Twee handen in het lege

verantwoording

gebruikt exemplaar

eigen exemplaar Erik Spinoy

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt een diplomatische weergave van het ongepubliceerde proefschrift van Erik Spinoy, Twee handen in het lege. Paul van Ostaijen en de esthetica van het verhevene (Kant, Lyotard) uit 1994. Voor deze digitale versie is gebruik gemaakt van een door Erik Spinoy aangeleverd bestand.

 

 

redactionele ingrepen

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. II, IV, X, XII, 2, 408) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina I]

Katholieke Universiteit te Leuven

Faculteit van de Letteren

 

TWEE HANDEN IN HET LEGE

Paul van Ostaijen en de esthetica van het verhevene (Kant, Lyotard)

 

Proefschrift aangeboden tot het behalen van de graad van

Doctor in de Taal- en Letterkunde: Germaanse Talen

 

door Erik SPINOY

 

1994

 

[pagina III]

‘We never publish anything except rough drafts.’

 

Lyotard

 

[pagina V]

Inhoud

Inhoud	v
Afkortingen en interne verwijzingen	xi
Bij wijze van inleiding	xiii
DEEL I	1
Hoofdstuk 1. De zinnenfilosofie van Jean-François Lyotard	3
1. Lyotards ‘ontwikkeling’	4
2. Een ‘zinnenfilosofie’	12
3. ‘témoigner du différend’	20
4. Kritiek, reflexiviteit en gevoel	30
5. De filosofische politiek: de transcendentale illusie versus lucide overgangen	37
Hoofdstuk 2. Kant over het verhevene	47
1. Het esthetisch oordeel en de architectuur van de kritische filosofie	47
1.1. De kloof tussen het cognitieve en het ethische	47
1.2. Het reflecterende oordeelsvermogen als ‘Mittelglied’	49
1.3. Het principe van de doelmatigheid en het gevoel van lust of onlust	52
1.4. De esthetische en logische voorstellingen van de doelmatigheid	52
1.5. Een ‘alsof’-overgang	54
2. De ‘Analytik des Schönen’	55
2.1. Het smaakoordeel volgens de kwaliteit: ‘Interesseloses Wohlgefallen’	55
2.2. Het smaakoordeel volgens de kwantiteit: aanspraak op algemeenheid	57
2.3. Het smaakoordeel volgens de relatie: ‘Zweckmässigkeit ohne Zweck’	60
2.4. Het smaakoordeel volgens de modaliteit: ‘exemplarische Notwendigkeit’	64
2.5. ‘Gesetzmässigkeit ohne Gesetz’	66
3. Van het schone naar het verhevene	67
3.1. Overeenkomsten tussen het schone en het verhevene	67
3.2. Verschillen: formele doelmatigheid versus vormloosheid	68
3.3. Verschillende partners voor de verbeeldingskracht: verstand versus rede	70
3.4. Verschillen: harmonie versus heftige gevoelsambivalentie	75
3.5. De ‘Analytik des Erhabenen’ als een ‘Anhang’ van de derde Kritik	77

 

 

[pagina VI]

4. Het mathematisch-verhevene en het dynamisch-verhevene	85
4.1. Vier ‘momenten’, twee ‘soorten’	85
4.2. Het mathematisch-verhevene	88
4.3. Het dynamisch-verhevene	93
4.4. Een kritische evaluatie	96
5. Het esthetische en het ethische	98
5.1. Kants ethiek: de morele wet, de idee van de vrijheid en het respect	98
5.2. Het goede en het schone; het schone als symbool van het goede	102
5.3. Het goede en het verhevene	107
6. Het esthetische en het historisch-politieke	117
6.1. Het schone en het historisch-politieke	117
6.2. Het verhevene en het historisch-politieke	124
Hoofdstuk 3. Lyotard: het verhevene en de avant-garde	135
1. Lyotards ‘aanknopingen’ bij Kants behandeling van de verheveneproblematiek	135
2. ‘Grundlagenkrise’: van de ‘esthetica van het schone’ naar de ‘esthetica van het verhevene’	140
3. De avant-garde en het verhevene	146
4. De artistieke avant-garde versus de politieke en de economische macht	158
5. ‘melancholia’/‘novatio’	163
Hoofdstuk 4. Operationalisering: Van Ostaijen en de esthetica van het verhevene	167
1. Van ‘transcendentale illusie’ naar ‘kritiek’	167
2. Van Ostaijen en de esthetica van het verhevene	172
3. Een vooruitblik	175
DEEL II	179
Ter inleiding	181
1. Van Ostaijen en Kant: een status quaestionis	182
2. Bahr, Friedlaender, Marcus	192
2.1. Hermann Bahr, Expressionismus	193
2.2. Salomo Friedlaender, Schöpferische Indifferenz	197
2.3. Ernst Marcus, Das Problem der exzentrischen Empfindung und seine Lösung	215

 

 

[pagina VII]

