Schatkamer der Nederlandsse oudheden. Of woordenboek, behelsende Nederlands steden en dorpen, kasteelen, sloten en heeren huysen, oude volkeren, rievieren, vermaarde luyden in staat en oorlogh, oudheden, gewoontens en lands wysen

[Rhyn]

RHYN; welken ik wat ordentelyk meen te behandelen; sullende, I. syn Naamreden. ô, daar is by de onse te veel aan gelegen! II. syn loop, uit Switserland naar Holland; III. syn stoppinge, by Katwyk: en IV. de toesluitinge aan den Rhynmond, by Petten aanwysen.

I. De Rhyn dan bekomt syn naam van het woord rein of suiver; synde deselve van sulk een onbesmetten kuisheid, dat hy geen hoerkinderen noch bastaarden kan verdragen. Te weeten, in de overoude tyden.

De Celten, schryft Junius (Batav. 22 cap. 623 pag. en ook, 8 cap. 96 pag.) uit Galenus, Nonnus en Klaudianus, om van de huwlykstrouw een proef te neemen, setteden haar versgeboren kinderen in syn water. Waaren sy echt, sy dreven ongeschonden; maar onecht, sy wierden met de draaikolken van deese rieviere weghgerukt. Sie dit mede bevestigt, door Gregoor. Nazianzen. Juliaan den Apostaat, by de jongere Schryveren, Lipsius, in German. Tacit. 19 cap. Scriverius, Kluverius en Pars.

Hy neemt syn aanvang in het hoogste deel van Duitsland. Hoor onse Bestevaâr, eens, in syn toverachtige Rhynstroom, aan den Hr. J. Wolfaard, heers van Brederode, soo sielroerend dit bevestigen:

Doorluchte Rhyn, myn soete droom,
Van waar sal ik u lof toesingen?
Myn trekkende geboortestroom,
Gy komt uit Switsersse Alpes springen,
Als hoofdaêr der begaafde Euroop.
De Donau, uw afkeerigh broeder,
Nam Oostwaart op syn snellen loop
Gy Noordwaart, toen een selve moeder,
Begort van regen, ys en sneeuw,
U baarde, voor soo menige eeuw.

Te weeten, met twee oorsprongen. De eene, de Boven-Rhyn gesegt, komt uit de Krispalter- en de andere, de Beneden Rhyn geheeten, uit de Lukmanner-bergh.

By Chur vereenigd en de Bodenzee synde doorgestreeken, maakt hy, by Schafhusen een groote waterval.

[p. 285]

Basel daarop verbystrevende en Switserland verlaatende, komt hy in der Elsas, van daar in de Pals, van daar in het sticht Keulen en Kleefland.

Hier verdeeld hy sich in tweën, boven Schenkenschans, en beneden Emmerik.

Dan word syn Suiderdeel de Waal geheeten, dat, verbyschuirende Nimmegen, Tiel en Bommel, beneden Loevevestein, sich met de Maas vereenigd.

Maar het Noorderdeel spoeid sich naar Arhnem, alwaar de Fossa Drusi van hem af wykt. Boven, 67 en 157 bl.

Als dan sakt hy allenskens, verby Wageningen en Rheenen, tot aan Wyk te Duirstede; alwaar de Lek van hem af is lekkende; die weder Kuilenburg, Vianen en Schoonhoven verby loopende, ontrent het dorp Krimpen, van de Maas of Merwe word ingenoomen. Sie van de Lek, boven, 202 bl.

Voorts trekt syn middeltak, van Wyk te Duirstede naar Uitrecht, Woerden, Leiden en soo naar den oceaan of Noorderzee, eer hy was by Katwyk toegestopt. Sie deese loop des Rhyns, by Guicciardin. Belg. Foed. 17 pag. Kluverius, van de Rhynmond 9 H. 160 bl. &c. Saanl. Arkad. 3 B. 150 bl. Slichtenhorst, Geld. G. 1 B. 9 bl. Veronaas Onderg. 1 B. 50 bl. behalven Junius, Van Someren en gewisselyk meer Andere.

