Logo DBNL
De wolfjager. Deel 2 (1860)

De wolfjager. Deel 2

(1860)–August Snieders–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige

X.

Negen jaren zyn er sedert de gebeurtenissen van het laetste hoofdstuk, heen gesneld. Nederland had onder dat tydbestek de gruwzaemste martelingen onderstaen; maer niettegenstaende dit alles, had het zyn alouden Bataefschen roem gehandhaefd. Alba was, met den vloek des volks beladen, heengegaen en don Juan van Oostenryk was eindelyk gouverneur der Nederlanden.

Op Ter Kooijen, hoe ver afgelegen en eenzaem ook, was men niet onbewust gebleven van hetgeen er in den lande omging en hoewel Cuyl, omringd door zyne dierbare vrouw en zyne kinderen1 de gelukkigste mensch der wereld mogt

genoemd worden, had hy echter dagen van neêrslagtigheid - dan, als hy het oog op het rapier wendde, hetwelk naest het adellyk wapen, vergeten aenden wand hing.

Er waren nog andere oogenblikken van smartelyke aendoeningen in den huiskring - dan, als men over Arend Bout sprak. Sedert jaren hadden de bewooners van Ter Kooijen niets meer van hem vernomen. Nu eens bosch-, dan eens watergeus had hy aen byna al de gevechten tegen Spanje deel genomen, en toen hy eindelyk niet meer op de heide verscheen, om er zyne vrienden te zien, dacht men niet anders of Arend had den dood op het slagveld gevonden.

Hannibal was nog altyd de trouwe dienaer van de adellyke familie; de arme staljongen was echter veel verouderd.

Sedert den dood van Bela was de trek van vrolykheid en pochery, welke zoo wonderlyk afstaken met zyne gestalte, ten eenemale verdwenen; er lag integendeel een zweem van droefgeestigheid op zyn aengezigt te lezen, en meer dan eens verrastte hem Cuyl, dat hy des avonds in een eenzaem hoekje te weenen zat, zonder zich eigenlyk rekening te kunnen geven waerom hy weende.

Hannibal verzorgde nog altyd Muro, die allengs een eerbiedwaerdigen ouderdom begon te krygen; deed tweemael per week den togt naer het dorp, om den noodigen voorraed voor het huishouden te koopen; bezocht des zondags de

dorpskerk en het met bloemen overstrooide graf van Bela, en bragt overigens zynen tyd door met de goedhartige nar van Cuyl's kinderen te zyn, die hy beminde als waren het zyne eigene lievelingen.

Het was in den aenvang der maend november van het jaer 1576.

Ter Kooijen zag er reeds droef en somber uit. De najaersstormen joegen het dorre gebladerte van de boomen, en dreven het in fantastische kringen over het naekte veld heen. Het gras had zyne frischheid verloren en de laetste bloemen waren reeds verwelkt. De blanke yzel hechtte zich iederen nacht aen de najaersdraden, en weefde alzoo een kleedsel van zuiveren kant aen het groen der masten, over de ranken der heide, en voorspelde het naderen des winters.

Het was avond. De lamp was vroegtydig in de huiskamer ontstoken. De edelman leunde met den linker elleboog op tafel en liet zyn hoofd in de opene hand rusten. Hy las of liever hy trachtte te lezen, want de zwartlokkige Godevaert klouterde juichend op zynen rug en sloeg zyne armpjes om zyns vaders hals; de blonde Elisabeth zoende hem regts; de derde knaep, Hendrik, gaf hem eenen kus op de linkerwang, terwyl de kleine Marten door de moeder over het boek werd heen gestoken, om ook zyn aendeel in de kinderlyke liefkozingen te hebben.

Alles juichte en jubelde; was het herfst daer buiten, dan, voorwaer, was het lente binnen de wooning en in den huiselyken kring - en toen de kinderen allen den vader omhelsd, gestreeld en gezoend hadden, legde Martha plotseling den zuigeling in zyne wieg, en zy zelve sloeg de armen om den hals van haren echtgenoot, en zag hem met een oog tintelend van geluk aen.

De bandhond, die op de erf lag, sloeg op dit oogenblik hevig aen; men hoorde eene mannelyke stem gebiedend tot den trouwen waker roepen, en toen deze, niettegenstaende het herhaelde geroep, niet bedaerde, ging Hannibal, gevolgd door een paer dienstboden, op verkenning uit. Buiten de breede gracht, die Ter Kooijen omsloot, hoorde Hannibal eene vreemde stem, welke hem ‘hola hei!’ toeriep.

‘Wat wilt gy?’ antwoordde de dwerg.

‘Open het hek.’

‘Niet zoo ligtelyk, kameraed! Het volkje dat zoo laet en alleen hier in de heide en bosschen dwaelt, verdient wel eens met een scherp oog opgenomen te worden, indien.....’

‘By den nikker, gy schynt te aerzelen!’

‘Geduld, kameraed!’

‘Menschen van myn slag kennen geen geduld.’

De zwarte gestalte aen den overkant van de gracht bewoog zich, en als hadde zy vleugels gehad, kwam zy, eenen hal-

ven cirkel boven het water beschryvende, plotseling aen de binnenzyde van de erf te regt.

‘Almagtige hemel, welk een sprong!’ riep Hannibal en er liep hem eene siddering over de lenden, alsof hy zich in de tegenwoordigheid van den boozen geest had bevonden.

De zwarte gestalte rigtte zich in al hare lengte op, en zonder zich nog aen Hannibal, de knechten of den huilenden bandhond te stooren, trad hy regt naer de deur van de huizing, stiet dezelve open en stond welhaest in de woonkamer, in het midden der familie, die den wonderlyken vreemdeling met een kloppend hart gadesloeg; maer toen de opstygende vlam van den haerd een helderder licht in de kamer verspreidde, klonk er een tweevoudige kreet uit den mond van de beide echtgenooten.

‘Arend Bout! Arend Bout!’

