schoonheid.

Deze Conclusie bliickt ten deele uit het geene hier boven bi gebracht is tot bewiiz vande vierde ende de viifde. Ende ten deele uitte Natuire zelfs: De welcke geliickze de vrouwen als met een eigen goed begaeft heeft met schoonheid, alzoo de Mannen voor haer porcie gegundt heeft starckheid van lichchaem, riipheid van verstand, ende een mannelickke Gedaente. Alle welcke Gaven naedemael meer belet als gevorderdt worden door de Pronckerijen van Cieraetten, zoo en is niet vreemt dat ze henluiden misvougen. Jae de Heidenen zelfs hebben de Mannen tot grootte schande gereeckkendt, nae schoonheid te steeckken, ofte hen tot dien einde te vercieren: geliick als noch bliickt uit het Vaersken Ovidij

 
Sint procul a nobis Iuvenes ut foemina compti.

Dat is

 
Wel verre siin van ons geschopt
 
De Mans als vrouvven opgepopt.

En zeeckerlick ze geven te kennen datter niet veel mannelicks moet wezen int hart, daer zoo veel vrouwelicks te zien is aent lichchaem. Forma a viros neglecta decet

Achtste Besluit.

Den Vrouvven is niet alleen geoorloft, haer te vercieren naede+ vvaerdigheid van haer staet, maer oock daer noch vvat bi te vougen tot vervordering vande schoonheid; vvanneer zulcks geschiedt om haer partuirs vville 'tsi alrede gekregen, 'tsi alsnoch te krigen.

Aldus leeren nae S. Augustiin hier vooren geallegeerdt D. Thomas Aquinas 2. 2. q. 169. art. 2. ad 4. Caretan. ibidem. Nabarr. cap. 23. n. 18. Enchiridy & passim D. D. Ende wordt bevestigt mette woorden Pauli 1. Cor. 7. De Getrouvvde vrouvv bekommerdt haer mettet geene de vvereld aengaet: hoeze haeren man sal+ behagen. Midswelcken S. Aug. epist. 196. schrivende ad Ediciam

een Edele vrouwe, de welcke uit gemeen consent met haeren man belooft hebbende te leven in Reinigheid, daer nae tegens ziin wil oock haer kledinge hadde veranderdt, straft haer hier over met goede reden op dezer maniere: Non quia pariter temperabatis â commîxtione carnali, ideo tuus maritus esse destiterat: Immo vero tante Sanctiùs inter vos Conjuges manebatis, quanto Sanctiora concorditer placita servabatis. Nihil ergo de tua veste, nihil de tuo auro vel argento, aut rebus ullis terrenis, sine arbitrio eius facere debuisti; ne scandalizares hominem qui Deo tecuno maiora voverat. Et inferiùs: Etsi te Indumentum Monachae delectabat, etiam hoc gratius posset marito observato exoratoque sumi, quam illo inconsulto contemptoque praesumi. Quod si omnino non sineret, quid tuo proposito deperiret? Absit ut hinc displiceres deo; quod Conjuge tuo nondum defuncto, non induereris sicut Anna, sed sicut Susanna. Dat is: Hoewel Ghiluiden u onderlinge onthoudende waert vande vleeschelickke verzaeminge, zoo en liet uwen man nochtans daeromme niet uwen man te wezen: Maer ghiluiden bleeft veel eer met des te starcker Echt aen malckanderen verbonden, zoo ghi te heiliger voorwaerden met gemeen consent waert onderhoudende. Midsdezen zoo en vvas u niet geoorloft iet vves van uvv kledinge, goud, zilver ofte andere aerdsche dingen zonder ziin believen te ordonneren; om niet te verargeren den man, die Gode nu alrede met u, groter dingen hadde belooft. Ende een vveinig lager: Al vvast dat u 'tGevvaed van een Nonne behaegde, zoo vvaert nochtans beter gevveest t'zelve van uvven man met bidden verkregen, als zonder ziin voorvveten, hem versmadende, vermetelick aengenomen te hebben. End' of hiit al schoon u niet toegelaten en hadde, vvat schade zou daer over uvv goede vvil hebben geleden? Verre si van mi te gevoelen: dat ghi bi 'tleven van uvven man, u zelven kledende niet als een Anna maer als een Susanna, daer over Gode mishaghelick zoudt vvezen. Dus verre Augustinus.

