Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella

[p. 65]

Allegorien.

By de kruistochten leerde men de oostersche letterkunde kennen, welke, geheel uit eene verbloemde tael bestaende, niet missen kon of zy moest den ridderen, die reeds zulke zalige oogenblikken by de kleuren- en bloemenspraek genoten hadden, toelachen. Maer iets eigenaerdigs kenschetst het oostersch. Het nuttige namelyk is met het aengename vermengeld, en geest en hart tevens gevoed. Overal komen zedekundige toepassingen voor, en by het eindigen laet de schryver niet na eene vermaning aen den lezer te geven. Eenige groote werken werden overgezet, onder anderen de roman Dolopathos, oorspronglyk in het indisch door zekeren Sendebab of Sendebar geschreven, en die schier in alle oostersche en westersche talen, volgens Roquefort¹ ook in het nederlandsch, zou vertaeld zyn geweest.

De oostersche schryfwyze hebben onze dichters in hunne allegorien nagevolgd. Meestal hebben hunne gedichten betrekking op de liefde, ofschoon de godsdienst er niet van uitgesloten is. Derzelver strekking is altyd de bescherming en handhaving der zeden en der eere van de sexe. De romantische vorm is de schier uitsluitelyk gebruikte, en de schryver meestal de held van het stuk.

Uit het Codex van Van Hulthem heeft Willems negentien allegorien afgeschreven. Dezelve zyn zeer kort en slechts in vyf, Een rickelijc scip, De berch van Vroudenrijc, Van den bogaert, Venus boem met VII coninghinnen en De Maghet van Gent, geven de schryvers hunne namen op. In de twee eerste noemt zich Augustyn of Augustynken.

Het rickelijc scip is een der langste, zynde groot 579 verzen. De schiyver waent van Dort de Merwede te zyn afgevaren. Aen eenen

1 Poésie française, pag. 174.

[p. 66]

vyver ging hy aen land en vond eene poort die hy moedig binnen trad.

Daer sagic, wonder boven wonder,
Uten water al van onder,
Sagic enen torre reine
Al ghewracht van Jaspersteine,
Met menege hoge tinnen;
Daer sagic vij coninghinnen.

Daerenboven zag hy nog veertig schoone vrouwen die zich juist te scheep begaven. Eene hoofsche vrouwe, die hem merkte, sprak hem vriendelyk toe en vertelde hem, op zyn verzoek, dat het schip Sekerheit heette, de mast Volherden, de koorden Getrouwe ere kinder, enz. De zeven koninginnen verbeeldden zoo vele uit de wereld gebannene deugden: Bescedenheit, Stede (standvastigheid), Sceemde (schaemte), Volmaekte trouwe, Gerechticheit, Mate en Miltheit. De vyanden die de koninginnen hadden verjaegd, waren Onbesceiden nijt, Logene ende boesheit, Ontrouwe ende onmate, Onscamelheit, Ongerechtig vont en Ghier (gierigheid). Hy was begeerig ook den naem zyner bevallige klapster te kennen:

Si sprac, vrient Ontfarmicheit
Heet ic.

Na eene vermaning aen de mannen, eindigt de schryver aldus:

Augustyn heeft dit, om dat beste, geseit,
Ende den lieden voer ogen geleit,
Nieman besonder dan al gemeine,
Om dat hi siet dat men toe cleine
Op ere acht vore dat men dede.
Doet wel, hi houde sinen vrede,
Doch die op derde sait sijn saet,
Hem es lief dat wel opgaet.

Waerschynlyk behoort Augustynken tot Holland.

Het derde stuk heeft eene Clare-Zuster voor opstelster. De god-

[p. 67]

vruchtige non verklaert het zinnebeeldige van verschillende boomen en bloemen, welke in den bogaert wassen, en eindigt met den volgenden wensch:

Die dit ghedicht heeft ende bescreven,
Dat se God make ene heileghe Clare,
Ende moet haer dat eweghe leven gheven.

De Maghet van Ghent is door Blommaert uitgegeven¹. De schryver er van is Boudewyn Vander Loren, dien wy elders nog zullen aentreffen. Vermoedelyk was hy een gentenaer. Jan Dille is de vervaerdiger van Venus boem².

Een allegorisch roman, die veel opgang heeft gemaekt, en in den tyd in schier alle europesche talen overgezet is geweest, is Het bouc van der Rosen, in het fransch door Willem de Lorris, een weinig vóór 1260 begonnen, en tachentig jaren later door Jan De Meung voltooid. De oorspronglyke tekst bevat 22,073 verzen, doch de nederlandsche vertaling van Hein van Aken³, volgens Hoffmann von Fallersleben⁴, slechts 14,098, naeuwelyks der aenhaling waerdig. Ik geloof niet dat de nederlandsche overzetting deze gisping, noch het oorspronglyk stuk, degene van Roquefort⁵, volkomen verdienen. Wel is waer dat de roman op vele plaetsen zeer langdradig is, en men de lezing er van somtyds moeilyk uithoudt; maer de menschenkennis, die er overal in doorstraelt, had het werk van eene onvoorwaerdelyke verwerping moeten bevryden.

De schryver verbeeldt zich in eenen droom. Hy geraekt in eenen hof door allerhande deugden en ondeugden bewoond. Dwalend komt hy aen een' omhegden rozengaerd. Terwyl hy eene schoone roos staet te bewonderen, schiet Cupido hem vyf stralen in het harte. Van

1 Theophilus en andere gedichten, bl. 99 en volg.

2 Belgisch Museum, deel I, bl. 350.

3 Zie Willems, Rymkronyk van Jan Van Heelu, bl. 169, in de aenteekeningen.

4 Horae Belgicae, pars I, pag. 65.

5 Poésie française, pag. 168 et suiv.

[p. 68]

welke natuer de eerste strael zy, wordt niet gezegd. De tweede is van Simpelheiden, de derde van Hovesscheit, de vierde van Geselschap, de vyfde van Goet gelaet. Daerop blinddoekt hem Cupido, en geeft hem lessen in de kunst van minnen. Deze lessen zyn veelal uit Ovidius nagevolgd:

Condi maken enich spel
Datten lieden behaget wel,
Als ment u bidt so doe sciere,
Ende en makes u niet te diere
Siter of wilde in alre wijs;
Salt sere hogen uwen prijs.
Ende sidi dapper ende oec snel,
Ende lich op dors ende riden wel
So seldi riden op en tale,
Die ors al springende dat sit wale;
Want die orse wel doen springen
Dats behagelheit van jongelingen.
Condi oec wel breken speren
Dat seldi altoes begeren,
Ochte van wapenen dat bestaet;
Want uw prijs daer verre mede gaet.
Hebdi stemme goed ende claer
So seldi singen sonder vaer
Die noten scone ende factise;
Want het brings in groten prise.
Oec steet wel elken jongen man
Dat hi op snaerspel spelen can,
Ende oec op die timbre mede,
Ende reijen ende dansen als hefts stede.

Er komen verscheide personaedjes in voor, die verhalen uit de geschiedenis en de fabel vertellen. Na vele avonturen plukt hy eindelyk de roos. Hy viert zyne overwinning ter eere van Venus en Amor, en betuigt op allerhande wyze zyne dankbaerheid.

Willems bezat er een handschrift van, dat hy aen het nederlandsch instituet geschonken heeft, na alvorens hetzelve te hebben afgeschreven. Het Comburgsch Codex bevat insgelyks den geheelen roman.