Het was inderdaed de moedige Wolfjager, die, onverwachts zyne oude vrienden andermael kwam bezoeken. Hannibal was middelerwyl binnen geslopen en bragt het zyne by, om het onthael, den Wolfjager aengedaen, nog hartelyker te maken. Wat was die Arend Bout veranderd! Zyne hairen waren nu sneeuwwit geworden, maer zyn baerd had de zwarte kleur behouden. Zyn gelaet was gerimpeld, maer zyn oog had nog al de scherpte van voorheen, indien het zelfs niet scherper was geworden. Zyne gestalte was nog regt, krachtig, gespierd,

buigzaem - het was de ouderdom welke zyne uiterlyke kenteekens op den man had geworpen, zonder het innerlyke te hebben kunnen aentasten. Het was de sneeuw op de eeuwig groene, sappige en krachtige kruin des dennenbooms!

Bout was in eene ruwe boerenkleeding gehuld; doch aen het geweer dat hem op den regter schouder hing, aen den dolk, die uit den gordelriem te voorschyn kwam, zag men wel, dat hy niet tot de klasse der vreedzame lieden behoorde.

Handdruk op handdruk werd tusschen de oude vrienden gewisseld; de kinderen moesten beurtelings den edelen vriend omhelzen; men deed den jager in den zachtsten leuningstoel neêrzitten; men overlaedde hem met vragen, waerin het geluk van het wederzien doorstraelde; de dienstboden ylden, op de stem der meesteres, naer keuken en kelder, en terwyl de eene het blanke laken over de tafel spreidde, om er eenen versterkenden avonddisch op neêr te zetten, schonk Hannibal de kroezen vol met besten wyn - en echter in het midden van al die vreugde bleef de jager rustig, of liever zelfs droefgeestig.

‘Gy zyt gelukkig, Cuyl!’ zeide hy ten laetste, terwyl hy andermael den blik in het ronde wierp.

‘Ja, ik ben de gelukkigste mensch der wereld!’ antwoordde de edelman, en hy trok met den eenen arm zyne vrouw, en met den andere zyne kinderen tot zich. ‘Bout’

ging Cuil voort ‘kom in onze heide, en gy zult er even als wy rust en vrede vinden.’

Er speelde een bittere glimlach om de lippen van Arend.

‘Neen’ zeide hy ‘myne plaets is hier niet meer. De rust zou my vervelen, de stilte zou my dooden. Ik ben gewoon aen het gewoel des gevechts, aen het gedommel der kanonnen, aen het gebulder der zee. Hier, in de stilte der heide zou ik de zending vergeten, welke ik my heb opgelegd en die ik tot aen myn laetste levens-uer volbrengen wil.’

Hoewel zonder inzigt gezeid, troffen die laetste woorden den edelman: hy ook had als Nederlander eene zending, en het was alsof de jager hem verweet, dat hy dezelve vergat in de liefkozingen zyner vrouw, in de kussen zyner kinderen. Hy wilde zich verontschuldigen, doch de jager ging voort:

‘Sedert ik hier, in de heide, don Velasquez doodde, was er geen middel meer om tot het vreedzame leven terug te keeren. Myn hoofd was op prys gesteld, en men joeg achter my, even als ik vroeger den wolf vervolgde om de premie, door den Pluimgraef uitgeloofd, te verdienen’ - en er speelde by die woorden een glimlach om de fyne lippen van den jager. - ‘Sinds heb ik meer dan vroeger gezien, dat ik myne eigene zaek versmelten moest met de zaek van het algemeen welzyn, en dat ik het myne moest bybrengen om den vreemdeling van onzen grond en onze zeeën te

verdryven. Ik heb gezworen tot den laetsten oogenblik te stryden, en ik zal dien eed getrouw zyn.’

De edelman wist niet wat antwoorden; hy benydde aen dien eenvoudigen jager het geluk, deel te kunnen nemen in de groote worsteling, uit dewelke de onafhankelykheid zyns lands eens moest voortkomen; doch hield de oogslag zyner Martha, de glimlach zyner kinderen hem niet aen de eenzaemheid gekluisterd? Was en bleef er daerenboven niet een groote hinderpael, die hem belette zich in den stroom der omwenteling te werpen?

‘Gy handelt wel, Bout!’ zeide de edelman ‘en ik benyd u dat geluk; maer ik, ik ben als het ware veroordeeld my op het onzydige terrein te houden.....’

‘En echter.... doch neen, ik had in dezen kring niet moeten komen. Uwe gezondheid, meester!’ zeide Bout op gullen toon, terwyl hy den door Hannibal gevulden kroes opnam en dezen tegen den beker des edelmans stiet.

Cuyl liet zynen beker onaengeroerd staen, en blikte den jager strak in de oogen.

‘Wat wilt gy zeggen, Bout?’ vroeg hy eenigzins gekwetst.

Martha's hart klopte hoorbaer; zy hield haren blik strak op den Wolfjager gevestigd. Deze ketste dronk en den kroes op de tafel schuivende, antwoordde hy op onverschilligen toon:

‘Niets!’

‘Gy kunt my niet misleiden, Bout’ hervatte de edelman ‘uwe halve woorden zouden beleedigend zyn, indien zy niet door u waren uitgesproken.’

Bout zag Cuyl aen; het oog van den laetste glinsterde van een edel vuer; de fyne hand, die op de tafel rustte was tot vuist genepen; er was nog altyd levenskracht en mannelykheid in dien meester, hoewel hy negen jaren lang in den huiselyken vrede, het krygsmansleven had schynen te vergeten.

Dat opwellend gevoel scheen den jager te verheugen; hy was op het punt van te spreken, toen zyn oogslag andermael dien van Martha ontmoette, en hy de juichende kinderen rondom zich ontwaerde.

‘Ik had niet moeten komen!’ morde hy als tot zichzelven en verviel andermael in zyne sombere stemming. ‘Het was myne zending niet u van scheiding en huiselyke onrust te komen spreken. Vergeef my’ - en de jager stond op en wendde het aengezigt af.

‘In Gods naem!’ riep Cuyl met kracht uit: ‘wat slechte tyding hebt gy my te brengen?’

‘Vaerwel!’ antwoordde Bout.

