De pool van de droom. Van en over Johan Daisne

[p. 7]

Biografie

[p. 9]

Marc Galle Lezend in je brieven...

Beste Herman, Hedwig Speliers vraagt mij of ik enkele herinneringen aan jou zou willen meedelen in zijn boek. Ik heb hem geantwoord dat de draden van onze vriendschap zo teder waren en mijn gedachten aan jou zo gevoelig, dat het mij niet gemakkelijk zou vallen. Wees gerust, ik zal niets in een uitstalraam brengen wat dit niet verdraagt.

We hebben elkaar leren kennen in de vijftiger jaren, met Herman Teirlinck, voorzitter, en o.a. Gerard Walschap, Ernest Claes, Marcel Coole, Raymond Herreman, leden van de Mijol. We hadden een diner in een Brussels restaurant, op de Grote Markt. Blijkbaar hadden sommigen te diep in de ogen van de wijngod gekeken. Mag ik vertellen dat je, toen we Teirlinck naar huis brachten, op de Alsembergsesteenweg op z'n minst een kilometer met de rechterwielen van je wagen op de stoep hebt gereden en niemand onder ons het waagde je erop attent te maken? Hoe vrolijk kon je soms zijn!

Enkele weken nadien kwamen we samen ten huize van Walschap. Je had toen twee boekentassen bij je - zoals altijd van die tijd af - en in onze onnozelheid lachten we toen je zei dat je er medicamenten in zitten had, om op te peppen in de ene, om te kalmeren in de andere, en dat dit je sterkte gaf. Je zat daar bij Walschap - vijf hoog - eerst met je gezicht naar het raam maar we zagen dat al spoedig de hoogtevrees je beklemde en je wisselde om met Julien Kuypers, die van geen hoogten vervaard was. Toen beseften we nog niet de ernst van je psychische ziekte.

Geregeld praatten we met elkaar over Louis Couperus' werk waaraan ik mijn doktoraal proefschrift wijdde. En het viel me op, dat je een voorliefde had voor Eline Vere. Je zei me dat je je dochtertje Frédérique had genoemd omdat die figuur in Couperus' roman het gezonde tegenwicht betekende.

Ook voor mijn Taalwenken die ik van 1965 af via de brt gaf, toonde je geregeld belangstelling. Toen ik eens in een uitzending je naam had genoemd om hulde te brengen aan je inspanningen voor een beter taalgebruik, heb je me een opgewekte brief geschreven: ‘Ik had niet kunnen luisteren naar je eerste uitzending. Maar wel een vijftal mensen hebben me vandaag erop gewezen dat ik de tweede niet mocht missen! Vooreerst mijn moeder (84), een ere-inspectrice, die elke dag een van je ijverigste leerlingen is (met papier en balpen in de hand), twee uitgevers, verscheidene bezoekers in de Bibliotheek... Voor de tweede uitzending was ik nog op de Bibliotheek, maar thuis heeft mijn zoon je toespraak op een bandje vastgelegd. Zo bezit ik meteen je warme stem als souvenir.’ (9.5.69).

[p. 10]

En toen ik voor mijn Taalwenken de sabam-prijs kreeg, was je jongensachtig enthousiast: ‘Veel geluk ermee en blijf onze taal en ons volk nog veel diensten bewijzen op je verrukkelijke, tegelijk geleerde en zo hartelijke manier!’.

Ik ben verlegen als ik dit uit je brieven overschrijf, en tegelijk gelukkig omdat jij - gentleman en vriend - ondanks je fysieke en psychische moeilijkheden, toch nog zo geestdriftig kon reageren op het leveren van een bouwsteen door een ander.

Mocht ik dit alles vermelden, Herman? Ik weet dat je gevoelig was voor geluiden, voor muziek, voor de menselijke stem. Heb je me niet eens verteld, dat je 's nachts, als je de slaap niet kon of wou vinden, met je transistor op de buik, luisterend lag te staren, verwonderd en blij dat je door aan een knop te draaien de verste oorden van de wereld kon bereiken?