+Vougt hier bi voor Reden: dat de Schoonheid, zoo hier boven is gezeidt, der Vrouwen eigen Gaef is; haerluiden

van natuire gegeven tot een aenlocksel van wettelickke liefde: de welcke ziluiden overzulcks niet minder en mogen vervorderen. Jae vermeerderen, als de mannen wel doen de gaven die henluiden vande Natuir vergundt siin. Wanneer ze haer doch maer bliven houden binnen de Paelen vande middel matigheid, naer den eisch van haerluider Staet. Si daeromme alhier het

Negende Besluit.

'tIs Ongeregeldt, en tegens de goede manieren, dat Een Gemeine+ Edelvrouvve haer kleedt als Een Princesse, Ofte Een Burgers vviif als Een Eedele; ende zoo voorts. Het bliickt uitte preuve vant viifde Besluit: Overmids dat daer mede de Ordre ende Geschicktheid vant gemeene beste ontsteldt, ende vermengt werdt: Jae grootte Jalousyen, prachten, onkosten, ende Overdaeden van klederen ontstaen inden geenen die hen van haer minder zien achtervolgt ende nae gebootst te werden: Niet zonder grootte beroerten, verquistingen, ende andere onheilen van Landen ende Gemeenten.

Tiende Besluit.

De Middelmatigheid van het Cieren onder de vrouvven is+ qualick te treffen: Ende vverdt in dezen meer gefeildt door overdaed als door gebreck. Ick praesupponeere hier als kennelickken onder de Manier-geleerden twee dingen: Eerstelick dat de deugd alhoewel altiid int middel, nimmermeer nochtans en staet in een ondeilbaer punt, maer haer breedte heeft ende haer trappen van minder en meerder. Ende ten tweeden, dat de deugd altiid te wederziden aende uittersten paelen heeft staen twee fouten ofte sonden, waer van d'eene haer bestriidt bi maniere van overdaed; en d'andere, van gebreck. 'tExem-

pel is claer inde Deugd' van mildheid, de welcke int middel staende, aen 'teen uitterste, vande Verquisting, ende aen 'tander bevochten werdt vande Gierigheid, zegt het zelve oock naer advenant vande middel-maettigheid van kledinge; de welcke insgeliicks int middel staende, over d'een zide heeft de overdaed van pompeusheid, end' over d'andere tgebreck van sloffige verwurpentheid. Dit aldus gepresupponeerdt: zoo bliickt dit besluit bi dagelickse ondervindinge. Waer van de Reden is: Overmids dat het Vrouwelick Geslagt uitter natuiren Philokosmum, dat is, Cier-geerig ende pronck-zuchtig is; Jae een goed deel van haer leven daer inne versliit: Geliick nu al over duizend ende zoo veel honderd jaeren van haer getuigt heeft. Terentius, Nostis Mores Mulierum dum comuntur, poliuntur Annus est. Dat is.

 
Dit ziin de Vrouvven fiere zeeden
 
'tIaer gaet om met haer te kleeden.

Ende hierom ist dat de H. Schriftuir Isaie 3. 16. ende elders; ende met haer de Heilige Vaders zoo zwaerlick berispen ende+ bedreigen de opgetoide vrouwen. Jae dat Tertullianus om de Eerelickke vrouwen te vervreemden vande onmaettige Cieraetten, de zelve zeidt eigen, ende een teicken te wezen vande oneerbaere Cortisaenen, om niet te zeggen hoeren. bi brengende tot bewiiz vandien d'Exemplen van Thamar genes. 38. 14. ende vande Babyloonsche Hoer Apocal. 17. 4. Twelck voorwaer met des te meer geliicks bi hem schiindt gezeidt te siin: Alzoo hi wezende ene Rechtsgeleerde niet en kost ignoreren+ de wetten van Lacedemonien; bi de welcke geenige andere Vrouwen geoorloft was vergulde ofte geblomde klederen te dragen, als die gheene die haer geneerden met oneerlick gewin. geliick het zelve getuigt werdt bi Clem. Alexand. lib. 2 paedagog. cap. 10. Jae te Romen zelfs en quam Claudia Vestalis, hoewel kuisch ende ongeraeckt, om geenighe andere oorsaeck nochtans in quaed gerucht van oneerbaerheid, dan om

datze te vrimoedig was geweest int spreecken, ende te Curieus int cieren. Dit bewizen ons de Vaersen Ovidij 4. fastor.

 
Casta quidem sed non est credita, Rumor iniquus
 
Laes erat & falsi criminis acta rea est.
 
Cultus, & ornatos varie fudisse capillos
 
Obfuit, ad rigdos linguaque prompea sonos.

