De fortuinzoekers

[p. t.o. 3]

[p. 5]

[Voorwoord]

Het was in het jaer 1856 dat myn roman de Verstooteling verscheen; eene langdurige rust is op dit werk gevolgd en velen hebben my dat plotseling afbreken met myne vrienden, want myne goedgunstige lezers beschouw ik als zoodanig, in bittere woorden verweten.

Eene hoog geachte hand, en welke my meer dan eens gouden waerheden schreef, zond my echter ten dezen opzigte onder ander de volgende regelen: ‘Ook in de week van den letterkundigen arbeid, past de Sabbath; maar de rust, en dit is mijn wensch ten uwen aanzien, diene alleen tot verhooging van voortbrengingskracht en ga niet over tot ledigheid.’

Op verhooging van kracht boog ik niet; maer de liefde tot den arbeid heeft in de laetste maenden eenige bloemen doen ontluiken, welke ik, na myne rust den lezer wil aenbieden, en van deze zy myne Fortuinzoekers de eersteling.

Laet my, in het kort, een woord over de stoffe van deze novelle neêrschryven:

Ik was het gewoel der stad moede - die stroom, waerin weelde en armoede, glansend fluweel en vuile lompen, koningspeerlen en hongertranen, dansmuziek en doodsgezucht elkander gedurig verdringen.

[p. 6]

Ik verlangde weêr naer myn dorp, met zyne najaersbloemen, zyne bosschen met stervend loover bedekt; zyne kalme watervlakten en kerkhofachtige heide; ik wilde de najaerszonne nogmaels zien ondergaen over de plek, waer ik eens veel zoete hoop, veel liefde en veel geluk droomde.

Jong gestorvene bloemen van eene blyde lente, van een gelukkigen en liefdevollen zomer!

Daerenboven was het de l^ste November - de dag, waerop myne moeder haer laetste ‘vaerwel’ uitsprak; ik wilde haer graf, hetwelk myn heilig Mekka ieder jaer wezen zal, bezoeken.

Terwyl ik aen den grafheuvel stond, klonk de klokketoon kalm en statig. In die stille natuer had hy iets plegtigs, iets indrukwekkends, hetwelk my met ingehouden adem deed luisteren, alsof die toon my iets geheimzinnigs zou toegefluisterd hebben.

Hy verkondigde iets verblydends en tevens iets smartelyks.

Aen de opene kerkdeur zag ik een aental vroumen, vrolyk lagchend, eenen pas geborene, onder een sneeuwwit doek verborgen, ten Doop brengen;

Niet verre van daer groeven twee oude dorpelingen zwygend, of somtyds diep zuchtend, een graf, waerin men den volgenden dag eenen pelgrim op den levensweg zou ter ruste leggen.

De eene komt, de andere gaet heen: wat ligt er tusschen dat alpha en omega - dat begin en het einde?

Niets dan eene koortsachtige jagt naer geluk.

Wy weenen over het verledene; wy zyn ontevreden met het tegenwoordige, en eene brandende en onverzaedbare drift naer het onbekende, dat nooit aen de verwachting beantwoordt, verschroeit ons de borst.

Koortsachtige jagt naer geluk, inderdaed!

Ik trad droomend langs het zandpad voort, en ondanks my zelven keerde ik, in verbeelding, naer de stad terug; zy rees voor myne oogen op, met al hare prachtgebouwen, pleinen, dokken, schepen, met haren milden stroom, welke langs haren voet heendryft, opdat zy, zich spiegelend, des te beter hare eigene pracht zou kunnen bewonderen.

Dáér toch is het leven alleen nog die koortsachtige jagt; hier, zoo dacht ik, in het stille en eenvoudige dorp, hier weet men zyne wenschen nog binnen den kring zyns bestaens te beperken.....

[p. 7]

Een schokkend gedruisch deed zich achter my op: toen ik het hoofd omwendde, zag ik eene groep landlieden, vrouwen en kinderen, welke naest eene opene kar voortstapten.

Geheel het aenzien van deze karavane zeide my, dat die dorpelingen eene reis ondernamen.

