Gerard Kornelis van het Reve en De groene anjelier

□ Werther Nieland herzien

Alhoewel nog steeds met de redelijke middelen van de fictie, namelijk de traditioneel narratieve ontwikkeling van een gebeuren, opgebouwd, vertoont Werther Nieland toch al door de grote irrationele aanbreng kenmerken van de latere schrijver Van het Reve. Mijn aantekeningen die ik, als kijkje in mijn keukengeheimen onder de titel ‘experiment twee’ hier opnam, blijken dichter bij Van het Reve's (literaire) werkelijkheid te liggen. Hier is natuurlijk de recul: ik kijk met de ogen van iemand die het recente werk van de schrijver met liefde leest en bewondert. Er zit dus in mijn benadering een flink stuk hineininterpretatie. Deze interpretatie met terugwerkende kracht heeft ook haar voordelen. Ze leert de auteur zijn werk als een totaliteit zien, detecteert de breuken en de tekorten. Met Werther Nieland wordt het duidelijk dat G.K. van het Reve, voor de uitdrukking van zijn smeulende homoseksuele gezindheid, in het traditionele Hollandse realisme geen kader meer vindt. Er MOEST een nieuwe VORM komen. In beide verhalenbundels die, de eerste zes en de tweede twaalf

[p. 101]

jaar later komen, heeft Van het Reve die vorm nog niet gevonden en hij faalt dan ook. Schrijfstilte en vacuüm (zijn depressieve periode) kan ik, zonder veel gewetensbezwaar, ook vanuit deze literaire impasse verklaren.

Laat de bocht die ik beschreef dan groot zijn, graag verwijs ik nog maar eens naar het schrijfbestek dat ik van Van het Reve's teksten maakte onder paragraaf □ Legende en □ Commentaar. Wel zal je merken dat ik langzamerhand van een buitenliteraire oorzaak naar een zuiver literaire gekomen ben. En dat is uiteindelijk toch de bedoeling bij de bespreking van literair werk. Het irrationele in Werther Nieland heeft een functie: het is het literair vergulde en omhullende middel, de romaneske transpositie van de homoseksualiteit. Het evoceren van het irrationele, waar dit boek van barst, is de verborgen beschrijving van wat Van het Reve - gezien zijn huwelijk dat volgt - zélf nog niet bewust is. Kortom, het irrationele en de latente homoseksualiteit zijn hier identiek. Vooral in de wreedheid op dieren (en planten) lezen we de homoseksuele transpositie van een geperverteerd bewustzijn.

Als pikant detail wil ik daarbij aanstippen dat G.K. van het Reve die transpositie van zijn homoseksualiteit in de dierenmishandeling niet meer nodig heeft in zijn teksten sinds 1963. In zijn manifest homoseksuele geschriften zal Van het Reve integendeel als een groot dierenliefhebber verschijnen. Ik citeer in dit verband een flonkerende zin op bladzij zestig van Op Weg Naar Het Einde: ‘Als Justine echter in al haar schoonheid

[p. 102]

van acht maanden oud, driekwart Siamees huisdier, luid roepend, op mijn knie is komen zitten, geloof ik weer gedeeltelijk in het leven, in ieder geval in God, want dit voortreffelijk dier moet door een Oneindige Geest ontworpen zijn.’

Nee, Van het Reve kan van dan af de dierenmishandeling als een literair transpositiemiddel missen. Alsdan zal het revisme zijn entree maken en, alhoewel volledig verbeeldingsubstantie, de sado-masochistische rol vertolken.