Tijne van Hilletje

(1928)–Alie Smeding– rechtenstatus



[pagina 443]
[12] Hein-van-Aogie moest al-maar geeuwen. ‘Ai - hè,’ zei hij dan, en het was een wonder zoo wijd als die man zijn mond kon open trekken. Aogie-zelf begon van de weeromstuit ook al mee te doen, en Keesie, die te veel rozijntjes uit de kom met boerenjongens opgepeuzeld had, was het liefst met zijn hoofd op zijn armen ingeslapen. Maar slapen dat ging niet op een bruiloft, dat mocht niet. Telkens gaf zijn moeder hem een duwtje met haar pantoffel. ‘Och - jao,’ kregelde hij dan. En Marretje-van-Miete, aan de andere kant van de tafel, kreeg ook zware oogleden, en een zwaar hoofd heelemaal. En soms was het net of ze een heel stuk van de anderen afzat. Er werd gepraat. Hein zei wat. Jaop-naast-haar antwoordde... en het leek wel of hun stemmen heel uit de verte kwamen. Ze kon ze niet volgen. ‘Watte?’, smoezelden haar vale-vrouwe-lippen-zonder-geluid, ‘watte nou?’ Maar ze luisterde niet. Met moeite trok ze haar hoofd recht-op en even later zakte het toch weer met een schokje op haar borst. Haar puffende mond maakte dezelfde pruttel-geluidjes-van-'s nachts, als ze sliep. Oolijk stiet Zwèrte-Jaop haar aan. ‘Moeder-de-vrouw, wat gaon jij nou doen?’ Gemelijk schrok ze er van. ‘Hè?, watte?, dóen...?’ En daar had ze die vooruitgeschoven mok-lip weer. ‘Gezaonik - gezaonik... bin 'k - bin 'k in 'n aor z'n huis of in me eige?’ Onder dat prevelen door, werd ze weer een beetje wakker en haar waterige knipper-
[pagina 444]
oogjes leken zich te stooten aan Aorie en Tijne. ‘Dat juilie je bruiloftkleedaosie al uit'etrokke hebbe, dat is nooit... dat is nooit-niet...’ On-af bleef dat. Ze mokte een beetje, en ze was eigenlijk vergeten waarover dat ook weer was. ‘Och...,’ zei Aorie enkel. Tijne zuchtte kniezerig... Ander antwoord kwam er niet op. Maar Zwèrte-Jaop, die vlak tegenover dat meer-dan-bedaarde bruidspaartje zat, was nog al tierig. Hij nam opnieuw een paar groote scheppen boerenjongens uit de bolle porceleinen rozies-kom, die vlak voor hem stond, en vroeg meteen gulhartig in het rond wie er nog meer wat hebben wou. ‘Kom Aogie, waor blijf je, maosie?, toe bruidje, doen je best er 's, kom Marretje-me-wijf... en jij Aorie, drink er 's uit, oue man.’ Glunderend schepte hij de glazen vol. ‘'n Beetje nattigheid moet er bij, is 't niet zoo, me-keindere?, aors wordt het al te droog, jao.’ Hij morste ook. Als knikkertjes rolden de gewelde rozijntjes over de tafel. Maar geen schepsel had er wat op aan te merken. ‘De Domenee,’ loofde Zwèrte-Jaop toen nog al onverhoeds, ‘het 't mooi 'emaokt, hee me-keindere?, 't mooi bij'ebrocht...’ En te onpas grinnikte hij weer, mal wipte het grijze baardje op en neer aan zijn vooruitgestoken kin, de rimpels in zijn slap-holle koonen trokken dieper door, en zijn verkommerde oogen pinkten tegen Aorie. Maar het kwam niet in Aorie op, om te antwoorden. Meestal hoorde hij ook niet eens wat zijn Tao er, in die verdachte monterheid, uitflapte. In de loop van de dag was hij al-maar stiller geworden, net of Tijne's nooit aflatende kniezerigheid hem ook, als een ziekte, aanstak, oplaatst werd hij net zoo zwaar-
[pagina 445]