 
Rein wasze, wel is vvaer, maer 'tvverde niet gelooft,
 
Om dat het valsch gerucht, haer had van d'eer berooft:
 
'twelck noit en waer geschiedt, waert dat z'had kunnen laten
 
Het cieren vande pruick, en 'tklappen achter straeten.

Midsdezen alzoo de middelmatigheid niet heel wel te treffen en is, zoo ist al veel zeeckerder voorde Eerbaerheid, ende geruster voorde Conscientie in dezen een weinig te feilen door gebreck, als door overdadigheid. Si daeromme voort aen het

Elfde Besluit.

Al ist dat de gewoonte veel vermag in materie van Cieraet, tot onschuldinge vande zonde: Nochtans als de zelve van buiten aen ingedrongen vverdt, tegens de bekende manieren der gemeene Christenen, ofte ingeboren eenvoudigheid des lands, ende bizonder tegens de protesten vanden geenen die gesteldt siin tot opzigt vande goede manieren, zoo is zoodaenigen gevvoonte dickvvils grotelicks te misprizen, ende zvvaerlick te beduchten. Dit besluit is genomen ende werdt bewezen mette Authoriteit ende de redene van D. Thomas Aquinas 2. 2. q. 169. art. 2. in corpore. Daer hy aldus leerdt: Foeminas, quas etiam caput velare Apostolus jubet, capillos nudare, nec maritatas decet. In quo tamen casu possent aliquae a peccato excusari, quando hoc non fieret ex ali-

qua vanitate, sed propter contrariam consuetudinem: quamvis talis consuetudo non sit laudabilis. dat is, Dat de vrouvven (die den Apostel oock bevolen heeft het hoofd te deckken) het haer ontblootten, en betaemt oock de Gehouden niet. VVaer inne nochtans de sommige ontschuldigt zouden kunnen vverden van zonde, vvanneerze zulcks deden, niet uit lichtvaerdigheid, maer om Contrarie gevvoonte; hoevvel zulcken gevvoonte niet prizelick en is. Widers, zoo en is geen twiiffel, of int Joodsche Land, daer altiid grootte Overvloedigheid is geweest van zide laeckkenen, was oock wel de gewoonte van purper ende zide te +dragen; Ende nochtans zoo schiindt den Riickkeman Lucae 16. 19. onder andere oorzaeckken van ziin verdommenisse, oock aengereeckkendt te worden de dagelicksche dragt van +zide ende purpere klederen. Waer over S. Gregor. homil. 40. in Evangelia inter princip. & med. Sunt nonnulli qui Cultum subtilium pretiosarumque vestium non putant esse peccatum: Quod si culpa non esset, nequaquam Sermo dei tam vigilanter exprimeret, quod Dives qui torquebatur apud Inferos bysso & purpura indutus fuisset. dat is. Daer siinder die de Dragt van fine ende zide klederen, geen zonde en meinen te vvezen; tvvelck indien vvaerachtig vvaer, zoo en zoude het vvoord goods, zoo klaerlick niet uitgedruckt hebben, Dat de Riickkeman, die in de hel lag en brande, met zide ende purper vvaer bekleedt gevveest.

+Wat nu gezeidt moet worden van die gewoonte, die hier bi ons de Vrouwen tegens de natuirlickke zedigheid gheleerdt heeft de borst t'ontdeckken, laet ick een ander oordelen. Zoo veel als mi aengaet; mi en dunckt niet, indien d'Apostelen Petrus ende Paulus wederom op de wereld quamen, dat ziluiden in het huidendaegsche vrouwelickke Cieraet, oock eene Condicie vinden zouden van alle de geene, die ziluiden eertiids in haer Brieven hebben bevoorwaerdt: 'kwil zeggen noch heusheid, noch schaemt noch matigheid. Overzulcks zoude te beduchten staen, dat zi de gewoonte die zoodaenigen Pareelsel ingevoerdt heeft, zouden afschaffen, niet anders dan als een Corruptele van alle Eerbaerheid, ende een Bederf van alle

vrouwelickke schaemte. Dit laet ick mi vastelickken duncken dat de Censure wezen zoude van deze twee alderheiligste Mannen.

