Keurig in de kontramine

Over Multatuli

[p. t.o. 3]

Multatuli omstreeks 1875

[p. 7]

Het portret van Droogstoppel

‘Och, Multatuli, waarom hebt ge Droogstoppel laten stikken?’
Max Havelaar

In mei 1960 zou het eeuwfeest van de Max Havelaar gevierd worden. Al eerder waren pogingen ondernomen om na te gaan wie model had gestaan voor de fameuze figuur van Batavus Droogstoppel. In het algemeen verzon Multatuli weinig, hij ordende zijn ervaringen. Er was bovendien een brieffragment, één kleine aanwijzing. Op 19 maart 1878 schreef hij aan zijn tweede vrouw, Mimi: ‘Ook te Zwol (eergister) werd ik goed bediend. De kellner kende my door z'n moeder by wie ik in 58 of 59 te Rotterdam gelogeerd had, het logement 2e klas waar de makelaar in koffi Voûte logeerde die my den Droogstoppel in de pen gaf.’ In het voorjaar van 1960 stelde ik, uitgaande van dit gegeven, een onderzoek in naar deze Voûte, makelaar in koffie, die in 1858 of in 1859 te Rotterdam was geweest en daar vermoedelijk niet woonde maar logeerde. (Zie illustratie 1, 2 en 3.)

Het onderzoek leverde op dat er in Amsterdam aan de Herengracht een makelaar in koffie, Robert Voûte, had gewoond, die leefde van 1 februari 1810 tot 12 februari 1871, een man, tien jaar ouder dan Douwes Dekker, die veel zaken deed met Rotterdamse handelshuizen. Bij nabestaanden kreeg ik een portret en ook de mededeling van een aantal tekenende anecdotes. Met zeer grote waarschijnlijkheid kan wel gezegd worden dat we nu weten wie de persoon is geweest die Multatuli aanleiding heeft gegeven tot de conceptie van Batavus Droogstoppel.

Evenmin als Max Havelaar identiek is met Eduard Douwes Dekker, Slijmering het portret is van Brest van Kempen, Saidjah en Adinda reële inlandse kinderen waren - even weinig (en misschien ook evenveel) gelijkt Droogstoppel op de makelaar die Douwes Dekker in 1858 of 1859 in een Rotterdams logement korte tijd heeft meegemaakt. Allerlei gegevens, anecdotes, enig handschrift én de foto vestigen bij mij de indruk van een uiterst nuchter mens, met een tot schamperheid, soms tot bitterheid te verleiden trek van reserve, die gewoonlijk als een stroef zelfbewustzijn in dit karakter mag hebben gedomineerd. Overheersend komt mij wel de neiging voor zich te verzetten tegen geestdrift of voortvarendheid zonder beproefde grond - zo enthousiasme al in enigerlei vorm bezit van hem kon nemen. Een zekere

[p. 8]

droogheid, hardheid soms, en beslist een behoefte aan uiterlijke onbewogenheid ligt aan de oppervlakte bij deze man, die vermoedelijk onder de invloed van een zeer tragische ervaring een goed stuk van zijn onbevangenheid en beschikbaarheid moet hebben ingeboet, niet zonder in zijn aard daartoe de vatbaarheid te hebben bezeten: op 10 mei 1839 zond hij zijn relaties het bericht van zijn voorgenomen huwelijk; vier weken later moest hij er een circulaire op laten volgen met de mededeling dat zijn bruid na een ziekte van ruim drie weken was overleden. Hij drong er bij zijn omgeving op aan zich in het leven op teleurstelling voorbereid te houden.

Als ik mij goed voor ogen stel wat ik van deze man weet en nog meer vermoed, dan verkrijg ik een idee van de mate waarin deze zakenman prikkelend op Douwes Dekker heeft gewerkt. Uit dat contact in het logement in Rotterdam, in het wel meest explosieve jaar van Multatuli's leven, spatten twee vonken weg. Twee extreme verbeeldingen werden verlicht. Van die ontmoeting tussen die twee mannen E. Douwes Dekker en R. Voûte vandaan, verwijderen zich twee voorstellingen de geschiedenis in: Max Havelaar en Batavus Droogstoppel - de gechargeerde maar eeuwige tegenstelling tussen geestdrift (niet zonder rede) en bedachtzaamheid (niet zonder grond).

Eerder gepubliceerd in De Nieuwe Stem, juni/juli 1960.