Wês foarsichtich, Watse

Utjeften

Wês foarsichtich, Watse! ferskynde yn 1968 by Laverman te Drachten as deel yn 'e rige ‘Fryske paperback’, de rige dêr't de ferskillende útjouwers har krêften yn bondelen en dy't in driuwende en triuwende faktor yn it Fryske literatuerbedriuw wurde moast. Ynearsten hat dy rige dat ek wol west, mar rillegau rekke er yn it neigean.

Dizze nije útjefte yn 'e rige Klassiken wykt op inkelde korreksjes nei net ôf fan de earste. Twa fan dy korreksjes kinne wy net stilswijend oan foarby gean.

Flaterkes

Smit fertelde yndertiid grutsk dat syn detektive yn safier in klassike opset hie, de lêzer koe op in stuit op eigen houtsje útfine hoe't de foarke yn 'e stâle siet om't alle essinsjele ynformaasje ferteld wie. Spitigernôch wie dat net heiendal wier...

De hear Harry van Borkulo fan Hurdegaryp hat in jier of seis lyn yn it kader fan syn Afûk-stúdzje ûndersyk dien nei Smit syn detektive en ûntdutsen dat it mei dy koaden net helendal doocht. Doe't er hearde fan de werútjefte fan it boek yn 'e rige

[p. 149]

Klassiken, hat er syn krityk op papier set. It neikommende is op Van Borkulo syn sneuperij basearre.

Om wat hâldfêst te krijen, earst de datearringen. Neffens haadstik ‘Tiisdei, III’ lêst Watse yn 'e krante fan juster, moandei dus, in stik yn ‘It Nachtblêd’ dat datearre is op 22-1-'68. Dat kin útkomme, neffens de ivichduorjende kalinder foel de 22^e jannewaris 1968 op in moandei. Rinus moat dan it artikel op dyselde dei, dat wol sizze ier yn 'e nacht, skreaun hawwe. As wy oannimme dat ‘It Nachtblêd’ nachts printe wurdt en moarns ferskynt, dan is de deadline - sa fertelde Pieter de Groot fan 'e Ljouwerter Krante my - nachts tolve oere, en yn útsûnderlike gefallen foar in lêste stikje kopij, ien oere. It is tinkber dat Rinus, nei't er de sneintejûns nei tsienen in pak op 'e hûd krigen hie fan Watse, de parsen stopje litten hat en foar ienen in nije kollum skreaun hat oer it berop fan detektive mei dêryn de ferpakte warskôging ‘Detektive Watse skaadzje’.

Mar ornaris sil Rinus syn stikken wol op 'e tiid klear hân hawwe, te sizzen foar tolve oere en dan hie er grif foar gewoante om de datum fan it ferskinen fan 'e krante boppe syn artikels te setten om aktueel te lykjen.

Oannommen dat dit kloppet, dat Smit him oan 'e werklike data holden hat, dan binne Saling en Charlotte fermoarde op tongersdei 11 jannewaris 1968. (Dat it op in tongersdei wie, stiet op 'e earste bledside fan it boek). De kranten fan freed hawwe summiere berjochten, mar yn ‘It Nachtblêd’ fan sneon 13 jannewaris stiet it wiidweidige ferslach fan 'e dea fan hoer en klant (sjuch s. 75 fan dizze útjefte). Dit ferwiist nei it ferhaal fan Riemersma, dêr't Smit him oan steurde.

In wike letter, 20 jannewaris, komt Watse werom fan fakânsje. Hy begjint dyselde deis mei syn speurderijen en de tongersdeis dêrnei, de 25^e jannewaris, is de saak oplost.

Watse lêst fiif kollums fan Rinus mei dêryn in ferpakte meideling, te witten yn de nûmers fan sneon 13 jannewaris, tiisdei 16 jannewaris, tongersdei 18 jannewaris, moandei 22 jannewaris en woansdei 24 jannewaris.