Een krachtig gespierd man dreef een oud, appelgrauw paerd aen - hy was de vader des huisgezins; op de kar zat de moeder met een kind van eenige maenden op den schoot; naest de kar gingen een stevige boerenjongen, twee frissche meisjes en een knaep van ongeveer tien jaren.

De laetste had een gul en vrolyk uitzigt en kon zich niet weêrhouden hier een' vogel, daer een' kikvorsch, verder een' vlinder met eene aerdkluit te begroeten: hy scheen de reis al spelende aen te vangen.

By geen' der reizigers kon men overigens eenen trek van weemoed bespeuren.

Allen groetteden my, en ik beantwoordde dit door den eenvoudigen groet der boeren:

‘Geluk, vrienden!

- Ik dank u, hervatte de voerman, en de moeder op de kar knikte my vriendelyk toe.

- Gy schynt eene lange reis voor te hebben? was andermael myne vraeg; want het scheen my toe dat die menschen hunne geboorteplaets verlieten.

- O ja, eene heel lange; wy gaen naer Amerika.

By dat woord speelde er een glimlach om de lippen van vader, moeder en kinderen.

De karavane zette den weg voort.

Amerika! Amerika!

Ik had my dan bedrogen: - ook hier bestaet die koortsachtige drift, welke den mensch in het avontuerlyke zyn levensgeluk doet zoeken; ook hier denkt men dan dat de weȇrgalm, welke van gene zy der zeeën terugbonst, ons toeroept:

Fortuin! fortuin!

De landbouwer die, in een vergeten hoek onzer heide, zich langen tyd vergenoegde met hetgeen de hemel hem gaf, gaet zich dan op hetzelfde scheepsdek vermengen:

Met den avonturier, die hier en elders zyn vaderland vindt; met den

[p. 8]

bleeken en afgeleefden verkwister, die gisteren, als een verloren zoon, het laetste juweel zyn er moeder aen den croupier der speelbank beeft ten prooi geworpen;

Met den bankroetier, die, onder den naem van koophandel, schelmery op schelmery pleegde; met schurken, kortom, die, na jaren in de gevangenis doorgebragt te hebben, hier sterven om in Amerika als eerlyke lieden te gaen verryzen.

Iedereen snelt voort, om het toppunt van geluk te zoeken, alsof men hoopte zich eens de woorden des Almagtigen van den hals te schudden:

‘In het zweet uws aenschyns zult gy uw brood eten.’

In alle standen, van de laegste tot de hoogste sport der maetschappelyke ladder, heerscht dus dezelfde drift, dezelfde overspanning:

De kleine burger streeft den bankier - de bankier den millionnair - de millionnair de koningen ter zyde.

Bedrog en valschheid zyn in onze dagen niet zelden de middelen om daertoe te geraken: - wie eerlyk is, komt er te langzaem of nimmer!

Ik heb den koopman, die hygend naer de Beurs draeft, hooren zeggen:

‘Ik zal ryk en dus gelukkig zyn!’ Ik heb den hoveling naer het toppunt van grootheid zien verlangen en hooren herhalen: ‘Dáér wacht my het geluk!’

Ik heb eindelyk tot hen, gelyk tot my zelven gezegd: ‘En als gy dat alles zult bemagtigd hebben?’

Altyd hooger! ziedaer de zucht van den mensch.

O ja, rustelooze Ashaverussen zyn wy allen en altyd. Wy meenen dat het waerachtige geluk vóór ons in het verschiet, ofwel achter ons op den afgelegden weg ligt - en nooit in het heden.

Het is omdat het tegenwoordige - indien er een tegenwoordige kan bestaen - naekt en met al zyne onvolmaektheid zigtbaer voor ons open ligt.

Van het verledene herinneren wy ons alleen het goede, en de hoop zegt ons altyd dat men ons, in het toekomende, eens den levensbeker zal aenbieden, met bloemen omkranst en enkel met zoeten honig gevuld.

Spotterny! - het leven blyft het leven, en daer waer wy denken het geluk te vinden, daer verbergt zich ook de smart in de plooijen van den mantel des geluks zelve.

