Schatkamer der Nederlandsse oudheden. Of woordenboek, behelsende Nederlands steden en dorpen, kasteelen, sloten en heeren huysen, oude volkeren, rievieren, vermaarde luyden in staat en oorlogh, oudheden, gewoontens en lands wysen

[p. 198]

[Leiden]

LEIDEN; hier moet ik Orlers en Van Leeuwen aanspreeken, om een bequaam uittrekseltje; bysonderlyk verplicht, om dat aldaar, van 1670 tot 1672, onder den Heer, Prof. Francis. de la Boë Sylvius, myn Geneeskunde tot haar volkomentheid is opgegroeid. Doch laat eerst hier de Hr. Huygens den Prologus van myn aanteekeningen opsingen:

't En waare 't nydigh duin of 't Rhyns verdwaalde fogh,
Ik waar, spyt andere, de grootste Rhynstad noch;
Om, nevens Katwyk, uit myn wraake te gaan haalen
Van 't Arragonsch geweld. Hoe souden sy 't betaalen,
Die, op myn allerweekst, voor 't stuyvende gerucht
Van een verrotte muir, verstooven in de vlucht!
Nu, doen ik 's meer van verr', nu doen ik ook te Romen
Myn waare weetenschap, myn wyse waarheid schroomen.
Krabt, swarte Fariseên, krabt, snoodste die ik ken,
't Syn scherpe nagelen, die 't meer syn, als myn pen.

Om, als vooren, deese stoffe in het kort te behandelen met verdeelingen, sal myn 1ste aanteekeninge syn over de Naamreden. II, over de stad. III, over de krygsgevallen. IV, over de Burg. V, over de Dorpen, Abdyen en Sloten rondsom Leiden. VI, over het Woud sonder Genade. en VII, over de Rhyn, door de stad loopende.

I. Leidens Naamreden is wonderlyk verscheiden. Siet hier een geheele bundel van ydele gissingen:

1.	Lugdunum; van dun, een oud Keltisch woord. Van Leeuwen, Batav. 172 bl. Beteekenende een berg (boven, 70 bl.) en lucus, 't Heiligh woud of het woud sonder Genade; van welke mede boven, 38 bl.
2.	Van luch, een wachttoren.
3.	Van lough of loegh in het Keltisch; synde eenige behuysingen, by een gemeene kerk geset. Alting, Notit. 1 Part. 87 pag.
4.	Van lugus, een raaf; aangesien men hier veel ravens sagh op het leggen van de grondslagh. Plutarchus (niet de Levenschryver der Doorluchtige Grieken en Romeinen) libr. de Fluminibus.

Maar, hier is niet seekers. Siet Matheus, Analector. VI Tom. 1 pag. Kluverius, Rhynmond. 2 D. 15 H. 3 bl. Boxhorn. Stedeb. 169 bl. eenen Klitipho aanhaalende ontrent de benaaminge van Lugodunum, dat is, Ravensberg, by Van Leeuwen verworpen, Leid. Nader Bewys, 414 bl.

[p. 199]

II. Wat de stad aangaat, gy hebt daar S. Pieters en S. Paulus kerk, gesticht, A. 1121; de Hooglandsse kerk, S. Pankras toegewyd, A. 1315; de Academie of Hooge School, door Prins Willem de I, A. 1575, ingesteld; de Anatomie of Ontleedkamer; de Bibliotheek of Boeksaal, &c. Van welke alle Orlers, Leid. 1 D. 92 en 103 bl. en Van Leeuwen, Leid. 30 en 49 bl. &c. deselve in cierlyke Printverbeeldingen u voor oogen stellende.

III. Nu weer een weinighje van Leidens oorlogsrampen. A. 1419, heeftse een swaar belegh geleden, in den oorlogh van Jan van Beyeren, en biskop Frederik. Boxhorn. Stedeb. 191 bl.

A. 1574, wierdse, naa 't veroveren van Haarlem belegerd door de Spanjaarden, onder Francis de Valdes, Valdeus, Baldeus of Baldes. Het belegh en het ontset syn ieder al te bekend, om veel omstandigheden hier te gebruiken. Behalven by Orlers, hebt gy de saak by Hoofd, Grotius, Strada, Van Meteren, Goudhoeve, en ontelbaare andere. Ik rep nu van geen Medalien, ter gedachtenis van dit Ontset geslagen. Kan echter niet wel verbygaan eene onder de seldsaamste; dragende, aan de eene sy, het borstbeeld van den Burgemeester Van der Werf, met deese woorden: PETRUS ADRIANI WERFIUS. NAT. L. (te Leiden gebooren) 1529. OBIT. (overleed) 1604. Maar op de andere sy, onder een palm- en en lauriertakje, binnen een slange-ring; en boven de stad, volgend puntdicht:

Dits Vande Werf, die Leidsen held,
Diens taai geduld het Spaans geweld
Manmoedigh keerde van de vesten;
Als pest en honger 't hert bestreed,
En 't muitend volk geen uitstel leed,
Bood hy syn vlees en bloed ten besten.

