De arme schoolmeester

[p. 140]

XIII.
Slot.

Acht jaren na het gebeurde, dat wy in het voorgaende hoofdstuk hebben medegedeeld, woonde in de hoofdstad een jong advokaet, die zich door zyne welsprekendheid, door het verdedigen van den arme tegen den verdrukker, een geliefden naem begon te maken.

Die advokaet was Tony.

Zyne studiën en natuerlyke aenleg, hadden hem in korten tyd zoo ver gebragt, dat hy, jong reeds, aen de balie werd toegelaten, en er zelfs eene der schitterendste plaetsen bezette.

Tony woonde met zyne zuster, en scheen in de oogen der wereld, een gelukkig mensch te zyn. Men wist echter niet, dat er heimelyk een worm aen het hart van den

[p. 141]

jongen regtsgeleerde knaegde, en die worm was een denkbeeld aen het verledene.

Als by daerop zyne gedachten terugbragt, dan kwamen hem al de wezens te binnen, die hy gekend had; dan dacht hy aen het huisgezin van den schoolmeester en van Martha, en berekende de rampen en misdaden, die uit eene onregtvaerdigheid, door zynen vader gepleegd, waren voortgevloeid. Nooit had hy eene betere les, tot het goede, genoten, dan door het overwegen van de gevolgen eener handelwys, die voor niets werd gerekend in den beginne, waerin hy zelfs zedelyk gedeeld had, en die toch zoo schrikkelyk geworden was!

‘Eene wanorde, schreef de schoolmeester eens, is dikwyls eene oneindig lange keting van misdaed en ramp, die zich van geslacht tot geslacht ontrolt....’

Tony had de waerheid hiervan ondervonden.

Als soms zyne zuster hem met eenen traen in het oog verrastte, en hem naer de oorzaek van dat lyden vroeg, dan sprak hy ook dikwyls van eene vrouw, die hy had bemind, en waerop hy eens al zyne droomen bouwde.

- Kunt gy dan niet vergeten? vleide de zuster, en wischte met hare blanke hand een opkomenden rimpel van het voorhoofd.

- Zuster, gy hebt nog niet ondervonden wat de liefde is.... Gy zyt gelukkig in haer; uw hart klopt van zalige aendoeningen, en het geniet leven in dat gevoel; maer myne

[p. 142]

liefde was de dood.... Ik sloeg te vergeefs myne armen naer het voorwerp dier liefde uit; want ik zag het aen het hart geprangd van een ander, die het daerna verstiet, vertrapte en in de armen van den dood slingerde. En ik, zuster, ik had het, als iets goddelyks, aen het hart willen bewaren....

- Maer, Tony, er zyn ryke vrouwen, die u met een liefdevollen oogslag volgen.

- Ik weet het, zy volgden my sinds lang; maer wat geeft het my, dat zy hare vleijery, hare schoonheid ten toon spreiden. Liefde raedpleegt rykdom, noch vleijery.... Zuster, noem my eene vrouw, die in eenvoudigheid, in deugd, in liefde, in liefde tot den dood aen Clara kan vergeleken worden.... Zoek niet, gy zoudt te vergeefs zoeken.... Ik heb andere vrouwen willen beminnen, en ik vond meestal of huichelary, of ligtzinnigheid, of wulpschheid. Terwyl men haer aen de borst klemt, terwyl zy ons woorden van liefde toespreken, zoeken hare blikken reeds eene andere overwinning.... Hoe hooger men komt, hoe meer verfyning, hoe meer bedrog, en nu ik uit de droomen der jeugd geworsteld ben, nu geloof ik dikwyls met den dichter^(*) aen zyne scherpe woorden over de vrouwen: dat geblankette kwaad.

- Gy zyt onregtvaerdig....

(*) Hooft.

[p. 143]

- Gy hebt misschien gelyk; maer ik heb eens eene volmaekte vrouw bemind, en ik toetst ze allen aen haer. Ik heb er nog geene gevonden, die den toets kan weêrstaen.... Ik had veel liefde in myne ziel; my dunkt, dat ik zou bemind hebben, gelyk er niemand beminnen kan.... en het is daerom, het is, omdat myne ziel zooveel noodwendigheid gevoelt om te beminnen, dat ik zulke trouwe herinnering aen Clara koester, dat ik somtyds een' traen pleng aen het lyden, dat haer toch door onze familie werd aengedaen.

De zuster zuchtte.