En dan vind ik nog een herinnering aan een onvergetelijke avond die we samen met Marnix Gijsen bij Paul Willems in Missenburg hebben doorgebracht en waar je ook mijn vrouw, Elsa, hebt leren kennen. Twee dagen later (in juni 1969 was het) bereikte ons dan het volgend gedicht:

Een heel oud goed, diep in het groen verscholen.
Hoe ver opeens leek het lawaai der stad;
hoe tijdeloos de dames in hun stola,
't gezelschap dat bij kaarselicht daar zat.
En toch, hoe innig waren hier te zamen,
in 't vallen van de avond, ietwat klam,
de nieuwe spelers van des levens drama:
de glimlach overbloeide zacht de schram.
Ik at, er werd een malse wijn geschonken,
en toen verliet weer iedereen dat oord.
Maar in mijn hoofd branden de kaarsen voort;
en slaap ik straks, mij blijft, ook in het donker,
de wetenschap: Vriendschap - het sleutelwoord!

6.69

Johan Daisne

Op 8.10.1969 had ikzelf al de gelegenheid gehad om jouw veel belangrijker werk dan het mijne, te belichten voor de August Vermeylenkring in Brussel. ‘Belichten’ zeg ik, alsof er niet al genoeg licht van uitgaat! Dit gebeurde in het academiejaar tijdens hetwelke ik met mijn studenten je Trap van steen en wolken en De trein der traagheid bestudeerde. De mooie film van André Delvaux Un soir, un train, naar je novelle, werd toen ook vertoond. Ik herinnerde toen aan je devies: ‘Het schone moet gedroomd, het goede gedaan’. De kunst is een

[p. 11]

voortzetting van je leven in alle mogelijke richtingen. Je leeft intens en gulzig met een gloed die nog lang na ons verscheiden zal nagloeien in de volgende generaties. Je hebt het leven hef en je zou graag willen dat ook anderen het hef konden hebben met dezelfde overtuiging. Daarvan - uitgaand van een meer dan gewone, namelijk van de voor jou meest volkomen werkelijkheid die je in het magisch-realisme ziet - is heel je werk doordrenkt. Niet ten onrechte meent ook Jean Weisgerber dat je werk zovele eigenschappen vertoont die ontegenzeglijk het merkteken van het genie geven.

Ach, Herman, met spijt in het hart ziet men soms een goede vriend en iemand die men boven velen verheft, lijden, aftakelen. Dit heb ik meegemaakt met velen: ik behoorde vroeger tot de jongeren van de Mijol-club. Teirlinck, Kuypers, Herreman. Ook Marnix Gijsen stelt het al een hele tijd niet goed. Weet je nog dat we eens bij ons samenkwamen op 26.3.1972, samen met Marcel Coole? Heb je je toen gelukkig gevoeld! Maar samen met een ontroerende brief stuurde je me de dag daarop een gedicht van ‘de goede Gentse dichter Johan van Mechelen’. En je schreef: ‘Het heeft me natuurlijk erg gegrepen, het bevat immers veel waarheid. Ik hoop echter dat ik het gisteravond een beetje heb tegengesproken.’ Het betreft een gedicht uit Anekdotische verzen, Sanderus-Oudenaarde, 1972:

Ik kwam hem in de Burgstraat tegen.
Wat wordt hij oud, dacht ik, en grijs.

Ik voel mij koortsig, zei hij, en verlegen
bood hij zijn pols. Zijn hand was ijs.

Ik zag hem traag voorbij de huizen staren.
Misschien, dacht ik, heeft hij mij niet herkend.
Wij worden vreemden, stilaan, met de jaren,
te veel naar eigen zorgen toegewend.

Dan vroeg ik naar vakantieplannen,
'k dacht aan zijn zeven-reizenboek,
iets om de angsten te verbannen,
of liefst bij vrienden op bezoek.

Hij schudde neen, en weer verlegen
‘en jij’ - misschien slechts voor de vorm.
Toen zag ik 't leven op hem wegen.
Hermine uit de storm.