‘Neen, gy zult niet heengaen, alvorens dit geheim ontsluijerd is. Gy spreekt van scheiding en huiselyke onrust:

Bout, zeg my, eischt het land voor hetwelk gy strydt en dat ik altyd bemind heb, misschien dat ik kome?’

De jager bleef plotseling staen.

‘Weet gy wat er den 8 november te Gent is voorgevallen?’ vroeg Arend Bout.

‘Neen.’

‘Daer is gebeurd, wat gy over vele jaren droomdet: de Pacificatie werd er gesloten?’

‘De Pacificatie? De bond tusschen Protestanten en Katholieken, om gezamentlyk den Spanjaerd te verjagen en een vry en onafhankelyk land te stichten?’

‘Gy hebt het gezeid.’

‘Dan zy de Hemel gedankt.’

‘De katholieke geestelykheid, de abten van St. Geertruidis, van Leuven; van St. Pieter en van St. Ghislain, de edelen, die Spanje het trouwste dienden, zoo als: de graven van Bossu, Lalaing, Berlaimont en anderen, zyn de wreede dwingelandy moede: zy hebben aen de tegenparty de hand gereikt en nu zal de Spanjaerd met pak en zak en met neêrhangende ooren moeten verhuizen1.’

Cuyl was opgestaen; zyn oogslag, zyne houding toonden weêr den edelman van vroegere dagen aen.

‘En gy dacht, Bout’ zoo sprak hy fier en kalm ‘gy dacht het regt te hebben aen myne verkleefdheid jegens het vaderland te twyfelen? Neen, het huiselyk geluk, hier in de eenzaemheid genoten, heeft het jongelingsvuer in my niet verdoofd. Myn rapier hangt wel is waer aen den muer; doch het is nog niet verroest. Myn Muro is wel wat ouder geworden; doch hy zal zynen meester nog naer het slagveld dragen!’

‘Martha was bleek als eene doode. Zy herinnerde zich wel wat zy eens aen haren dierbaren Nicolaï zeide in het huis des jagers; maer zy was thans de moeder van zyne kinderen, en kon zy zonder huivering den dierbaren zien vertrekken, om hem misschien nooit meer in het huiselyke midden te zien terug keeren?

‘Martha’ zeide de edelman ‘het uer is gekomen dat ik u uwe beloften kom herinneren.’

‘Myne beloften.....’ bibberde het van de lippen der jonge vrouw en zy zag op hare kinderen.

‘Negen jaren geleden zeidet gy my in de wooning van Arend Bout: ik zal u niet weêrhouden als gy eens geroepen wordt, om voor de vryheid van ons volk te vechten.’

‘Ja, dat heb ik gezeid.’

‘Welnu, het oogenblik is gekomen. Ik ga niet uit persoonlyke wraek; ik wil Spanje niet bevechten omdat het den edelen heer van Baldrikum, uwen vader, vervolgd heeft tot in het graf, hem dáér heeft veroordeeld enkel om zyne goederen te kunnen bemagtigen1 - neen, ik wil het myne bydragen om aen onze kinderen een vry en onafhankelyk vaderland achter te laten. Gy weent, Martha; ô ja, het is hard voor eene moeder, den vader harer kinderen te zien heengaen; doch myn geweten zou my myne schande verwyten, indien ik thans achter bleef.’

‘'t Is waer!’ snikte de jonge vrouw en liet het hoofd bedroefd tegen de borst haers echtgenoots rusten.’

‘Gy siddert’ hervatte Cuyl, en sloeg de armen om de beminde vrouw; ‘ik ook heb zoo even gesidderd by het denkbeeld dat gy weduwe en myne lievelingen, weezen zouden kunnen worden, blootgesteld aen den haet van Spanje -

maer er was eene stem in my, Martha, welke my toefluisterde, dat God over u en hen, en ook over my waken zal.’

‘Mogte het waerheid zyn!’ snikte de arme vrouw; doch meer kon zy niet uitbrengen. Zy wist wel, dat het besluit van Cuyl onwankelbaer was en niets hem van zynen pligt weêrhouden kon; daerby haer gegeven woord was haer heilig.

De jonge vrouw boog dus het hoofd voor het noodlot. Zy betrouwde op God, en naest Hem op dien krachtigen Wolfjager, die altyd als een beschermgeest over Cuyl gewaekt had; die reeds zoo veel duizende gevaren had doorworsteld, en hierdoor eene zoo wonderbare begoocheling rondom zich verspreidde, dat Martha in hem eene tweede Voorzienigheid meende te zien.

Zy ligtte dan ook haren oogslag tot hem op en wilde dezen smeekend in dien van Arend laten rusten; doch zy mogt het aengezigt van den jager niet zien. De twee handen op den tromp van het geweer gekruist, liet Arend het hoofd op denzelve rusten. De hoed was afgevallen, en, dwars door de witte hairen heen, zag men een lang en breed rood likteeken - het onuitwischbaer merk van eene Spaensche kling.

‘Bout’ zeide Cuyl, en toen de jager het hoofd

opligtte, zag Martha dat er tranen in zyne oogen glinsterden.

‘Gy weent!’ onderbrak Martha.

‘In der waerheid, dat is my in vele jaren niet gebeurd, mevrouw!’ gaf de aengesprokene ten antwoord. ‘Ik doe u veel smart aen’ zoo ging hy na eene poos voort; ‘doch vergeef het my: alleen de gedachte dat ik waerachtig mynen pligt jegens mynen meester volbragt, deed my naer Ter Kooijen komen.

‘Gy deedt wel, Arend!’ stamelde Martha.

‘Inderdaed gy deedt uwen pligt, Bout’ liet de edelman er op volgen. ‘Wanneer moeten wy vertrekken?’

‘Men wacht ons aen gene zyde van het dorp. Daer legert eene bende, aen welke niets ontbreekt dan een opperhoofd, en dat opperhoofd moet gy zyn, heer Cuyl.’

‘Ik zou liever geen bevel voeren.’

‘Gansch de bende heeft mynen voorslag met toejuiching aengenomen. Overigens, het zyn fiksche kerels, moedige harten, yzeren vuisten; een van hen weegt tegen tien Spanjolen op. Zy zullen gedwee zyn als de lammeren en zich voor u laten vierendeelen!’