moedig-afgetrokken als zij-zelf. Maar híj kreeg er een gemelijke diep-ingebeten plooi aan zijn mond bij. En hij rookte op aanstaan van zijn Tao, ook wel uit zijn lange bruilofts-pijp, en hij nam ook wel er 's zijn glas met boerenjongens ter hand, maar met animo deed hij dat niet. Zijn pijp liet hij telkens uitgaan, en op de dikke rozijnen kauwde hij of het kiezeltjes waren. Hij had ook van de overvloedige bruilofts-pot weinig of niets gegeten, net zoo min als Tijne. Een sufferige bruigom was hij, en Tijne was een soezerig bruidje, en hun wonderlijke trieste sloomheid beïnvloedde de anderen ook, min of meer, behalve dan Zwèrte-Jaop, die een klein beetje vreemd van de gesuikerde zoete wijn en de dikke boerenjongens geworden was. En de bruilofts-tafel stond wat verwonderd tusschen die gaperige en verveeld-stille menschen in, een beetje verlegen ook zoo het leek, met die feestelijke overdaad van drank en zoetigheid, van schotels met ‘sprissies’ en ‘jenhaogel’, van taartjes met rooie zurigheid en met bruin-gebrande mangeltjes en gele klodders slagroom - die Jaop expresselijk van de vaste wal meegenomen had, op zijn laatste tocht-voor-het-trouwen van zijn zeun... En de verwondering van de tafel was ook in het helle feestlicht van de lamp. De helder-gele olievlam zette kleine oolijke weerschijn-vlammetjes op de ronde voetjes van de glazen, op de bloemetjes-buik van de kom met boerenjongens, en op de vergulde randen van de koekschotels, maar feestelijk maakte hij het daar niet mee, feestelijk wou het niet worden. ‘Dat het nou ook wel zijn oorzaok,’ prakkezeerde Hein toegeeflijk, ‘in die zwaore rouw. Zes dooie wiere hier vedaog herdocht.’ Hij knabbelde meteen op een sprissie, en lepelde zijn glaasje leeg. ‘'t Gong nou veur
[pagina 446]
niks!’ Wrang-zoetelijk vertrok zijn mond er bij, een lach wou dat niet worden, hij keek ook zonderbaar-flets uit zijn oogen en zijn schraal-bleek gezicht stond vreemd-onwezenlijk boven het stichtelijke zwart van zijn Zondagsche goed. Maar Aogie, zoo verveeld als ze was, had toch nog montere glad-bolle koonen en blinkende oogen. De oranje-roode bloemen op haar bouw leken te glimlachen en haar glanzende muts glunderde. ‘Heb je wel peterolie in je mesien 'edaon?’, vroeg ze Tijne, ‘aors ken je mergenochtend gieniens 'n bakkie koffie zette.’ ‘Jao,’ zei Tijne sloom, ‘ik heb er olie in'edaon.’ Aogie zuchtte wrevelig. ‘En heb je al aorepels in je huis 'ehaold?, aors moet je mergen daolijk de hort op.’ ‘Jao,’ zei Tijne, ‘aorepels heb ik in huis 'ehaold.’ Toen gaf Aogie het op. Ze nam nog maar 's 'n handje-vol janhagel van de schotel vlakbij, en Keesie kreeg opnieuw een duwtje tegen zijn broek. ‘Watte?’, schrok hij op. En met haar oogen wees Aogie naar de taartjes voor hem. ‘Toe den suffertje!’, spoorden haar oogen hem aan, ‘'t kost nou ommers gien cent?’ En Keesie tastte maar weer toe. Eerst nam hij een roomhoorn, toen een mangelen-gewrochtsel... Dat kon ook best. Er was geen mensch die er acht op sloeg, iedereen was te zeer in zichzelf verdiept... En toen Aogie weer 's rondkeek, begon ze haast te gichelen-van-wrokkigheid. ‘Heere-gouwe, nou de anloop van de buren stop'ezet was... wàt 'n bruiloft, nog nooit zoo bij'eweund! Saoie keet! Net of er 'n Bappe mit 'n Bessie in de echt 'etrede was, gien blompie, gien aordig grappie, gien versie... nìks!’ Minachtend trok ze haar mond te zamen. ‘En wat die gnappe Aorie-van-
[pagina 447]