Ick en zegge vorders niet; Maer Recommandere de Pronksters+ van onzen Tiid, van buiten te leeren, ende daghelicks achter haer Paternoster op te zeggen in de plaets van d’Engelsche Groet, de Propheetsche Groet, die wilen Isaias op den naem van de Dochters van Sion, aen haerluiden van goods wegen gedaen heeft in dezer manieren: Dit zeidt de Heer: Om dat De Dochteren van Sion verheven siin, ende gewandeldt hebben met opgerechten halze, met wenckende oogen, klappende handen, trippelende voeten, ende met gemaeckte gang; zoo zal Den Heer de Schedel der Dochteren van Sion kaelluw maecken, ende haer haer afblootten. Op dien dag, zal De heer haer wegnemen het Cieraet der schoenen; De Maentjens en de halzbanden, De Borst-cieraetten ende Ermringen, De huiven en de haer priemen, De Scheengespen en de Brasseletten, De Muscusknoppen ende oorspanselen, De Vingerlingen ende Paruick-baegen, De Pronckklederen en de Manteljens, De Floursen, De Naeldens, De Spiegelen, De Schorteldoucken, De vlechtsnoeren ende de zomer kleden. Ende daer zal voor zoeten Reuck stanck wezen, voorde Gordel een zeel, voort gefrizeerde haer een afgheschrapte kruin, ende voorde borstlap een haere kleed. Dus verre Isaias de welcke als geweest siinde Een geboren Hoveling jae een man van Koninglickken huize (gheliick de Hebreen getuigen) alle de idelheiden ende pronckerijen der Vrouwen met naem en toenaem bescheidelick heeft weten te nommen, ende door goods onthiet te bestraffen. Laet maer onze Venus kinderen dit Lesken wat vestigen, end' Ick ben verzeeckerdt, indienze immers ghelovig siin, dat haer de lust vande Overtallighe Cieraetten wel een weinig vergaen zal. Volgt nu voor het

Twaelfde Besluit.

'tIs Gode zeer lief ende aengenaem bi alle Staeten van menschen in tiden en wilen de kostelickke klederen ende Cierraeten af te leggen: Ende noch aengenaemer bi zeeckere soorten van Personen, voor altiid ganschelick versmaedt te werden. Het eerste deel van tBesluit werdt bewezen niet alleen bide exempelen van David ende Esther hier boven Conclus. 4. geallegeert. Maer oock biden openbaeren Text Exod. 33. vers. 4. & 5. Alwaer het Volck van Israël gezondigt hebbende, ende om haer misdaed bedrouft van Gode ontfangt deze woorden: lam nunc depone ornatum tuum, ut sciam quid faciam tibi. dat is. Legt dan nu af uw Cieraet, op dat ick mag weten wat mi met u te doen staet. Aldus veranderdt Achab uit penitentie ziin Koninglickken mantel in een haere kleed 3. Reg. 21. 27. Ende de Niniviten naer 'tvoortschrift haers Konings bekleden zich met zackken, ende bestroyen haer hoofden met asch Ionae cap. 3. 'tWelck onzen Zaligmaeckker mede ghetuigt dat d'Inwoonders+ van Tyrus ende van Sidon gedaen zouden hebben, waert datze maer gezien hadden de Teickkenen van Corozain, ende Bethsaida. Dit Argument verhandelt zeer treffelick nae ziin manier Den ouden Tertullianus lib. de poenitentia cap. 11. Wiens gulde woorden ghi gheannoteerdt zult vinden opde Marge vant 8. Gedicht dezes Lofsangs. Zietze en smaecktze in alder manieren.

Tot bewiiz vant twede deel, en behouven wi anders niet+ bi te brengen, als het voorbeeld Ioannis Baptistae. Vanden welcken Matheus getuigdt cap. 3. 4. Dat hi een kleed hadde van Kameels haer, 'twelck in ziin lendenen gegordt was met een leeren Riem, gebruickkende tot ziin spiis Sprinckhaenen ende wilden Honig. Welcke maniere van kledinge, hoe aengenaem geweest is in de oogen goods, bliickt daer uit, dat hem Christus zelfs Math. 11.8. Hier over bi eigen monde geprezen heeft. Zeggende: Wat siit ghi gaen zien inde VVoestine? Een