Het vertrek was dus besloten; men zette zich weêr aen tafel, doch de ernst had de vrolykheid vervangen; alleen de kinderen herkregen hunne luimen en grillen en hun schaterend gelach herbegon.

Een goed deel van den nacht werd in het nemen van noodige schikkingen doorgebragt. Cuyl schreef onderscheidene brieven; hy schreef er zelfs eenen aen zynen ouden vriend Karel van Mansfeld, in welker bescherming hy des noodig zyne vrouw en kinderen aenbevool. Het werd bepaeld waerheen de familie zich zou begeven, indien de oorlog de vreedzame Kempen zou verontrusten, of dat men zich aen eenig Spaensch geweld moest onttrekken. De aenduidingen waren juist en duidelyk. Er lag iets treurigs in het nemen van al die voorzorgen: het was als het ware de laetste heilige wil van eenen stervende.

Des morgens zag de edelman dat Hannibal rapier en helm van den wand haekte. De dwerg zelf was reisvaerdig. De hoed met veêr, welke na negen jaren veel van de ratten en muizen geleden had, stond hem op drie hairen, en aen zyne zyde hing het oude rapier, waermeê hy eens in den Roeijen Leeuw de keukenmeid, de katten en den huishond zooveel schrik op het lyf had gejaegd.

Cuyl en de jager glimlagchten.

‘Waerom zyt gy gewapend, Hannibal?’ vroeg de edelman.

‘Moet de knecht den meester niet volgen?’ was het antwoord; ‘gy gaet naer den stryd, ik wil met u gaen - want ik ook haet den Spanjaerd.’

De oogen van den dwerg glinsterden, en hoewel men vroeger altyd met den moed van den stalknaep gelagchen had, boezemden zyne woorden ontzag in.

‘Hannibal, myn vriend’ zeide Cuyl; ‘gy moogt my niet verzellen; uwe tegenwoordigheid hier is onmisbaer. Gy zult met den kapellaen, den boschwachter en de overige huisbedienden de edele vrouw, gy zult myne kinderen, wier beste gezel gy zyt, bescherming en hulp verleenen.’

Eene sombere uitdrukking overtoog het aengezigt van den knaep. De Wolfjager greep hem onstuimig by de hand en schudde ze hartelyk.

‘Wees gerust, jongen!’ zeide de krygsman; ‘wees gerust, Arend Bout zal de arme Bela voor u wreken!’

De flauwe novemberzon wierp haren eersten gloed over de vlakte en door de takken van het geboomte, welke de yzel met een witten dons omsierd had. De dikke, koude nevel die op de heide woog werd allengs door de stralen der zon gebroken. Het was een dier morgenstonden, waerin de herfst als het ware eene laetste pooging waegt, om tegen den invallenden winter te worstelen.

Muro stond gezadeld; heel het huisgezin was te been: de blonde Elisabeth bragt haers vaders sluijer aen; de kleine Hendrik reikte hem juichend zyne stevige handschoenen toe, en de oudste der kinderen, de lieve Godevaert, spande alle

zyne krachten in om het groote rapier regt te houden, tot dat zyn vader er zich meê zou omgorden.

Hy was een schoone ridder, die Cuyl. Zyn kuras [b]lonk helder als eene zon; zyn krygshoed, met breede witte veêr, omsloot zyn hoofd als ware hy eene yzeren vesting geweest. De kinderen bewonderden den schoonen vader, en klapten in de handjes - maer de moeder weende bittere tranen.

Eindelyk was het afscheid daer; handdrukken werden er gegeven, kussen rondgedeeld; de edelman drukte elk kind innig en herhaelde keeren aen het hart; en aen dat zyner gade bleef hy geruimen tyd vastgekleefd. Dan rukte hy zich los, wierp zich op het paerd en drukte het de spoor in de lenden. Op eenigen afstand hield hy de teugels nogmaels in en wendde het hoofd om; zyne lievelingen wierpen hem van verre nog eenen afscheidsgroet toe.

Ter Kooijen, de plek waer hy negen jaren de zoetste rust genoten had, omdat zy voor het oog des vyands verscholen lag, gelyk het nest der tortel in het diepste des wouds - Ter Kooijen verdween welhaest uit zyn gezigt; maer zyn hart bleef rondom de wooning, in het midden van zyne familie, zweven. De streek, welke de twee vrienden doortrokken, was even kalm als Ter Kooijen zelve: de haen kraeide aen de vreedzame hoeve; een weinig later zag men den boer zoo rustig zynen akker bebouwen, alsof er geen oorlog in de

wereld geweest ware; zyn ploegpaerd hinnikte niet eens het oorlogsros van den edelman te gemoet en de boer wierp nauwelyks eenen oogslag op den ruiter. Zoo rustig was het te dien tyde in de Kempen!

De bende, van welke Bout gesproken had en waerheen de jager den edelman geleidde, was in een gehucht aen de noordzyde van het dorp gelegen. Wy begeven ons in het midden dezer krygsknechten, welke zich in de huizen der boeren gelegerd hebben. De meesten zitten rond de hoog opgestookte vuren te kouten; anderen slapen op den harden grond in de stallen, naest de paerden; nog anderen polysten hunne kurassen en helmen, slypen hunne sabels, of brengen hunne bussen en roeren in orde. Hier leert een oude snorrebaerd den blonden knaep met het rapier omgaen; daer zit er een andere op de bus van een der kanons, kruik en kroes in de hand, en vertelt aen eenen sterk bezetten kring den heldenmoed van Leyden, de ramp van Naarden, de heldhaftigheid van Kenau Hasselaar, de stoutheid van Herman de Ruyter. Regts en links ontwaert men waekzame schildwachten, en yverige patrouiljen komen uit of verdwynen in het digte bosch, dat zich rond het gehucht uitstrekt.

