Schatkamer der Nederlandsse oudheden. Of woordenboek, behelsende Nederlands steden en dorpen, kasteelen, sloten en heeren huysen, oude volkeren, rievieren, vermaarde luyden in staat en oorlogh, oudheden, gewoontens en lands wysen

[Haarlem]

HAARLEM; ontrent welke stad wy beknoptelyk sullen te samen brengen, 1. Wat ons, ontrent haar naam, is voorgekomen. 2. Van haar krygsgevallen. 3. Van haar zege voor Damiate. 4. Van haar Drukkonst. 5. Van haar Raadhuys. 6. Van haar Meir. 7. Van haar Hout. 8. Van Sparen. 9. Van het nabygelegene Spaarwou, eindlyk, 10. Van het kasteel Oud Haarlem; doch laat ons eens hooren, wat de Hr. Huygens van haar is meldende:

Al heb ik, myner tyd, der Vorsten Hof gevoed,
't Is myn geringste roem; myn hoogste staat in 't bloed,
Der goddeloosen bloed, van toen myn stale kielen
Haar ysren haventouw aanvaarden te vernielen.
't Huys heb ik ook voor God, voor goed en vryigheid
Myn borgeren gewaagd, en Spanje nooit gevleid.
Syn 't koele wonderen, en hoorense andre meer toe,
Van 't allerwonderste komt my alleen de eer toe;
(Geen ongesiener naam, geen aangenaamer stuk)
'k Heb Konst en Konstenaars geholpen in den Druk.

1. De naam dan sou moeten komen van prins Willem, (of, by verkortinge Heer Lem) de vader van koning Eseloor, en de soon van koning Dibbald. Is dit soo wel geen oude wyve praat als van den koning Rotterius, de grondlegger der stede Rotterdam? Bokkenberg, Fris. & Batav. Reg. 98 pag. Scriverius, by Goudhoeve, 219 bl. Scotanus, Friesse G. 48 bl. behalven Ampzing, Wachtendorp, Parival, &c. doch, sie daar, wilje meer hebben, Boxhorn. Stedeb. 97 bl. Van Leeuwen, Leid. 8 bl. en Nader Bewys, 331 bl.

Andere wederom trekken de Herulen, een Noordsse natie, naa deese landstreek, en geven de stad de naam van Herulheim. Siet alleen Scriverius, by gemelde Boxhorn, 99 bl. en Van Royen, 191 bl. en ik wil graag bekennen dat ik dee-

[p. 124]

se stellinge wel in eenige myner Lofdichten heb gebruikt.

Maar nu sou het my niet onsmaakelyk voorkoomen haar naamwoord af te haalen van een droogen, vasten, doch ook mageren en schraalen grond, by onse voorouderen haar, harel en harle gesegt. En hier volg ik Oudenhove, Haarl. Wieg, 3 Bedenk. 14 bl. en Alting. Notit. 2 Part. 81 bl.

II. Is (al een stad synde, ten tyden van gr. Didrik de VIde A. 1155. Alting. Notit. 2 Part. 8 pag. uit een geschrift van kon. Willem) viermaalen met een belegering aangetast. Naamelyk,

A. 1268, van de Kennemers, met de West-Friesen en de Waterlanders aangespannen. Scriverius, by Goudhoeve, 326 bl. Ampzing, Haarl. 31 bl. en Screvelius, Haarl. 42 bl.

A. 1436, van vrouw Jakoba, onder Will. van Brederode. Ampzing. 31 bl. Screvelius, 45 bl.

A. 1492, van het moedwilligh Kaasenbroods volk. Goudhoeve, 549 bl. Screvelius, 52 bl. Ampzing 32 bl. Voorts sie van het Kaasenbroods volk, in de letter K.

A. 1572, van de Spanjaarden, onder de soon van Duc de Alba, don Frederiko. Ampsing, seer omstandelyk, 565, &c. bl. gelyk mede Goudhoeve, 2 D. 68 bl. Screvelius, 65 bl. en voorts Boxhorn. Stedeb. 115 bl. Oudenhove, 84 bl.

III. Komt weder in bedenkinge het saagschip in het veroveren van Damiate; waar af al boven, 32 en 50 bl. Doch hier komt my een aanmerkelyke plaats van Makrobius op zy rollen, reeds in myn Gallery der Uitmuntende Vrouwen, 81 bl. te berde gebracht.