man met zachte klederen ghekleedt? ziet die zachtelick ghekleedt siin, vindtmen inde huizen van De Koningen. Zulcks dat ick+ niet bevroeden en kan waer de zinnen geweest siin vande Centuriateurs ofte Chroniick-schrivers van Maegdenburg, terwiilze het kleed van Joannes zeggen geweest te siin een gemeine dragt van de Menschen aldaer. Ende noch veel minder, wat David Chytraeo Discipel Lutheri, overgegaen heeft, het kameels haer Joannis, door ziin goede gratie op te treckken totte Luister van ghewaterdt Grofgrein, twelckmen kamelot nomt, ende van den Adel plag gedragen te werden. Voorwaer zulcken spiis, zulcken kleed! want naedemael ziluiden door de Sprinckhaenen Joannis, verstaen zeeckere delicate Kreefkens, die de visschers inde Jordaen visschende weg wurpen, als verboden bide wet Mosis, ende van Joannes opgeraept, uit evangelische vridom ghenuttigt plegen te werden; zoo en konden zi oock naer advenant ziin kameels haer niet anders duiden, dan of tot kamelot, of zeecker tot een gemeene stof van klederen die aldaer door de banck werde ghedragen. Doch totte volmaecktheid haerder uitlegginge, dienden ziluiden daer noch wel bi gevougt te hebben, de saus van Peper ende Aziin, daer hi ziin Kreefkens in doopte, midsgaders de sorte van Pelterije, daer ziin kamelotten Tabbaerd mede gevoederdt was; om alzoo op heurluider manier af te schilderen een bequaemen Predicant van penitentie, nae de Stiil vant Nieuwe Euangelie. Ach! 'tis te grof. De Boeren kunnen't mercken. Indien de woorden Christi Mathaei 3. 4. deze glosse toelaten (des neen) voorwaer de woorden Christi Math. 11. 8. liden daer door al te groten geweld. Want was het kleed Joannis een gemeine dragt van dat quartier, nae't zeggen vande Maegdenburgers, waerom wert Joannes dan hier over van Christo alleen geprezen, ende niet met hem alle de Inwoonders te zaemen? of zeecker naede leringe Chytraei, wast Een kamelotten Tabbaerd, waerom worden dan de zachte klederen alleen gevonden inde Hoven vande Princen, ende niet oock inde Woestinen? Dan deze ende diergheliicke uitleggingen van

Schriftuiren siin ons ter wereld gebaerdt, sedert dat het eigenzinnig vernuft zich op een bedde gepaerdt heeft mette vridom des vleeschs. Voorwaer, Quaed ei, quaed kuicken! Heel anders is hier inne geweest het gevoelen van alle den kerckkelickken Ouderdom, daer ick mi om kortheids wille toe gedrage. En wie en ziet toch niet dat geliick deze Jordaen-kreefkens weinig over een komen mette woorden Christi, Lucae 7. 33. Ioannes is gekomen niet etende nochte drinckende; alzoo mede tgemeene kleed, ofte den kamelotten Rock al te veel verschelende is van't haerige kleed Heliae? Den welcken Joannes, zulcks als van geest ende kracht, nae't voorzeggen des Engels Lucae 1. 17. Zoo oock van penitentie, kledinge ende+ scharpigheid van leven geliick is geweest. te weten, Vir Pilosus, & zona pellicea accinctus renibus. dat is, Een Ruig-haerig man hebbende een leeren gordel om ziin lendenen. Indien dan de Alderheiligste van vrouwen geboren zich dus gekleet heeft, ende daer over van Christo zelfs ghepresen is geweest, zoo is immers onz Besluit daer meer als t'over mede bewezen. Vougt hier bi die Vrinden goods, daer Den Apostel van+ schrijft, datze de Wereld veronwaerdigende omhangen gingen met Schaepsvellen ende Bockkevachten. Ende eindtelickken de Argumenten Tertulliani lib. De Cultu foeminarum Cap. 9. & 10. Die ghi vinden zult int einde van't Elfde gedicht dezes Lofsangs.

Inder vougen dat niet te verwonderen en is, dat op de gebiedenisse Christi, ende op de voorschriften Heliae, Ioannis Baptistae ende Andere uit steeckkende vrinden goods, zoodaenigen ontelbaeren Schaer van heilighe menschen zoo Mannen als Vrouwen, vande eerste beginselen der kercken af, tot op den dag van huiden toe ghevonden siin gheweest die uit zucht van penitentie, ende tot een teicken van versmaedheid des werelds niet alleen de Cieraetten verwurpen, maer oock de ghemeene klederen afgeleit hebben. De Exempelen ende getuigenissen der Oudvaderen ziet bi Iacobum Pamelium Comment. in librum Tertull. De Pallio. Maer op dat dit noch een weinig bescheidelickker bliickke, zoo neemt hier voor het

Dertiende Besluit.