IV. Tot de Burcht my keerende (van buiten en van binnen alhier ten toon gesteld) merkte ik, A. 1705, den 4 Juny, haar aan als een nieuw gestel met oude lappen omhangen. Immers syn 'er de oudere moppen, een voor een, en wel met voordacht, ontrent 35 openingen, de meeste naar buiten, ingemetseld.

Is nu slechts een geheugenis (en met eene een teeken van gesagh der Heeren Wassenaaren, Burggraven) van een gesloopt ka-

[p. 200]

steel. Hoe? sou sulk een ronden romp het beuken der blyden en andere stormtuygen konnen uitstaan? Oudaan, Inleid. tot de Roomsse Moog. 25 bl. Scriverius, in de Toetssteen over den Gouwenaar, 210 bl. Wie sou daar op bequaamelyk konnen woonen, gelyk van de Heeren Wassenaaren dit word verseekerd. Deselve, 211 bl.

Voorts word deese toorn, 150 schreden in haar omtrek, aan de Z.O. syde, met 68 trappen beklommen; synde haar muirwerk, te weeten, op den heuvel, hoogh 21 voeten. Van Leeuwen, Leid. 44 bl.

In het binnenperk, sietmen een diepe put; waar door, volgens de praatjes van 't gemeen, men naar Katwyk kon gaan om visch te haalen. Scriverius, Batav. 26 bl.

Van binnen aan de muir, hebt gy een gangpat; op 21 bogen hangende; van welke men niet alleenlyk de stad, maar ook veel dorpen en lustplaatsen bescheidentlyk magh beschouwen, Orlers, Leid. 1 D. 84 bl. Parival, Verm. van Holl. 48 bl.

Ondertussen geloven de rechtsinnigste Hooge Schoolgeleerde, dat het oude slot geensins, A. 400, door de Friesse of liever Engel-Saxischen, Hengistus of jonker Hengst; maar, ten minsten 20 jaaren voor 's Heeren geboorte, van de Romeinen is aangeleght. Orlers, 82 bl. Scriverius, 26 bl. Van Leeuwen, Voorred. 8 bl. Beschr. 42 bl. Bewys, 330 bl. Guicciardin. 107 pag. Junius, 451 pag. &c.

Deese Burg of Toren heeft, A. 1651, den 17 April, de prinsse de Ligny, Heere van Wassenaar afgestaan, en, met den Burggraaflyken titel, nevens alle gerechtigheden, aan den Stad en Raade van Leiden verkocht. Siet het Gedenkschrift, aan de poort van den opgang staande, by de genoemde Van Leeuwen, 48 bl.

Maar, terwyl ik oordeel dat deese ronde Burg een nieuw gebouw, van saamengeraapte steenen is, soo twyfel ik ook met eenen, of se boven op den gemaakten heuvel is neêrgeset; dan of deselve tot op de vlakte van de stad is doorgaande, het aardryk daar tegen aan synde geworpen; gelyk Van Leeuwen en Oudaan geloven, deese in meermaalen aangetogene Inleid. 26 bl. en die, Leid. 44 bl.

Want het is wel seeker, dat deese sterkte een andere gedaante en een ruymer omtrek had, toense wierd bewoond en 'er Ada van de Kennemers sich op sag belegerd. Siet boven, in Ada, 7 bl.

[p. 201]

Dit sy soo verre van den Leidssen Burgh, welke Van Leeuwen perfors voor een oud kasteel wil doen doorgaan, sie de Voorrede, 9 bl. Beschryv. 44 bl. en bewys, 479 bl.

Ondertussen is dit nevensgaande Binnen-gesicht wel eer door Bischop geteekend, en van J. Goeree, op deselve grootte, gelyk men het noemt, gecopieërd.

V. Behooren, onder Leiden, de magtige abdye van Rhynburg; van welke, in de letter R.

Oestgeest }	Sie boven en beneden in	{ O.
Noordwyk }	Sie boven en beneden in	{ N.
Roomburgh }	Sie boven en beneden in	{ R.
Alphen }	Sie boven en beneden in	{ A, 11 bl.
de Katwykken }	Sie boven en beneden in	{ K, 169 bl.
Huys te Britten }	Sie boven en beneden in	{ B, 45 bl.
Valkenburg }	Sie boven en beneden in	{ V.
Sassem }	Sie boven en beneden in	{ S.
Kaukerk }	Sie boven en beneden in	{ K, 170 bl.
Leeuwenhorst }	Sie boven en beneden in	{ L, 197 bl.
Does }	Sie boven en beneden in	{ D, 63 bl.
Raaphorst }	Sie boven en beneden in	{ R.
Teilingen }	Sie boven en beneden in	{ T.
Poelgeest }	Sie boven en beneden in	{ P.
Swieten }	Sie boven en beneden in	{ S.

VI. Het Woud sonder Genade is al gevonnist, 38 en 122 bl.

VII, eindlyk van den Rhyn en syn opstoppinge is ter loop gesprooken, 45 en 47 bl. en men sal noch omstandiger bericht geven, in de letter R.