Dido boude de stad Karthago, 286 jaaren naa de komst van Eneas naar Italie. Soo konnen sy malkanderen niet gesien hebben. En evenwel versierd Virgilius, gelyk het immers al by de scholiertjes is bekend, dat Dido, der Karthaginenseren afgodin, de happige bysit van Eneas, der Romeinen Stamheer, is geweest. Hem hebben geholpen de Treurspeldichters, Schilders en Beeldhouwers; soo dat syn verdichtsel, om de behaaglykheid van haar uitvoeringe, de tastelyke waarheid, ontrent de kuisse Dido, geheelyk heeft onderdrukt. Dit is de sin van syn redeneeringe, Saturnalior. 5 lib. 17 cap.

Immers gaat het, op deselve wyse, met dit Damiate, van Vondel, Antonides en andere Puykdichteren, tegens alle welgegronde Historischryvers, soo sielkittelend gehandhaafd.

IV. Van haar Drukkonst hebben we gesegt, het geen wy wisten, 65 bl.

[p. 125]

V. Moest ik niet overslaan het Raadhuys; in wiens voorsaal die treffelyke Afbeeldinge der Hollandsse Graven syn opgehangen; van welke, 58 en 114 bl.

Dit is in voortyden geweest het Lusthuys der Graven, staande ontrent de soo genaamde Koningstraat; en niet het Gravenhof; het geene, met meerder waarschynlykheid te Bloemendale, anders Albertsberg, is geweest. Sie boven, 10 en 121 bl.

Niettemin syn de Dicbters meerendeels aan de syde van oude sprookjes en onbewesene beuselpraat; gelyk Jac. vander Does, op 's Gravenhages 36 bl. deese woorden uitende:

't Aloude Harelem, vermaard door soo veel saaken,
Die haar aansienelyk by al de wereld maaken;
Een stad, die duysend en drie honderd jaaren oud,
Kan roemen, datse is van een Konings soon geboud;
Die, binnen haare wal, het Hof had van veel Graven,
Die, om haar rust en lust, sich tot deês plaats begaven.

VI. Moet hier nu van het Meer gesprooken worden; doch ik verschuyf deese stoffe op de letter M.

VII. Keer ik me dan tot het Hout, aan haar suyd-zyde gelegen; van welken de Graven-Brieven al gewagh maaken van den jaare 1284. Oudenhove, 24 Bedenk. 90 bl. Ampzing, 92 bl.

A. 1572, in de bovengemelde belegering van de stad, is het meerendeels uitgeroeid; doch in of ontrent A. 1585, weder vernieuwd, en van tyd tot tyd, gelyk noch heden, vernieuwd en vergroot; hoewel het, in de voorige tyden, sich soo verre uitbreidde, dat self eenige het Huys Voglesang daar in willen plaatsen. Oudenhove, 93 bl.

Sie van Vogelsang, boven, 91 bl. en beneden in de letter V. en van het Haarlemmer Hout, ook Junius, Batav. 422 bl.

VIII. Kom tot Spaaren; van welk aangenaam watertje, in de letter S.

IX. Gelyk mede van het oude dorp Spaarwouw, in de selve letter S.

X. Ben ik dan eindlyk geraakt aan de ruiin van het sterke Slot Oud Haarlem. Wat dit kasteel aangaat, self haar ruiinen syn heden geheel aan het verdwynen, en eindlyk sal daar af niets meer als by de Schryveren in weesen syn.

Immers Saanredam, A. 1628 teekenende, vertoond ons by Ampzing noch grooter klompen als Rochman; en gelyk ikse self,

[p. 126]

den 10 Mey, 1705, juyst daar ontrent synde, heb afgeschetst in sulk een gestalte, gelyk hier is nevens gaande.

Ondertussen is deese ruiine by de boeren geheeten het Hof; een overschot van eene der alleroudste sloten van Kennemerland. Is ook niet anders als een heuvel, gelyk gy hier siet, binnen een drooge gracht; waar op twee laage brokken staan, van seer swaare steenen; die men hier aan geen andere Huysen, uitgenoomen het Velser slot, bevint. Saanl. Arkad. 104 bl.