Het meerendeel der Christenen, behalven de uitsteeckende ende+ scharpe kledinghe der Religieuse 'tsi Heremiten, 'tsi Cenobiten, is int beginsel der kercken zeer eenvoudig ende zedig geweest in haer Gewaed. Het bliickt voor eerst uitten Apostel Paulus de welcke 1. Timoth. 2. 9. Onderwizende De Christenvrouwen opt stuck van haer kledinge aldus spreeckt: Ick wil dat de Vrouwen haer dragen in een eerlick kleed; haer zelven vercierende met schaemte ende matigheid: Niet met vlechtinge des haers, of goud, of paerlen of kostelickke kledinge, maer (twelck de vrouwen betaemt die godvruchtigheid beloven) met goede wercken. Op gheliicke maniere schreef Den Apostel Petrus epist. 1. cap. 3. 3. Dat de vrouwen haer mans onderdaenig siin: haer van buiten aen niet parerende met frizeringe van haer, ofte met omhanginge van goud ofte kostelickke klederen, maer den Inwendigen mensch met onbederffelickheid van een gerusten ende zeedigen geest, die dierbaer is inde oogen goods. Voorwaer Indien aldus uit eenen mond leerden de twee eerste Dienaers Christi, te weten De Prins der Apostelen, ende Den leerraer der Heidenen zoo kan ider een wel lichtelick bevroeden wat d'andere Apostelen ende Apostoliickke mannen geleerdt, ende de gemeene Christenen gedaen hebben. Ende wederomme, Indien daer zoo scharpelick werde gelet op de zedige ende beschaemde kledinge van de vrouwen, die nochtans (zoo boven vertoondt is) uitter natuiren Philocosmae, ofte Ciergeerig plegen te siin, hoe zich dan de mannen in dezen, wel ghedragen moeten hebben. Het bliickt ten derden uitte verzaeckkinge die De Christeghelovigen van allen ouden Tiden in het Doopsel ghedaen hebben van Satanas ende van Alle zine Pomperijen: Waer onder niet alleen de Spectaeckkelen ende Schouwspelen, maer oock de onmaettige Cieraetten plegen geteldt te werden, gheliick als bliickt uit verscheiden plaetsen Tertulliani. Ten vierden uitte maniere van kledinge, die De Heidensche mannen zich

bekerende, gewoon waeren aen te nemen. te weten Een zeecker Bovenkleed Pallium genaemt. Geliick afgenomen kan werden uit het Bouck 'twelck de voornomde Tertullianus ter dezer oorzaecke mette naem van Pallium beschreven, ende op het Raedhuis van Cartago geharangueerdt heeft.

+Zal hier over De Curieuse Leser believen te ghedencken, datter bide Ouden ondere andere gheweest siin zeeckere twee de Aldervermaerdste fatcoenen van Mannelickke Bovekleden. Waer van 'teene gebruickt werde bide Romeinen metten naem van Toga, wezende een lang kleed totte hielen toe,+ bi nae op de manier van onze Tabbaerden. ende was meestal, +wit van Coleur; bliickende, niet alleen uitte Authoriteiten van Poëten end' Orateuren bi Iustus Lipsius† geleerdelickken verzaemeldt, maer oock uitte menigvuldige memorie der Laecke- ende kleder-Volders daer de Oude beschreven Rechten tot op den dag van huiden noch vul van sijn. tot een zeecker teicken dat de klederen bide Romeinen wit hebben geweest, tot wassching vande welcken zoo veel Volders van node waeren. Het andere Bovekleed werde ghebruickt bide+ Griecken, ende was genaemt Pallium; hangende van om de Schouderen af, tot weinig over de knien; binae op't fatcoen van onze Mantels: uitgenomen dat De Pallia geen Schouf en hadden, ende met een lus ende een knoop om den hals waren ghesloten. Nu alzoo dit Griecksche Pallium veel slechter ende onkostelickker was als de Roomsche Toga, ende dat het overzulcks al van ouden tiden bide Philosophen was ghebruickt geweest, zoo was het oock met gemeender hand van't Christendom aenghenomen: te weten op dat de eenvoudigheid des kleeds over een komen zoude mette simpelheid ende onnozelheid vande Religie. De Romeinen doch ende andere Heidensche Togati, die het Pallium inde Philosophen geeerdt, ende inde Grieckken hadden verdraghen, en konden hen niet onthouden, van het zelve, uit haet des geloofs, in de Christenen te beschimpen. In vougen datze alomme op de straetten, waerze maer een Christen zagen gaen, met groote spitigheid