De bende ziet er bont uit, doch meest allen dragen de Oranje-kokarde, de strik of den sluijer van die kleur; hare kleederdragt is verschillend; ieder ook heeft zich gewapend

naer zyn vermogen; velen echter hebben stevige en uitmuntende wapens, die eens den Spanjaerd gediend hebben om menigen Nederlander den nekslag toe te brengen. De mannen zelven zyn meestal sterk gebouwd, woest en onverschrokken van uitzigt, gebruind door de zon, gehard tegen de ongemakken. Weinige of zy hebben breede likteekens, die hun gezigt in verschillende rigtingen doorploegen: dat waren de eere-kruisen in die dagen! Velen van hen streden te Daalhem, te Haarlem; sommigen hadden den hongersnood te Leyden meê onderstaen; anderen hadden den oorlog in de bosschen van Vlaenderen gevoerd, of dobberden kort geleden nog op zee rond, om als kapers of vrybuiters den Spanjaerd afbreuk te doen.

De verteller, op de bus van het kanon gezeten - een blonde en nog jonge Zeeuw, en dien wy hooger opmerkten - werd nu door de toejuichende omstanders aengezet om het jochey te zingen, en even gewillig als hy de grootheid van den worstelstryd met Spanje vertelde, even gewillig hief hy het gevraegde lied aen1.

 
Wel op! wel op, Spaegniaerden,
 
Die nu in Brabant zijn!
 
Hoe smaeckt u dat gebraden,
 
Daertoe den koelen wijn?
 
Gy moet naer Spaengien met geweld,
 
Sonder pasport, sonder gelt:
 
Jochey!
 
Nu slaet de Spaengiaerts vry!

En heel de kring herhaelde, bly en geestdriftig, het referein van het Brabandsche lied. De andere koupletten werden beurtelings door den Zeeuw gezongen; doch de twee volgende werden van het begin tot het einde door allen in koor opgedreund:

 
De Staten van den Lande,
 
Die lieten de trommelen om-slaen,
 
Om Ruyters ende Landtsknechten
 
Die wilden sy nemen aen:
 
Die kinders roepen in Brabant op straet,
 
Des morgens vroegh, des avonds laet:
 
Jochey!
 
Nu slaet de Spaengiaerts vry!
 
 
 
Gy Duytschen ende Walen,
 
Die in de Neder-landen stolt1
 
Wy zullen u wel betalen,
 
Met silver ende rood golt.
 
Wy zullen de Spaensche Heeren al-te-mael
 
Ridder slaen met yser ende stael
 
Jochey!
 
Nu slaet de Spaengiaerts vry.

Het was het referein van dit kouplet dat door de komst van Cuyl en den Wolfjager onderbroken werd. Er heerschte eene algemeene beweging in de bende, en men hoorde een goedkeurend gemompel, een bewys dat het uiterlyke van Cuyl een gunstig uitwerksel op den soldaet deed. De nieuwe hopman hield, na met de voornaemsten van de benden gesproken te hebben, eene algemeene wapenschouwing en rigtte den krygsknechten het woord toe - zoo vastberaden, zoo kalm en toch zoo innig, dat een luid hoezee den spreker begroette.

De zon stond reeds hoog aen den hemel toen de bende opbrak, en in de rigting der Vryheid Turnhout, over den slingerenden heiweg, heen trok, om verder met de Staetsche bende, onder het kommando van Philips van Egmond, Lamoraels zoon1, de heeren van Havrech, Soignies, Capres en van Bersel, en met het Duitsch regiment van den graef von Obersteyn zich te vereenigen, ten einde gezamentlyk het garnizoen van Antwerpen tegen de aenslagen van Santius d'Avila, gouverneur des kasteels, te beschermen.

Deze laetste was echter ook niet ledig gebleven, by het

zien van het nakende gevaer. Hy deed, met gelyke haest, Spanjaerds en Burgondiërs uit Lier, Breda en omliggende plaetsen komen1 onder het kommando van Juliaen Romero, Antonius d'Oliveira en Franciscus Baldez. Alles stroomde nu naer het middenpunt, waer welhaest twee reuzenmagten andermael hunne krachten zouden beproeven.

Arend Bout was de gevierde held der bende: Cuyl luisterde des avonds, voor het bivak-vuer gezeten en als de jager, uit eigene beweging, langs de uiterste voorposten dwaelde, meermaels naer het verhael zyner heldendaden, welke de de jonge Zeeuw zoo warm, zoo dichterlyk wist voor te dragen. Toen eerst leerde hy het avontuerlyke leven zyns vriends in al zyne byzonderheden kennen. Bout was altyd de eerste op de bres; zyne hand beefde nooit, zyn schot was zeker; hy was manhaftig in het gevecht, edelmoedig daerna en daer waer hy zulks vermogt, had hy vrouwen, kinderen, grysaerds, priesters en monniken tegen alle baldadigheid beschermd. Hy voerde den stryd tegen Spanje - niet tegen weêrloozen en landgenooten.

Den derden dag na het vertrek uit het Kempische dorp, legerde men op een paer uren afstands van Antwerpen. Het was in den namiddag, en hoewel de wind guer was, werd

er geen vuer ontstoken. Jong en oud was gewapend, en men hield het oog scherp noordwaerts gewend, langs waer de uitgezonden verkenners onraed geseind hadden. Er heerschte stilte in het kamp, eene stilte die storm voorspelde.

De takken van het kreupelhout ritselden: de ooren spitsten zich, de oogen blikkerden en verscheidene vuerroeren werden geveld: - Arend Bout sprong te voorschyn. Hy bragt de tyding dat Spaensch voet- en paerdenvolk van de bende van Romero de plaets naderde waer de Staetschen gelegerd waren. Hy gaf den bevelhebber inlichting over den marsch en de sterkte van den vyand: - dezes krygsmagt was eens zoo groot als die der Nederlanders.

‘Men ten zoo min de levenden als de dooden!’ zeide de blonde Zeeuw, terwyl hy zyn rapier uit de scheede trok. Wy zullen ze op een heerlyk deuntje en een blyden dans onthalen, Bout.’

De jager glimlachte.

Cuyl vereenigde de voornaemste aenleiders der bende en men beraedslaegde kort en goed, op de inlichtingen des Wolfjagers, wat er te doen viel. Daerna werden de rollen verdeeld; een vastberaden en hartelyk woord werd er gesproken, en in hinderlaeg wachtte men regts en links van den weg, het oogenblik af, dat de prooi zou besprongen worden.

