De Afscheiding van 1834. Deel 5. Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte, bewaard te Pella, Iowa, U.S.A. (vervolg)

[p. 54]

Hoofdstuk 5
Twee brieven van mr. J.L.A. Luijben

In Doeveren, Genderen en Gansoijen hebben de Afgescheidenen een korte, maar hevige strijd gevoerd om het behoud van de kerkelijke bezittingen. Het Classicaal bestuur van Heusden eiste aanstonds na 1 november 1834 alle kerkelijke- en diaconiegoederen, alsmede alle stukken, eigendom van de gemeente Doeveren c.a., op.

Afgezien van ds. Scholte, ontvingen de volgende personen een aanmaning tot verantwoording en inlevering: (te Genderen) J. Branderhorst, ouderling en kerkvoogd, Gerrit van Andel en Gerrit van der Beek, diakenen; (te Doeveren) Dirk Boll, kerkmeester, Arie Baaijens en Teunis Boll, diakenen.¹

Niet al deze personen bleven bij de Afgescheiden gemeente; zo keerde Gerrit van Andel al spoedig tot de Hervormde kerk terug.²

Nadat ds. Scholte c.s. hadden geweigerd de goederen en bescheiden over te geven, spande het Classicaal bestuur een proces aan. Enige maanden daarna ontruimde Scholte de pastorie te Doeveren (30 maart 1835). Op 11 maart 1835 werden J. Branderhorst en Dirk Boll gedagvaard voor de rechtbank te 's-Hertogenbosch. Volgens ds. C.W. Pape te Heusden zou van eerstgenoemde zijn geëist ƒ 5000,- zekerheid te stellen voor de te verwachten proceskosten. Branderhorst zou daarop het hoofd in de schoot hebben gelegd.³

Ook de diakenen te Genderen begeren tot een schikking te komen. De vierde mei 1835 worden de kerkelijke goederen te Doeveren en Genderen, alsmede de bezittingen der diaconie te Genderen overgedragen.

Nadat het voornemen daartoe is te kennen gegeven, ziet de advocaat van Scholte c.s., mr. Luijben⁴ geen heil in een voortzetting der procedure inzake de diaconie-goederen te Doeveren.

De beide onderstaande brieven leggen hiervan getuigenis af. Korte tijd nadat zij zijn geschreven, geven ook de Afgescheiden diakenen te Doeveren, Arie

1 Officiëele stukken I, 45-47.

2 Bos II, 309-31 1.

3 Idem 311-312.

4 Mr. J.L.A. Luijben (1786-1859); onder meer advocaat te 's-Hertogenbosch (1829-1842); lid van de Tweede Kamer (1829-1859). Volgens Bos II, 193; ‘...ijverig Roomsch-Katholiek, onder Willem I bijna altijd in oppositie’. Enige leden van de Haagse Réveil-kring betreurden de keuze in deze door Scholte gedaan.

[p. 55]

Baaijens en Teunis Boll, hun verzet op.⁵ De procedures tegen hen slepen zich echter voort tot 1837.⁶

5 Bos I, 311 (noot 11).

6 Wij merken nog op dat de gang van zaken met een gedeelte van de kerkelijke archieven van Doeveren en Genderen uit de stukken niet geheel duidelijk wordt. In de notulen van het Classicaal bestuur van Heusden (bewaard door Hervormde gemeente, Heusden) van 26 april 1837 wordt geconstateerd dat een deel van de archieven nog bij Scholte berust; besloten wordt te gaan procederen. In de Scholte Papers vonden wij niets anders dan enige copieën van kerkeraadsnotulen. Men zie echter voor meer bijzonderheden hoofdstuk 19, paragraaf 166.

1. 's-Hertogenbosch, 9 april 1835

WelEerwaarde Heer!

Heden ben ik voor Diaconen van Doeveren, voor de Heeren Regters-commissarissen verschenen, en heb beweerd, dat aan het Klassikaal Bestuur geene actie tegen dezelve competeert. Wij zullen zien, wat de Regtbank deswege zal beslissen.

Diaconen van Genderen hebben verklaard, bereid te zijn, om alles over te geven. Dezelve zijn nog verdergegaan en hebben, in naam van den Kerkvoogd toegestemd, om alle Kerkelijke fondsen enz., onder behoorlijke rekening en verantwoording aan het Klassikaal bestuur te extraderen.⁷ Nu begrijpt UEw. wel, dat onze middelen merkelijk achter uit zijn gewerkt. Men zal thans wellicht tot het getal, om eene gemeente te constituëren, geraken; en, wat dan? Dan verliezen wij het proces. Ik zend UEw. de citatie, aan den Kerkvoogd gedaan, terug. Het is gelukkig, dat ik daarop geen procureur heb doen constituëren. Gelief mij te melden wat Branderhorst heeft bewogen, om dien rol te spelen. Voorts heb ik de eer, met hoogachting te zijn

UWEWDv Dienaar,

Luijben

7 Uit te leveren.

2. 's-Gravenhage, 16 april 1835

WelEeerwaarde Heer!

Ter beantwoording uwer geëerde letteren van 13 dezer, gisteren hier ontvangen, dient, dat dewijl de zaak van Branderhorst q.q. voor den Regter is gebragt, eene voorwaardelijke overgaaf, zonder bewilliging in zoo iets van de partij, niet mogelijk is. Hij moet glad en gaaf overgeven, of weigeren. Wanneer dit laatste geschiedt, moet er vonnis komen. Dit is voordeelig of nadeelig. In het eerste geval zal de partij appelleren (aangenomen, dat er geen conflict wordt opgeworpen); in het laatste kan Branderhorst dien weg inslaan. Dan komt er eindelijk een arrest van het Hoog-Geregtshof; en daarmede is de zaak zoo beslist, dat daarop nimmer kan worden terug gekomen. Even zoo moet het

[p. 56]

loopen met de diaconen van Doeveren. De uitslag is vooraf te voorzien, ten minste nu die van Genderen terug zijn getrokken. Ik geloof, dat de beste weg is geworden, om maar over te geven en voor de overmagt te buigen. Ik moet hier echter bijvoegen, dat ik bereid blijf, de zaak van de Doeversche diaconen te verdedigen; edoch ik beloof daarvan niet veel goeds meer, indien namelijk de Regtbank het Klassikaal bestuur tot het gratis procedeeren toelaat. Ik zal ten dezen aanzien UWEW. nadere tijdingen tegemoet zien. Ik zal nog 7 of 8 dagen hier blijven.

Ik heb de eer, met hoogachting te zijn

UWEWDv Dienaar,

Luijben