hem toe riepen ende nakreten: ὅ χραικὸς ἐπιθέτης. Ghi Grieckschen omhanger. Hoordt S. Hieronijmum epist Ad furiam de Servanda viduitate. Vbicùmque viderint Christianum, statim illud de Trivio γραικὸς ἐπιθέτης: vocant impostorem, detrahunt &c. Et alibi:+ Nos quia serica veste non utimur, monachi judicamur; quia ebrij non sumus, nec cachinno ora dissolvimus continentes vocamur & tristes. Si tunica non canduerit, statim illud e trivio: Impostor & Graecus est. Midswelcken alzoo Tertullianus, tot dier tiid toe een Treffelick Rechtsgeleerde van Cartago, int viifde+ Jaer des Keisers Septimij Severi, dat is, int Jaer onz Heeren 199. Nu versch bekeerdt wezende, met het Heidendom den Roomschen Tabbaerd verwurpen, ende 'tPallium de gemeene dragt der Christenen, aengenomen hadde; ende daer over op de volle straet, bi zeecker burger hem ontmoetende schomperlickken was beroupen, met dese spotrede: Itane a toga ad Pallium! dat is, Alsoo vanden Tabbaerd totte Mantel? als of hi hadde willen zeggen: van het paerd op den Ezel! zoo heeft de zelve Tertullianus de moed en de moeite ghenomen van het Christen Pallium ende de Aenneminge vandien bi monde en bi geschrift te verdedigen. Ende dat met zulcken gewigt van woorden, als den Geleerden Lezer noch opten dag van huiden uit het zelve bouck lichtelick heeft te bemercken; Maer voor al, tot onzen propooste, dat de Gemeene Christenen, zich van ouds op't alder zedigste plegen te kleden. Dit getuigt mede Origenes apud Eusebium: zeggende vanden Geleerden Heraclas dat hi versch bekeerdt siinde, de gemeine dragt afgeleit, ende het philosophale-kleedt (dat is den mantel) heeft aengenomen.

Ick hebbe niettemin int Besluit gezeidt Het meerendeel der Christenen: om dieswille datter altiid noch eenige gheweest siin, de welcke, of om den Adel haers geslagts, of om de waerdigheid haerder Ampten, of zeecker om haer eigen goed duncken, hem zelven cierden ende kleedden geliick als voor heenen, ende nae't gebruick der geenre daerze onder leefden. Dit kan+ men lichtelick afnemen uitte woorden Iacobi: Indien daer in

uw vergaderinge inkomt een Man hebbende een gouden Ring, met een wit (dat is een blinckend' of cierlick) kleed, &c. Ende bliickt daer en boven uitte menigte van Christen, Edelen, Senateuren, Rechteren, Soldaten ende Officieren daer mede+ Tertullianus getuigt, dat te zinen tiden alle de Hoven, Bancken, Vierschaeren ende Legeren vervult waeren: De welcke niet waerschinelick en is dat om haer staets ofte ampts wille te zaemen mette Religie, oock van kledinge hebben verandert: uitgenomen die geene, die uit begeerte van meerder rust ende perfectie, hen zelven ontstaetten, ende tot stilte begaven, geliick+ als de voorgenomde Tertullianus te kennen geeft gedaen te hebben met deze woorden: Ego nihil foro, nihil Campo, nihil Curiae debeo, nihil officio advigilo, Nulla Rostra praeoccupo, Nulla Praetoria observo, Cancellos non adoro, Subsellia non contundo, Iura non conturbo, causas non elatro, non Iudico, non milito, non regno; Secessi de populo, Imo unicum negocium mihi est, nec aliud nunc curo, quam ne curem. Dus hi.

Dan alzoo dit niet geboden, maer alleen geraden, Jae oock somtiids om't profiit vant Gemene Beste ongeraden was; zoo gebeurden't dat nae't ontfangen geloof, noch bi veelen de oude ende gepleegde klederen wierden gebruickt, geliick in alle andere indifferente ofte onverscheide dingen, naer ghelegentheid der zaecken ende verscheidentheid der zinnen, plag te geschieden.

Laetste Besluit.

+Ongehoude Personen die geen zin en hebben te trouwen; maer ter contrarie belofte aen Gode ghedaen hebben van niet te trouwen, en behooren haer niet te vercieren, maer te vrede te siin met alzulcken maniere van kledinge, geliick als andere Godvrezende luiden, die met hen in geliickke staet van leven gestelt siin, gewoon siin te gebruicken.