Zwèrte-Jaop toch 'escheeld had, om dat ongaonsche maosie-van-Hilletje tot vrouw te neme, dat moch' de lieve Heere weute! Moest je dat scherminkeltje daor zien zitte mit 'n begraofenis-gezicht... en den Aorie mit z'n sikkeneurige ooge.’ Rimpelig haalde ze haar neus op. En tartend fleurig begon ze ineens dingen van haar eigen bruiloft op te halen. ‘Wat hebbe wíj toe' toch 'n lol 'ehad mit die ijswaofeltjes die gien ijswaofeltjes wasse, hee Hein?, en mit die pepieren fluitjes en die floddermusse, heere-heere... 't is 'n zonde, jao. En Kernelis-van-Stijne het toe nog die veurdracht 'edaon van dat sjaggerjoodje uit Amsterdam, heere-heere, wat 'n schik, ik doch' altemet da-'k er in blijve zou, is 't niet zoo, Hein? Nou Héin...?’ Maar Zwèrte-Jaop, die niet eens op die bruiloft geweest was, antwoordde voor Hein. ‘Jao-jao maod... dat joodje, hi-hi-hi - jao, wat lollig het dat 'eweust, opstenaot meraokelsch...’ En hij snurkte van de lach om Hein's verbluft gezicht. ‘Kst... kst,’ zei Marretje die weer 's uit haar doezeligheid opschrok, ‘kst... kst,’ net of ze een kip wegjoeg. En allemaal lachten ze toen een beetje, behalve dan het bruidspaar. Onderdrukt in de loome tierigheid, vroeg Aorie wat aan Tijne. ‘Daomee,’ zei ze. ‘En toe' we slaope woue,’ vertelde Hein, in hetzelfde oogenblik, net of hij ried waar ze het over hadden, ‘toe was die bedstee van ons vol'epropt mit - mit doosies en kussens en zuk gerei... 'n heule bende, en dat gaf 'n beredderigheid opiens... we wiste niet waor we er mee blijve moeste, 'n toetaoi...’ Aogie boog overzij van de lach. ‘'t Hadde vrin-
[pagina 448]
dinne van mijn 'edaon!, en kwaod as ik toch was...’ Goedmoedig grinnikte Zwèrte-Jaop met haar mee. ‘Jao maosie... dat was... dat is oponthoud 'eweust.’ Tersluiks keek hij op de klok. ‘Sjonge-sjonge, tien uur, dat begon al wat te worde, dat wier al wat.’ Stiekem plaagde hij toen het bruidspaar zoo'n beetje. ‘Mooi weertje buite, me-keindere, 'n glad maontje, 'n maontje of de lieve Heer 't veur deuze gelegentheid op'eschuurd het, en heldere sterretjes... mooi weer veur 'n kuiertje. En blak dat je mit 'n bedaord hert je hoofd op je kusse kenne legge en gauw inslaope, enne...’ Meteen stond Aorie op, hij greep zijn pet van de stoel en wreef er mee over zijn heet gezicht: ‘Nou minsche, wij gaone den maor...’ Aogie wou toen ook overeind komen. ‘Den brenge wij juilie tot de drumpel van je nuuwe weuning,’ sloeg ze voor. Maar dat wou Aorie niet hebben. ‘Wel-nunnik, minsch, waorveur zou je zoo'n end loope, blijf zitte, de boel is hier nog lang niet op.’ ‘Die boel...!’, Aogie wou er nog wat tegen in foeteren. Maar Hein smoezelde vermanend in haar oor: ‘Ze wille ommers liever allien weuze, minsch?’ ‘Nou!’, zei ze mokkend-gelaten, ‘ook best! Graog of niet!’ En ze dacht: ‘As ze uit'erukt binne, zel 't aordig opluchte, want huilie tweeën binne de saoiste van 't heule span.’ Een zonderbare stilte streek toen nog even neer. Aorie nam plechtig afscheid. ‘Tot merge maor weer, minsche, Vaor, Moer, Aogt, Hein, Keesie,’ hij gaf ieder een hand. En schichtig deed Tijne hem dat na, zwijgend. ‘Slaon je doekie om,’ ried Aogie haar nog aan, ‘'t is
[pagina 449]