[p. 150]

De kollums binne allegearre datearre op 'e datum fan it ferskinen fan 'e krante, útsein de lêste. Dy woansdei falt op 24 jannewaris en it stik fan Rinus is datearre op 23.Twivel mei hjir wol útsletten wurde: op s. 79, it is dan tiisdei, freget Watse oan Geldau om de oare moarns ‘It Nachtblêd’ mei te nimmen, want sy komt der dochs lâns. Neffens s. 92 hat Geldau de frege krante meinommen. Men mei der fan útgean dat Geldau de nije krante meinommen hat, dy fan woansdei 24 jannewaris, en net de krante fan juster. Hjir hat Smit him grif fersind.

Mar de koaden doge ek net allegear. It artikel fan 22-1-'68 (s. 74) hat neffens de ik-ferteller, Watse sels dus, it berjocht ‘Detektive wat se skaadzje’, mar dat komt net út. As men it twaentweintichste wurd kiest, dan it earste dêrnei, dan it sechsde en dan it achtste, krijt men as boadskip: ‘Wat docht kinne skaadzje’. Om it goede risseltaat te krijen, hie de datearring wêze moatten: 21-1-'69. Ek hjir in fersin?

Twad, it ferhaal út 'e krante fan woansdei, it stik dat datearre is op 23-l-'68, hat as boadskip: ‘Durk opromje Twellegea hûs westlik brêge foar tolve’. En dat kloppet. Mar as Watse letter de knipsels út ‘It Nachtblêd’ oan plysjeman Jorrema foarleit, dan is it stik dêr't it hjir om giet neffens s. 162 fan 'e 1^e printing (dizze printing: s. 128) datearre op 21-l-'68. Dochs komt Jorrema nuvergenôch ta it goede boadskip, wylst er mei dizze koade komme moatten hie ta: ‘Even de hinne ek glinsterje...’ Oant safier it resultaat fan 'e sneuperijen fan Van Borkulo.

Neier ûndersyk fan it hanskrift en it typoskript fan it boek wize út, dat Smit him net fersind of ferrekkene hat, it hanskrift is korrekt, mar by it oertikjen en by it setten is it beide in kear misgien.

It ferhaal fan 22-1-'68 stiet sà yn it hanskrift: ‘As der ien berop is dat op de ferbylding wurket en dat allerhande romantyske gefoelens opropt, dan is it dat fan detektive. Wat docht sa'n man no winliken? Se kinne it sa moai opsizze, oer dedusearje, skaadzje, fingerprinten, stille tsjûgen en al soks. Mar yn wierheid is it in hurd en swier fak, dat gauris de ferfeelsume kant it neist

[p. 151]

is.’ Yn it typoskript, en yn it boek, stiet: ‘As der ien berop is dat op de ferbylding wurket en allerhande romantyske gefoelens opropt, dan is it dat fan detektive. Hwat docht sa'n man no winliken? Se kinne it sa moai opsizze, oer dedusearje en skaadzje, fingerprinten...’ It troch my kursivearre wurdsje dat út 'e earste oanhaal is yn it typoskript fergetten en rusken ‘dedusearje’ en ‘skaadzje’ is yn it typoskript en taheakke. Sa is de boel yn 'e hobbel rekke.

It twadde gefal: Yn it manuskript èn yn it typoskript stiet as datum fan it stik dat Watse oan Jorrema foarleit: 23-1-1968. En dat net allinnich, mar Watse jout der dizze útlis by: ‘Dat betsjut dat men begjinne moat te lêzen mei it trije en tweintichste wurd; dan it earste, dat dêrop folget; dan it njoggentsjinde dêrnei; dan it sechste en dan noch it achtste.’ Yn 'e I^e printing fan it boek is de datum feroare yn 21-1-1968, mar konsekwinterwize ek de útlis: ‘Dat betsjut dat men begjinne moat te lêzen mei it ien en tweintichste wurd...’ Dit kin gjin fersin wêze, hjir is mei opsetsin ferslimbettere, en joast mei witte wêrom.

De editoaryske kommisje nimt altiten de earste printing fan in wurk as grûntekst foar de werútjefte yn 'e rige Klassiken. Yn dit gefal hat de kommisje besletten om twaris fan dy regel ôf te wiken en it hanskrift te folgjen. Yn dizze nije útjefte kloppet it dus mei de koaden. (De datearring fan Rinus syn kollum op 23-1 yn 'e krante fan 24-1 is gelyk bleaun, oars soe de koade dêr ta in ferkeard resultaat liede).

Tr. Riemersma