- Konde ik al dat onregt herstellen, ik zou het doen zelfs ten koste myns levens, en het zou misschien de schim van onzen vader troosten.... Het onregt is begonnen toen Frans, door eene schandelyke omkoopery, dienstpligtig werd; aen dat begin schakelen zich de dood van Martha, het sterven van Clara, de zinneloosheid van den armen Ivo, en het verderf van Frans.... Ééne onregtvaerdigheid stort soms honderde menschen in eenen afgrond van lyden. Lang heb ik naer Frans gezocht, en als ik eenig spoor van hem bemerkte, dan was het op den weg van ledigheid en misdaed....’

De dienstknecht trad binnen en reikte den jongen pleiter eenen brief over. De brief berigtte hem, dat hy aengeduid was, van ambtswege, om de verdediging op zich te nemen van eenen misdadiger, die weldra voor het geregtshof zou verschynen.

[p. 144]

Eene rilling overviel Tony, toen hy den naem des schuldigen las: het was die van Frans. Ontroerd, door duizende gevoelens bestormd, ging hy uit en begaf zich naer de gevangenis.

By den pligtige gebragt, hield hy zich onbekend.

Hy zou echter den misdadiger niet herkend hebben, zoodanig was dat, voorheen zoo regelmatig, gelaet veranderd. De driften, die in de ziel stormden, deden ten sterkste haer uitwerksel op het aengezigt van den schuldige zien.

Deze verhaelde zyne levensgeschiedenis; Tony kon nauwelyks zyne ontroering verbergen.

Frans verzweeg niets: zyn leven voor en gedurende de diensttyd; den dood zyner moeder, dien van Clara, zyne verhardheid in de tranen des schoolmeesters - alles kwam, in volle waerheid, over de lippen. Hy was, van misdryf in misdryf vervallende, eindelyk voor goed de prooi der gevangenis geworden.

Frans was het treffendste voorbeeld, dat men vinden kon, om het gevaer te doen zien van eene plotselinge standverwisseling, en van de aenraking met het slechte der wereld, als onze zedelyke kracht hiertegen niet bestand is.

- Frans, sprak de advokaet, nadat hy het levens-verhael had aengehoord; kent gy my niet meer?

De misdadiger zag hem eenen oogenblik strak aen, en schudde ontkennend het hoofd.

[p. 145]

- Evenwel hebben wy als kinderen dikwyls zamen gespeeld; als jongelingen elkander gekend....

Frans bleef zynen verdediger scherp aenzien.

- Zyt gy Tony? vroeg hy eindelyk.

- Ja, was het antwoord; ja, ik ben Tony. Ik heb jegens u nog een ouden pligt te vervullen; ik zal beginnen met u uit al de krachten, die ik bezit, te verdedigen. Heb moed....

- Gy kunt my niet vrypleiten van den diefstal, dien ik pleegde....

- Dan zal ik u de straf ligter maken; want ik heb hoop, u tot het goede te zien terugkeeren.

Nooit had de advokaet met meer yver eene zaek doorgrond; nooit had hy zyne welsprekendheid meer gescherpt.

Zyn naem alleen was genoeg, om het geregtshof dien dag te doen opkroppen van volk.

Nog nimmer sprak hy zoo schoon; nog nimmer trof hy de aenwezigen zoo diep, en de toon zyner stem alleen was genoeg, om Frans de tranen in de oogen te dringen, al verstond hy dan ook de vreemde tael niet, waerin er gesproken werd. O, welk magtig middel van bekeering ware die pleitrede voor hem geweest, als hy dezelve had kunnen verstaen!

Tony schetste het leven van zynen speelgenoot, in zyne wieg, in zyne jeugd, in zyne jongelingschap; in zyn slaefsch en gedwongen leven, zoo strydig met de persoonlyke vry-

[p. 146]

heid van den mensch. Hy volgde hem in zyn leven buiten het dorp, wees op de stronkelsteenen, die in zynen weg geworpen werden: onregtvaerdigheid, lyden, honger - en eindigde met op het berouw te wyzen, dat de ziel des jongelings doordrong.

Toen men het vonnis uitsprak, drukte de pleiter de hand des ongelukkigen, als om hem kracht te geven in den slag.

Onnoodig! hy ontving hem gelaten.

- Gy zyt veroordeeld, sprak Tony; boet het kwaed dat gy deedt, in de gevangenis; maer gedenk steeds uwe moeder, uwe geliefde, uwen weldoener: allen in lyden gestorven. Keer met hetzelfde berouw, dat u thans bezielt, uit de gevangenis terug, en kom daerna aen het huis van uwen ouden speelmakker kloppen; hy zal u ontvangen als een weêrgekeerden broeder, opdat gy nog een eerlyk en braef man in de wereld worden zoudt.’

EINDE.