Zoo gaet het van de wieg tot aen het graf.

En toch vloek ik u niet, ontevredenheid; want indien gy eene bron van

[p. 9]

smarte, van veel laegs, veel misdadigs, veel afschuwelyks zyt - gy ook zyt de oorsprong van veel goeds, veel edels, veel grootsch....

Veel laegs, veel misdadigs, veel afschuwelyks als de onstuimige en woedende hartstogten volkomen meester gelaten, alles vertrappen wat den mensch heilig blyven moet, om het voorgestelde doel te bereiken;

Veel goeds, veel edels, veel grootsch als de mensch zyne driften meester blyft en langs den regten weg, hoe moeijelyk en hobbelig ook, geene ydele hersenschimmen, maer een bepaeld doelwit te gemoet streeft.

De eerste heeft een droombeeld gezien en wil er heen, onverschillig langs welken weg; hy dobbelt op of onder; hy wil in eens ryk of gebrandmerkt zyn; hy wil vandaeg zelf in een paleis woonen, of morgen aen de bank des galeislaefs gekluisterd zyn.

Droevige samenleving!

De koude verstandelykheid wordt niet meer beheerscht door het gevoel, die beweegkracht der ziel; noch door het geweten, die opperste regter.

Het gevoel heeft men gegalvaniseerd, en het geweten slaept, bedwelmd als een amphioenschuimer.....

Ziedaer, eene ryke stof voor den romanschryver! zoo dacht ik.

Wat is er treffender dan de bruisende driften van den steedschen fortuinzoeker af te schilderen, hem door al de wegen der kuiperyen te doen loopen; zyn slingerpad op de Beurs, aen de speelbank, zyne hoop en wanhoop, zyn helsch genot en zyne folteringen af te malen; hem te volgen misschien naer de gevangenis, naer het krimineel geregtshof en hem eindelyk het schavot te zien beklimmen - dat voetstuk, hetwelk hy vergeten had te droomen.

Voorwaer, dat is treffend, verschrikkelyk!

Doch heeft de fransche letterkunde ons niet reeds genoeg van die wangedrochten doen kennen? Bezoedelden zy niet reeds lang genoeg het feuilleton der dagbladen, gelyk de planken des tooneels?

Neen, er is iets in deze stof welke ons meer toelachte, hoe eenvoudig het dan ook wezen mogt: - het is de kar met landverhuizers, welke wy ginds aen den horizon zien verdwynen.

Want opzigtens die gruwel-letterkunde, zeggen wy met een' der grootste prozaschryvers van Frankryk:

‘N'y a-t-il pas autre chose à faire maintenant que la peinture ďépouvante et de menace. Dans la littérature de mystères et d'iniquité, que le

[p. 10]

talent et l'imagination ont mise à la mode, nous aimons mieux les figures douces et suaves que les scélérats à effet dramatique. Celles-là peuvent entreprendre à amener des conversions, les autres font peur, et la peur ne guérit pas l'égoïsme, elle l'augmente.’

Wy schilderen dus de overspanning, welke in onze samenleving heerscht, in den kalmen omtrek der heide;

Wy zullen welligt minder gelezen en bewonderd worden, maer wy zullen de zending des schryvers beter begrepen en volbragt hebben, en wie weet! of het ons niet gelukken zal één enkelen landgenoot te weêrhouden, vóór dat hy zich blindelings in den maelstroom werpt die er reeds zoo veel verslonden heeft.

Terwyl anderen ontevreden roepen: dahin! dahin! zullen wy, als de Geest des Goeds, den inboorling toefluisteren:

Reis, kruis en zeil van strand tot strand,
Gij vindt geen beter vaderland.

Dat fluistert ons alles toe in ons geboortedorp: de wind, die in de lente, door de bloesemryke vruchtboomen en de bloemen des velds henen ruischt; dat fluisteren de rykgeladen koren-airen; dat roepen ons de stemmen der levenden en de stemmen der dooden toe!

Ziedaer den oorsprong myner novelle.

A. SNIEDERS, Jr.

Antwerpen, 1857.