Hoofdstuk 1. ‘Het gevang in de hemel’	223
1. ‘Het gevang in de hemel’ en Kants ethiek	225
2. De incommensurabiliteit van het ethische en het cognitieve	228
3. De ‘werkelijkheid’ (quid) versus de ‘gebeurtenis’ (quod)	229
4. Kant: vrijheid als autonomie en discipline	232
5. Van Ostaijen: vrijheid als transgressie	241
6. Tot besluit	250
Hoofdstuk 2. Van Ostaijen en de Beobachtungen über das Gefühl des Schönen und Erhabenen	253
1. Kants Beobachtungen en Van Ostaijens beoordeling ervan	256
2. De ‘metafysiese drijfveer’ en de Kritik der reinen Vernunft	264
3. Van Ostaijen als ‘fantast’	269
4. De presenteerbaarheid van de idee	275
5. Het ‘Schreckhafterhabene’ in Van Ostaijens poëzie	279
6. Tot besluit	281
Hoofdstuk 3. ‘De trust der vaderlandsliefde’	283
1. Pameelke: een ‘bewijsexemplaar voor Kant’	284
2. ‘rechts’ en ‘links’	287
3. ‘Overtuigingen’	290
4. Wybau: de cynische rede	300
5. Van Ostaijen: de kritische rede	311
Hoofdstuk 4. ‘Modernistiese dichters’	315
1. Een ‘Kantcollege’	315
2. Van Ostaijens ‘conceptie’	326
2.1. De ‘ontindividualisering’ en het ‘fantasma’	326
2.2. De ‘ontindividualisering’ en de ‘gemeenschapskunst’	341
2.3. Kant, Van Ostaijen, Lyotard - politiek, ethiek, esthetiek	362

 

 

[pagina VIII]

3. Van Ostaijens ‘techniek’	369
4. Tot besluit	378
Hoofdstuk 5. ‘Heinrich Campendonk III’	381
1. De ‘conceptie’	382
2. De techniek	400
Tot besluit	409
1. Van Ostaijens Kantassimilatie	409
2. Van Ostaijen en het ethisch-politieke	415
3. Van Ostaijen en de esthetica van het verhevene: de ‘metafysiese drijfveer’ als motivatie van de techniek	423
4. En verder?	428
DEEL III	425
Hoofdstuk 1. ‘Het Sienjaal’: Van Ostaijen als ‘pontifex’	427
1. De opstellen uit 1917-1918: naar een verzoening van idee en werkelijkheid	427
2. ‘Het Sienjaal’ en Van Ostaijens ‘moderne’ unificatieproject	452
3. Esthetische ‘allusies’ op het ethisch-politieke doel	465
4. Vijf besluiten	479
Hoofdstuk 2. Het late kritische proza: Van Ostaijen als ‘agitator’	483
1. Van Ostaijens ‘conceptie’: de ‘metafysiese drijfveer’	483
2. ‘Onserieuze’ kritiek op de transcendentale illusie	500
3. De ‘gemeenschap’ als idee; ‘onintindividualisering’ en ‘distans’	506
4. Naar de esthetica van het verhevene	515
5. De ‘lokalisatie’ van Van Ostaijens ‘conceptie’	519
5.1. De ‘techniek’ als ‘formele vertaling’ van de ‘conceptie’	519
5.2. De ‘lokalisatie’ van de ‘zuivere lyriek’	524
5.2.1. Spontane muzikaliteit	524
5.2.2. Een ‘lyrische causaliteit’	526

 

 

[pagina IX]

5.2.3. Een ‘lyrische ruimte’	530
5.2.4. De associatie	531
6. De ‘lokalisatie’ van Van Ostaijens ‘conceptie’ en het ‘Thema der Unform’; Van Ostaijen als ‘experimentator’	533
7. Het streven naar het herstel van het quod; de ‘desautomatisering’	543
8. ‘melancholia’/‘novatio’	549
9. De ‘weerloosheid’ van de avant-gardistische kunst	553
Hoofdstuk 3. Twee Nagelaten gedichten: ‘Facture baroque’ en ‘Het dorp’	557
1. ‘Facture baroque’	557
1.1. Van Ostaijens ‘conceptie’: de ‘metafysiese drijfveer’ en de ‘geste’ van het verhevene	558
1.2. De ‘lokalisatie’ van de ‘conceptie’: muzikaliteit, symboliek en intertekstualiteit	565
1.2.1. De ‘muzikaliteit’: klank en ritme	566
1.2.2. Het gebruik van symbolisch geladen woorden en beelden	570
1.2.3. Het gebruik van intertekstuele referenties	576
1.3. De titel ‘Facture baroque’	579
1.4. ‘Facture baroque’ als ‘verheven’ gedicht	585
2. ‘Het dorp’	595
2.1. De formele organisatie: van ‘Unform’ naar ‘welgevormdheid’	595
2.2. Betekenisopbouw, symboliek en intertekstualiteit in ‘Het dorp’	606
2.3. ‘Het dorp’ als ‘verheven’ gedicht	620
(G)Een besluit	627
Literatuur	635
1. Kant, Lyotard en het verhevene	635
2. Van Ostaijen	641
3. Overige geraadpleegde werken	651