Een half uer nadien waren de Spaensche troepen onder

het bereik van het geschut; eensklaps ontdekten de Staetschen hunne drie veldkanons, en, in eene donderende losbarsting, verspreidde het moordende schroot, dood en vernieling in de Spaensche rangen. De verwarring was verschrikkelyk, en des te grooter werd zy, toen de ontembare Staetschen onder een daverend hoezee! den Spanjaerd omsingelden, aenvielen en man tegen man, lyf tegen lyf kwamen worstelen. De vlakte daverde onder het gewoel van den stryd; de lucht was met poeijerdamp bezwangerd, de grond dronk het rookend bloed van eigenen en vreemden.

Hoewel de Spaenschen in overgroote meerderheid waren, moesten zy voor den krachtigen aenval der bende plooijen. Herhaelde keeren deden zy, op de stem huns bevelhebbers, wanhopige poogingen om den yzeren muer, welke hen omsingelde, te verbreken - te vergeefs! Ieder aenval stiet tegen den hardnekkigen moed der Geuzen af. Men moest welhaest over hoopen lyken klauteren om elkander te kunnen bereiken, en het was als voorbestemd dat er zelfs geen enkele Spanjaerd aen de slagting ontkomen zou, om aen Sanctius d'Avila de droevige tyding der neêrlaeg te brengen. Het waren twee tygers, die razend elkander verscheuren, tot dat misschien de een, bebloed en stervend, zich op zynen verslagen vyand zal moeten nederleggen.

De zegeprael was inderdaed aen den kant der Staets-

gezinden gebleven; doch hoe duer werd de zege gekocht! Een aental moedige stryders waren stervend op de lyken der vyanden gevallen: vele Geuzen waren daerenboven gekwetst; doch dat weêrhield den geestdrift der dapperen niet. Zy, die nog ongedeerd waren, zy, die nog magt hadden, zetteden de Spanjaerden achterna, en sloegen er nog neêr toen men reeds in het gezigt van Antwerpen gekomen was.

Onder de dooden was de jonge blonde Zeeuw, die, met de vlag aen het hart gedrukt en onder den kreet van Oranje boven! op eenen hoop Spaensche lyken, juichend om den behaelden zegeprael, den geest gaf.

Toen het gevecht zich, door de vlugt der Spanjaerden, op een ander terrein verplaetste, zocht Bout in den hoop stryders te vergeefs zynen kommandant. Met een beklemd hart keerde de trouwe jager terug, dwaelde lang over het slagveld, keerde en wentelde de lyken om, en zag eindelyk Muro zonder ruiter, uit het naburige bosch komen aenrennen. Het edele dier hield by eenige dooden stil: het was alsof het den jager naer de plaets riep waer zyn meester lag.

Inderdaed daer vond Arend den kommandant bewusteloos en met eene breede wonde in de regterzyde. Cuyl was echter niet dood; door Bout's zorgen kwam hy tot het bewustzyn terug, en de eerste woorden welke hy hooren liet, waren

woorden van dankbetuiging aen God, omdat de zynen gezegepraeld hadden. Op het paerd getild, bereikte men dienzelfden nacht de omstreken der stad Lier, van waer Cuyl, na zyne wonde door eenen geneesheer te hebben laten verbinden, den togt naer Ter Kooijen voortzette.

 

Bange dagen, bange nachten werden daer doorgebragt. Voor hare dienstboden hield Martha hare gelatenheid en kalmte; maer eens van alle vreemd oog bevryd, dan als zy des avonds alleen by hare sluimerende kinderen waekte, dan stroomden de tranen haer vry en ongehinderd over de wangen; dan bad zy God voor hem, die haer liever dan haer leven was.

Wat Hannibal aengaet deze was de hoofdman van het kleine leger, hetwelk Ter Kooijen in tyd van nood moest verdedigen; hy deed verkenningen in den omtrek, des morgens des avonds, des nachts; hy klom tot aen het hoogste dakvenster en liet zyn oog over de vlakte waren, zonder iets te zien dan het schuchtere wild, de dryvende vogel, de herder met zyne schapen, de eentoonige heide met den donker bewolkten hemel daerboven.

Eens, tegen het vallen des avonds, dat Hannibal weêr op zynen kyk-uit zat, zag hy in de rigting van het godshuis van Postel een zwart voorwerp, dat allengs al meer Ter Kooijen

naderde; weldra zag de knaep dat het een paerd was, door eenen voetganger by den toom geleid.

Vóór dat Hannibal iets meer kan onderscheiden, zullen wy den lezer met alles bekend maken.

De karavane, welke de hoeve naderde, bestond uit Cuyl, Arend Bout en Muro. Doch hoe verschillend waren de persoonen en het strydros, vergeleken met wat zy waren den morgen, toen zy Ter Kooijen verlieten!

De edele Cuyl hing, meer dan hy zat, op het paerd; zyn aengezigt was bleek, zyne oogen mat en zielloos, zyne lippen loodblauw. Om zyn middellyf was een witten lynwaden doek geknoopt, welke aen de regterzy met bloed doortrokken was: een bewys, dat hem daer eene zware wonde geslagen werd. Bout's oog rustte bekommerd op zynen vriend, ofwel het zocht de meest effene plaetsen op de heide, opdat het schokken den gekwetste niet te hinderlyk mogt zyn. Zelfs Muro scheen bedroefd en stapte met den kop naer beneden, over de vlakte voort.

Toen Hannibal Muro en den jager meende te herkennen, snelde hy naer beneden en bragt zyner meesteres de tyding. Deze, omringd door hare drie kinderen en het vierde aen het hart geklemd, ylde de deur uit en was de eerste die den afgematten gewonde in de armen ontving, en door hare kussen weêr wat kleur en leven op zyne wangen terug bragt.

Aen het ziekbed van Cuyl knielden de echtgenoote en kinderen, de Wolfjager en Hannibal neêr, terwyl de kapellaen, die een voor zynen tyd zeer bekwaem wondheeler was, de wonde van den edelman onderzocht.