Ik seg, twee laage brokken; versta my wel, de Tyd veranderd een Gesicht wel dagelyks; en soo bemerkte ik onlangs, dat een merkelyke hoek door de weidende koebeesten was om ver gerukt.

Voorts was dit Huys Haarlem gelegen, tussen Beverwyk en Alkmaar, dichte by het Huys Assumburg en het dorp Heemskerk, aan den oever van het Rhynwater, dat als toen, syn loop nam naar Egmond, en aldaar sich in zee ontlaste. Junius, Batav. 19 cap. 550 pag.

De stichters syn geweest (men segt, ontrent A. 506) de oudste ridderen van Haarlem, allenskens in den Huyse van Assendelft versmolten. Ampzing, Haarlem, 10 bl.

De verwoesting van het selve wyt men het gemeene volk, op den adel gebeeten; van welken oploop wy een verhaal sullen opstellen, in de letter K, op Kaas en broodspel.

Niettemin waaren ten tyde van onsen Schryver, Hadr. Junius (en hy schreef, ontrent den jaare 1575) de bouvallige toornen van dit kasteel noch seer hoogh, en de muiren van een ruim beslagh. Siet hem, Batav. 17 cap. 425 pag. doch de Verbeeldinge in de Saanl. Arkad. 2 B. 101 bl. en Van Royen, 3 H. 74 bl.

Maar, eer ik van deesen heuvel aftrede, staan my noch twee saaken te verhandelen. Hier hebt gy het eene by der hand.

In de boven aangehaalde Gallery der Vrouwen, vertoon ik op het 55. bl. de Vrouwen, volgens verlof van keiser Koenraad de IIIde, de mannen op haar schouderen dragende, uit het veroverde stedeken Winbergen.

Hier, segtmen, is diergelyk een voorval geweest. Seker Heer, door syn geweldenaryen, in den haat des volks gevallen, wierd op syn slot (van welke wy spreeken) aangetast. Het belegh was hard. Hy moest het opgeven; maar de vrouw bedong, dat sy, op eenmaal, haar klenoodjen uit het kasteel

[p. 127]

mogt weghdragen. Sy sluit dan, van haar dienstmaagden geholpen, haar man in een maale en voerd hem wegh, alles achterlaatende. Daarom segtmen, dat, het Huys al om ver geworpen synde, seker lap lands ontrent het selve van den thienden is bevryd. Saanl Arkad. 101 bl. Junius, by Van Leeuwen, Batav. 1245 bl. Dus verre 't eene, nu het andere.

Ik heb de Ridders van Haarlem, als opbouwers van dit vaste kasteel boven aangemerkt. Deese worden in onse Historischristen meermaalen aangetrokken, en hunne heldedaaden gepreesen, ontrent de jaaren 1124, 1161, 1203, tot aan 1375, Saanl. Arkad. 2 B. 86 bl. behalven Goudhoeve en Van Leeuwen.

Deese wierden, A. 1284, door gr. Floris de V, Heeren van Berkenrode; en hylikten, ontrent A. 1400, aan het Huys van Assendelfft. Ampzing, 7 bl. Van Leeuwen, Batav. 975 bl.

In haar wapen sagmen een silveren kruis tussen 12 meerlen, synde bek- en pooteloos, in een rood veld; gelyk Ampzing, 4 bl. in een print ons doet beschouwen.

Ondertussen den gewaanden Heer Lem naar de Vergetelbeek wysende, wilmen dat deese Heeren Ridders van Haarlem syn geweest. Junius, 17 cap. 425 pag. by Ampzing, 4 bl. en by Van Leeuwen, Batav. 575, en 1245 bl.

Maar hoe blyven wy soo lang by Haarlem, daar is immers noch geen nachtegaal? Ik heb trouwens ook niet meer te vertellen, als dat deese puinhoop heden noch is de heerlykheyd der Heeren van Swieten; en wilje noch wat leesen, sie naar, Goudhoeve, 80 bl. spreekende ook van dit slot als over veel jaaren geruïneerd. Boxhorn. Stedeb. 121 bl. Matheus, Analector. VI Tom. 550 bl. Antonides, boven aangehaald, 26 bl.