II. Aangaande de Verstoppinge, by Katwyk, komen hier twee vraagen voor de boeg; wanneer dit opstoppen is geschiet, en of de middel Rhyn, alleen door dit stoppen en versanden, is vermagerd en uitgeteerd?

Ontrent de eerste vraag is dit myn antwoord. De saak is seer onseeker; eenige (waar onder Gabbema, Watervloed. 9 bl.) willende die te syn voorgevallen in de gruwsaame waternood van A. 860. Andere (als Meteren, Neerl. G. 3 B. 65 bl.) deselve versettende op 850. Sie boven, 45 bl. en een geheele ladder van Schryveren, Heda, Joh. à Leidis, Goudhoeve, Junius, Petr. Nannius, Lamb. Hortensius, Slichtenhorst, Wachtendorp, Schokius, &c.

Ontrent de tweede, seg ik plat uit Neen; geloovende dat de Lek, een swaare schuiring krygende, de loop des middel Rhyns allenskens is verminderd en eindlyk, by Katwyk, door een aangroeijende toewellinge is opgepropt. Siet het reedsgeschrevene, boven, 202 bl. en Pars, Katw. 4 en 53 bl.

III. Treedende eindlyk over tot het toesluiten in Kennemerland, meen ik te konnen aantoonen, dat de Rhyn hier een uitwatering heeft gehad. Sie daar alle myn bewysen!

[p. 286]

echter niet soo wiskonstigh, als... circumcirca, uit de Abt van Epternach, de Scoreler, Medenbl. 76 bl.

1.	Wilebrord, de kruisgesant, is, door deese Rhyndeur, A. 690, gekomen in Nederland. de Saanl. Arkad. 3 B. 146 bl.
2,	S. Ursel, met de 11000 Maagden, quam ook, uit Engeland synde overgescheept, by de Kennemers te landen. deselve Schoreler, 77 en 83 bl. Doch gy sult deese Heilige en haar optogt naar Keulen ontkennen, met Matheus, Fundat. Ecclesiar. 290 pag. Het sy soo; de topographia of plaatsstellinge is echter onwederspreeklyk. Kyk in onse Ovidius. Mogelyk is 'er nooit Kadmus, nooit Pandion, nooit Menelaus in weesen geweest; en echter, wie sou Thebe, wie Athene, wie Lacedemon ooit ontkennen in Griekenland te syn geweest?
3.	De Noormannen, komende uit Deenmarken, A. 884, trokken hier de Rhyn op. Rhegino, by Boxhorn. 6 bl. Saanl. Arkad. 3 B. 164 bl.
4.	Bergen, een dorp by Alkmaar lagh weleer (A. 988.) aan een Rhynsprankel. Boven, 30 bl.
5.	Het Huys te Bloemendaal van gelyken. 10 bl.
6.	Ook het Huys te Brederode. 43 bl.
7.	Eindlyk ook self de stad Alkmaar, noch A. 1461. Komineus, 3 lib. 5 cap. spreekende van de overkomst van de verdrevene koning Eduard de IV, uit Engeland. Doch sie de Saanl. Arkad. 3 B. 255 bl. dit niet goedkeurende en Kominèe berispende.

Siet ook Ant. Matheus, de Nobilitate, 2 lib. 4 cap. 175 pag. gelovende dat Wilebrord door Leiden naar Uitrecht is gegaan. Oudenhove, Suid Holl. 3 H. 17 bl. ook de bovengeschrene Abt en Komineus aanhaalende. En dit dus verre van de Rhyn.

Maar hola, geen Oudheid te vergeeten. Hebje lust aan Roomsse Gedenkpenningen, sie onse Rhyn, op deselve, bicornis, dit is, met 2 hoornen, by Oudaan, 27 Taf. 6 en 7 Penn. of Oyzelius, 24 Taf. 6 en 7 Penn. en Marc. Velserus, Rer. August. Vindelicor. 4 lib. 61 pag.