Johan van Mechelen

[p. 12]

Toch laaiden moed en geestdrift weer geregeld op. Hoevele vrienden ontvingen niet elk jaar een hoopvol 1 mei-gedicht van jou, dat dan in Vooruit verscheen? Ik citeer een strofe:

Je moet vooral in stilte weten,
en het soms uiten in je kreten,
vol angst en toch blijde vervuld
van moed en hopeloos geduld:
van mei tot mei loopt er een keten
eeuwig voor lief en leed verguld.
Eén mei, vooral, is nooit vergeten!

En de maand na je bezoek stuur je ons een gedicht in handschrift: ‘De vrienden, voor Marc en Elsa’:

Kijk naar de hemel en de sterren.
Ook als je ze niet ziet: geen nood.
Een wolkendek kan nooit versperren
hun invloed, even mild als groot.

De vrienden, ook al zijn ze verre,
bestaan. Neem slechts de telefoon.
Of wacht. Gezonden door de sterren
bezoeken ze vanzelf je woon.

Een donderwolk kan veel vergrijzen,
maar als een ziel staat op kapseizen,
de vrienden zijn, waken en komen,
trouw als het gras, de mus, de bomen,

de hond, de hemel en de sterren.

6.72

Johan Daisne

Je klampte je vast aan de liefde van je vrouw, Marthe, van je zoon Evert en van je moeder, die je tot je groot verdriet ontviel. Op 20.5.1973 schreef je me: ‘Zoals Filip de Pillecijn placht te zeggen: Herman jongen, er is toch niets schoners dan vriendschap!’

[p. 13]

Onze briefwisseling werd schaarser, de telefoontjes talrijker. Ik bracht je op een hete septemberdag een bezoek in de bibliotheek, waar je de luiken had gesloten, waar je koortsig zei, dat de seizoenen beter elkaar normaal zouden opvolgen. In 1974 stuurde je me nog een mooi gedicht voor mijn verjaardag:

De barometer daalt naar wankel weer,
hoewel pas deze nacht augustus sterft
en vaak de zon nog door september zwerft
en alles, stad en buiten, kwistig verft.

En 't voorjaar en de zomer, hoeveel keer
zijn ze niet grauw en kil geweest van regen?
Niet kniezen dus, we kunnen heus wel tegen
de onvoorzienhaarheid van onze wegen.

Een mensenkind van in de zestig jaar
moet dubbel brillen maar ziet weerom klaar
al 't schoons dat schuilt achter de tegenheden.

Die jarig is zegt dank tot het verleden
en groet in 't raam de najaarskleur
en al de vrienden in de open deur.

9.74

Johan Daisne

Na de dood van je moeder volgde de ene depressie op de andere. Je aftocht uit de bibliotheek maakte je angstig.

In 1978 waren mijn vrouw en ik in Peru. Bij onze terugkeer uit de Andes in Lima, de nevelstad, lazen we in... Le Pourquoi Pas? dat je de trap van steen had verlaten. Het doodsbericht maakte ons droevig zoals we zelden droevig zijn geweest. Vóór ons vertrek had je me nog eens gebeld: ‘Ga toch niet zo ver weg, Marc!’ heb je me gewaarschuwd. Ja, Herman, we gaan altijd te ver weg van wat ons lief is. Dit geldt nu ook voor jou.

marc galle (Denderleeuw 1930) studeerde Germaanse filologie aan de RU Gent. In 1963 promoveerde hij aan de VU Brussel tot doctor in de letteren en wijsbegeerte op een proefschrift over de noodlotsgedachte in het werk van Louis Couperus. In datzelf-

[p. 14]

de jaar werd hij lid van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht. Hij begon in 1965 met de populaire taalrubriek in de radio Voor wie haar soms geweld aandoet. De rubriek werd in 1967-68 op 14 langspelers gezet. In 1970 werd hij docent aan het Brussels Rijksinstituut voor toneel- en cultuurspreiding. Hij werd eerst parlementslid en de laatste jaren herhaaldelijk minister.