‘Zeg my, heer kapellaen!’ zoo sprak de zieke ‘zeg my de waerheid over mynen toestand; verberg my niets. Ik zou wel gaerne nog leven - leven voor myne Martha, myne kinderen en vrienden - leven en stryden voor myn vaderland, doch, als het zóó wezen moet, beveel ik gelaten den geest in 's Heeren handen.’

‘De wonde is gevaerlyk’ zeide de geestelyke, terwyl hy dezelve andermael onderzocht.

Vrouwen en bedienden hielden met kloppend hart den adem in, om eindelyk als het ware het doodvonnis of de vryspraek vernemen.

‘Doch’ zoo ging de kapellaen voort ‘zonder byzondere toevallen, hopen wy dat God u genezing verleenen zal.’

Een drievoudige kreet van blydschap ontsprong aen de borst van Martha, van den jager en Hannibal, en tranen van hoop en vreugde bevochtigden de wangen van allen, die rond het bed van den edelen meester geknield waren.

 

De winter was heen; de lente tooide bosch en veld weêr met loover en bloemen. Ter Kooijen was in het groen van het

hoog geboomte verborgen. De zieke kon reeds zyne legerstede verlaten, en het was een zoet geluk voor hem door gade, kinderen en vrienden omringd, de gebalsemde lentelucht te mogen inademen, den warmen gloed der zon te mogen gevoelen. Dat versterkte zyne krachten en deed de genezing des te spoediger voorzien.

In die oogenblikken sprak hy met den jager, die trouw aen zyne zyde gebleven was, over de gebeurtenissen des vorigen jaers. Helaes! in Antwerpen, waren de Staetschen zoo gelukkig niet geweest als de bende van Cuyl: dáér werden de benden van Egmond's zoon en die van andere Staetsche bevelhebbers, ten eenemael verpletterd1.

Op vele plaetsen werd er echter dapper gestreden; op de Groote-Markt vochten de burgers met eene voorbeeldige stoutmoedigheid2; maer het vryheidlievende Antwerpen moest die pooging tot ontvoogding duer bekoopen. Het prachtige

stadhuis en tachtig andere huizen, met al den rykdom die zy bevatteden, werden door den wraekzuchtigen vreemdeling in brand gestoken, en drie dagen lang werd Antwerpen aen de plunderzieke Spanjaerden overgeleverd1.

Nooit gaven de bandieten hunne lusten zoo lossen teugel: men roofde zoowel de koopwaren als de kostbaerheden, en men dwong den burger deze goederen tegen gereed geld te komen uitwisselen. Voor twee millioen gouden kroonen werd er alzoo uitgewisseld. Vele Spanjaerden lieten er gouden gevesten, stormhoeden en harnassen van maken en dezelve zwart schilderen, om alzoo des te beter hunne gestolene schatten te kunnen bewaren. Het bepaelde zich niet by den diefstal - neen! by dezen hadden zich de schandigste en lafhartigste misdaden gevoegd.

Dat alles had de sluiting der overeenkomst van Gent verhaest; - doch hoe schoon dit werk ook wezen mogt, het droeg de vruchten niet, welke men er van verwacht had. De kuiperyen van Spanje verbraken de eensgezindheid der twee partyen, en bereidden aen het ongelukkige Nederland een nieuwen sleep rampen.

Het was dan een schoonen lente-dag, dat de zieke door zyne familie omringd, onder het loover der ceringen zat. Martha las luid op den Spieghel. Historiael; Bout breidde een steekgaren; Hannibal worstelde met de kinderen op het gras, terwyl de kleinste knaep in zyn wiegje, dat men in de schaduw der ceringen geplaetst had, sluimerde.

De lezing werd gestoord door eenen kreet van den kleinen Godevaert, welke op de heide eenen ruitertroep, wiens harnassen en helmen in den zonneglans als juweelen schitterden, ontwaerde. Die troep scheen Ter Kooijen regts van zich te willen laten liggen; doch toen de damp, welke uit den schoorsteen opsteeg, het aenzyn van een huis verried, wendde men den teugel en men kwam regt op hetzelve aen, gewis om er brandschatting te ligten.

Aen het hoofd der bende reed een fiere ruiter op een sneeuwwit paerd, hetwelk in gestrekten galop over de heivlakte en met een fellen sprong over den slagboom vloog, welke in den dag den hof van Ter Kooijen van den openbaren weg scheidde.

De ruiter was niemand anders dan graef Karel van Mansfeld.

Een kreet van verrassing ontsprong aen den mond van Cuyl en zyne gade; Bout en Hannibal gingen ter zyde, terwyl de kinderen, voor dien wilden ruiter bevreesd, aen

de zyde van hunne ouders hulp en bescherming zochten.

‘Mansfeld!’ had Cuyl geroepen.

‘Cuyl!’ was het antwoord.

‘Welke ontmoeting!’

‘Daer dank ik den Hemel voor!’ hervatte Mansfeld en met-een sprong hy van zyn paerd, drukte den edelman onstuimig de hand, groette even hartelyk Martha van Baldrikum, en scheen op dat eerste oogenblik weêr de gulle en vrolyke borst van over een tiental jaren, toen hy onbezonnen uit den houten-nap dronk; toen hy de dobbelsteenen deed rammelen in de taveerne; toen hy don Velasquez baldadig uitdaegde en zich als de oppermagtige beschermer aenstelde van de schoone Martha van Baldrikum; - doch die vrolyke trek verging; zyn gelaet nam eene strenge, zelfs droevige plooi aen.

‘Gy woont dus hier, in die eenzame en verlatene heide!’ sprak de Spaensche bevelhebber en liet zyn oog in het ronde gaen. ‘Gy hebt hier dan ook te vergeefs het geluk gezocht, dat gy in het gewoel der steden nooit hebt kunnen vinden.’

‘Waerom zegt gy dat?’

‘Omdat ik u bleek en ziekelyk in uwen leuningstoel gekluisterd zie.’