Ick presupponeer hier metten gehelen Kerckelickken Ou-

derdom, Jae metten Apostel Paulus zelfs 1. Timoth. 5. 12. dat+ De belofte van zuiverheid, die Gode gedaen is, gehouden, ende niet zonder periickkel van verdommenis gebroocken kan werden. Dit aldus gepresupponeerdt, zoo volgt in goede Consequentie, dat dusdaenige personen, zich boven de staet haers levens vercierende, of doodtelickken zondigen, of zeecker haer zelven grotelicks veridelen. Het bliickt. Want naedemael het eigen is de menschelickke Natuir haer redelickke wercken te stieren tot een zeecker einde, zoo en kan alhier in dese, geenige wettige wettige oorzaeck gevonden werden, daer mede men eenigzins zoude mogen verdedigen dusdaenigen Cieraet. Want of het geschiedt om Gode te behagen, of om de Wereld te believen, of om eenige ongeliickke personen te bewegen tot begeerte, of eindtelick om te voldoen haer eigen zinnelickheid. Het eerste en kan niet wezen: want de oogen goods en zien niet+ als de oogen der menschen: Ende alle de Schoonheid des Konings+ Dochters staet van binnen: De welcke mettet uitterlick Cieraet vermindert, jae dickwils zoo zeer bedurven wort, dat die van buiten aen schiindt te wesen een Helena voor de menschen, niet anders en is als een Hecuba voor gode; geliick S. Gregorius Naz. wel eer gesproocken, ende wiluiden int derde+ Gedicht dezes Lofzangs breder gezongen hebben. Het twede en kan oock niet gezeidt worden: want die de Wereld zouckt te believen, en kan geen vrindinne goods siin. De Spreuck van S. Jacob is al te kennelick: De Vrindschap van deze wereld+ is een viandinne goods. Het derde noch veel minder: want dat en kan niet geschieden zonder zeeckerheid van doodtelicke zonde geliick D. Thomas uit druckkelickken leerdt 2. 2. q. 169. art. 2. in corpore, Ende opentlickken bliickt Mathaei. 6.+ vers. 28. Niet eindtelickken oock het vierde; want die zinnelickheid zoude alzulcken persoon streckken tot al te groten idelheid, ende tiidquistinge: daer nochtans geschreven staet 3. Corinth. 7. 32. Die zonder Huisvrouvv is, is bezorgt mettet geene des Heeren is, hoe hi Gode zal behagen. Een Vrouw-mensch mede die ongetrouwt is, ende een maged, denckt om't geene dat

den Heer aengaet, op datze heilig si van lichchaem en van geest. Tot welcken einde voor al van node is alzulcken maniere van leven ende van kledinghe te schouwen, daer doormen aen iemand oorzaeck zoude mogen gheven van aenzouck ofte bekoringe; ter wiil het nimmermeer verboden en was, te vragen naer wiin, ter plaetse doermen uit zag steecken den Rozenhoed.

Hier uit zoo kan nu Den bescheidelickken Lezer ende Leester lichtelick afnemen, om wat oorzaecken wille De H. Agnes met zulcken heftigheid, niet alleen het verzochte Echt wederstaen, maer oock de aengebode Cieraetten ontzeidt heeft. Want naedien zi nu alreede, zoo ze sprack, van een ander Minnaer+ (te weten Christus Jesus, die't een weelde is te siin mette kinderen der menschen) voorkomen; Jae metten trouwring des Geloofs aenden zelven verpligt, ende met een zeecker teicken int aengezigt, voor hem uit ghezonderdt ende ghemerckt was, zoo hadze een grouwel van een ander Minnaer te hooren spreecken; ofte oock door uitterlickke Cieraetten, iemand anders als hem te behagen. Ende hier op zoo sluiten krachtelick alle de Argumenten daer zi haeren Vleeschelickken Vrijer, wel eer mede bejegendt, ende wi in desen tegenwoordigen Lofsang nu van nieuws vertaeldt, ende met treffelickke Spreuckken vande Vernaemste Oudvaders verriickt ende+ vermeerderdt hebben. Ende dat tot geenen anderen einde, dan om dit Heerlickke Voorschrift ten toone te stellen voor alle die geenen, die haer met geliicke pligt meinen verbonden te wezen. Waer inne wi naegevolgt hebben Den H. Ambrosium, die met geliick Argument, ende tot naevolging van de zelve Maged, gheschreven heeft ziin Bouckken de Virginibus, tot drien toe. Zonder dat Ick nochtans Alle Andere Geslagten van menschen die buiten dit Loock siin van't profiit dezes Lofzangs begeer te versteecken. Want al ist datze henluiden niet juist en komt te bewegen tot een geheele versmaedheid van alle uitwendige ende overvloedige Cieraetten, verhoope nochtans datze henluiden bi avontuir begeerig maecken zal, de zelve een weinig te maettigen. Ende dezen onzen kleinen arbeid ten dancke nemende, metter tiid tot iet meerders te verweckken.

Vaerdt wel.


Vorige Volgende