‘Ter Kooijen is de oorzaek dezer smartelyke bleekte

niet: ik heb hier integendeel, omringd door myne vrouw en kinderen, het zoetste geluk genoten dat een mensch droomen kan. Neen, de reden dier bleekte is hier’ en Cuyl wees op de witte windsels die zyne wonde bedekten. ‘Het is eene wonde.....’

‘Ik herinner my’ viel Mansfeld eensklaps in.

‘Ik bevocht den Spanjaerd’ zeide Cuyl vrymoedig; ‘ik bevocht hem ter verwezenlyking van den droom, dien wy tien jaren geleden in onze zielen wiegden en koesterden. Herinnert gy u die droomen voor het ééne, onverdeelbare en vrye Nederland?’

Martha trad angstig nader en terwyl zy den arm om den hals van haren echtgenoot sloeg, staerde zy den fieren oorlogsman in de oogen, als wilde zy daerin de gevoelens lezen, welke er in zyne ziel opwelden: immers, die man was de staetkundige vyand van Nicolaes Cuyl.

De graef verstond haer; met een stillen glimlach om de lippen, zeide hy:

‘Wees gerust, mevrouw; ik ben nog altyd de vriend van uwen echtgenoot, al heeft de staetkundige denkwyze ons dan ook in twee verschillende kampen geplaetst. Neen, neen!’ en de graef greep de hand van Cuyl en drukte ze vast in de zyne; ‘Karel van Mansfeld haet u niet, al zyt gy zyn tegenstrever!’

‘Ha! ik weet het’ zeide Cuyl; ‘gy hadt het anders gewild, ik ben er zeker van, de lauweren welke gy op het slagveld gewonnen hebt, moeten u somtyds zwaer op het hoofd wegen, omdat gy weet dat zy met het bloed onzer landgenooten besproeid werden.’

‘Zwyg, zwyg!’ zeide Mansfeld. ‘Gy deedt wel, maer laet het oordeel over my aen God over!’ en het oog op de kinderen slaende, ging hy voort: ‘gy zyt dus gelukkig, Cuyl.....’

Middelerwyl hadden de kinderen hunne vrye beweging hernomen; zy strooiden juichend bloemen over den zieke heen en Godevaert, langs achter den leuningstoel beklimmende, sloeg de armpjes om den hals zyns vaders; trok het hoofd achter-over en bedekte het voorhoofd met honderde kussen.

‘Dat geluk’ zeide graef Karel ‘heb ik dikwyls gedroomd, als ik een slapeloozen nacht op het bivak doorbragt. Ik had mynen regter-arm gegeven, als ik in plaets van door woeste soldaten, omringd ware geweest door drie of vier kinderen; als men my in plaets van lauweren, bloemen hadde aengebragt, klam van den dauw, gelyk de eerste klam zyn van bloed.....’

‘O ja!’ zeide Martha opgetogen.

‘In die droomen heb ik soms geweend als een kind en

ik was wanhopig, omdat my de rust en de liefde, zoo als gy deze smaekt, niet beschoren was. Doch als de morgen aenbrak, klonk trommel en trompet: zy deden andere denkbeelden in my ontwaken. Ik lachte met die van den vorigen nacht en dreef wilder dan ooit myn strydros in het midden der vechtenden.... Cuyl, gy zyt een eerlyk man; gy verdient gelukkig te zyn. Vaerwel!’

‘Blyf nog eenige stonden in ons midden!’ zeide de edelman, verwonderd over dat plotseling besluit.

‘O ja, heer van Mansfeld!’ liet er Martha op volgen.

‘Neen, neen! Ik wil het verledene vergeten en [in] uw midden welt het integendeel met nieuwe kracht in myn hart op. Ik wil, ik kan met myne gedachten niet terugkeeren op myne levensbaen; ik moet vooruit, altyd vooruit - altyd voortgezweept, in de hoop dat ik het geluk in de toekomst zal mogen ontmoeten.’

En zonder nog naer de woorden der beide echtgenooten te luisteren, of eenen oogslag te gunnen aen den jager of aen den graef van Nullenstein tot Zeroburg, sprong hy te paerd, wendde den teugel, drukte de spoor in de lenden van zyn rydier, en dit, als door eene wonderbare magt voortgedreven, vloog met gerekten staert en vliegende manen weêr over den slagboom en rende naer de wachtende bende, welke welhaest in de rigting van Postel verdween.

‘Hebt gy hem herkend, Bout?’ vroeg Cuyl aen den jager, die middelerwyl weêr nader getreden was.

‘Ja, al is zyn hair dan ook reeds grysachtig geworden.’

‘Het is, omdat hy zyn geweten niet verstikken kan, hetwelk hem zegt: Gy rent op een verkeerden weg voort; gy kunt hier wel roem, maer geen geluk en rust vinden! Godevaert, zeide Cuyl, zyn oudsten zoon op zyne kniën trekkende; gy hebt dien schoonen ruiter gezien, niet waer?’

Het kind knikte.

‘Hy was in zyne jeugd ligtzinnig en dwaes; gisteren was hy een overdreven Nederlander, vandaeg is hy een verschrikkelyk werktuig tegen ons vaderland, in de handen van Spanje. Hy heeft geholpen om zyn land den strop om den hals te slaen, en het zyne vryheid te ontnemen; maer ook, zyn geweten is ontwaekt en het verwyt hem nu zyne misstappen. Haet hem niet: hy deed uwer moeder en uwen vader wel; maer beklaeg hem en zeg met my: liever de armoede en de vergetelheid dan zulken roem en grootheid; liever eene doodelyke wonde in de zyde, dan wel zoo als hy, eene bedekte en knagende wonde in het hart. Kind, als gy eens een vry vaderland hebben zult, bemin dat land hoe nederig uw stand ook zyn moge; wees dan ook grootmoedig jegens die welke het, verblind zynde, hebben miskend.’

En de knaep, als wilde hy doen zien dat die raed hem

dierbaer was, omhelsde beurtelings zynen vader, zyne moeder, den trouwen jager en den gezelligen Hannibal, terwyl wy thans afscheid van allen nemen en eindigen met te zeggen, dat de afstammelingen van Cuyl in onze dagen, het hunne bydragen tot verheerlyking van God, Koning en Vaderland!

 

einde.


Vorige