luchtig buite.’ - ‘Sloomerd,’ schimpte ze in haar gedachten. Tijne nam werktuigelijk haar doek van de muurhaak, en trok die strak om haar schouders. ‘Nècht,’ prevelde ze heesch. En niemand zei er wat grappigs, en geen lach deed ze uitgeleide. Zwèrte-Jaop grinnikte ook niet meer. Hij ging voor ze opzij, in de open buitendeur, en zijn stem klonk vreemd-ijl in de hooge luisterende zomernacht. ‘Necht me-jonge, me - me-maosie, slaop...’ Zijn stem brak af. ‘Vaor,’ groette Aorie begaan. En hij klopte hem nog op de schouder. ‘In die man gaot heul wat om,’ begreep hij, ‘al het hij raor veul 'elache.’ Een eindje verder, keek hij nog eenmaal naar hem om, groetend stak hij zijn arm op. En zijn Tao groette op dezelfde wijze terug, flauw zichtbaar was dat nog maar. De nacht stelde zich grijs-bleek tusschen hen op. En nog wat onwennig, zoo uit de broeiige kamerwarmte, waar hij van stiekeme zorg en gehinderdheid, zweet in zijn handen gekregen had, stapte Aorie toen in de statige stilte voort, naast Tijne. Een paar maal van terzij keek hij naar haar. Ze liep een beetje voorovergebogen, en ze leek nog witter dan daar straks bij de lamp. Aorie kreeg al-meer met haar te doen. ‘Geef mijn 'n arm,’ zei hij zacht. Haast gretig deed ze dat, ze leunde ook zwaar, haar hoofd hield ze voorover. Nog nooit te voren had ze zoo de alomtegenwoordigheid-God's gevoeld: God was in de glans van de horizon en in het trillen van de sterren. Hij boog zich over de slapende huizen heen, en in het ruischen van de zee was Hij ook.
[pagina 450]
Aorie haalde een paar keer diep adem. En telkens als hij dat deed, hield Tijne haar adem in. ‘O - o,’ kreunde ze dan in haar binnenst. En plotseling, schor, moeizaam, zijn hand heet om de hare geklemd, begon Aorie te praten. ‘Tijne-maai, nou mag je 't niet langer veur je houe, nou móet je mijn zegge waor jij... waor jij onder 'ebukt gaone. Nou móet ik 't weute. 't Ken zoo niet vortdiere. Man en vrouw binne ien... saome moete we alles draoge. Er is 'n groot verdriet in jouw leve 'ekomme, dat heb ik vedaog weer zoo... zoo bar erg 'evoeld, toe' de Domenee je ansprak, en je zoo krijtte, zoo bar erg, en daor mag je mijn nou niet langer onkundig van laote.’ Krampachtig kneep Tijne haar vingers te zamen om zijn pols. ‘Ik... ik...,’ ze hijgde, ‘ik kèn niet...’ ‘Je móete,’ dwong Aorie, ‘ik vraog je niet om 't te zegge, zoo - zoo as in de bruidsdaoge, as in onze verkeering, maor ik eisch 't van je, ik éisch 't...’ Bang voorvoelde hij: ‘'t Het wat uit te staon mit haor ziel, mit God.’ Een tijdlang was het stil. Tijne's adem hakkelde, ze snikte... Toch zette Aorie door: ‘Nou?’ En nog streefde ze tegen. ‘Och neeje - neeje toch.’ Maar Aorie zei stroef-nadrukkelijk: ‘Ik luister - vrouw.’ En ze snikte heftiger, maar zweeg nog. Ineens met een ruk, bleef Aorie stil, midden op het smalle vaag-verlichte pad, en hij herhaalde: ‘Ik luister, vrouw.’ Toen huilde Tijne overluid, als een kind huilde ze. ‘Och Aorie... Aorie!, God het míjn verlaote, Gòd het míjn verlaote...’ Klein klonk die schreiende stem in de groote nacht.
[pagina 451]
Maar dat kleine geluidje gilde en schreeuwde in Aorie's ooren, de nacht-stilte leek er van open te scheuren, de verre huizen schenen wakker te worden. Ontzet keek hij een oogenblik om zich heen, toen bleef zijn blik stil op de sterren. ‘Heere God,’ smeekte hij, ‘geef mijn wijsheid.’ En zijn armen lei hij als beschermend om Tijne's schokkende schoudertjes heen. ‘Je bidde toch wel,’ mompelde hij sussend, ‘je hebbe toch wel 'ebede?’ ‘Jao,’ kreunde Tijne, ‘vaok heb ik 'ebede, maor 't baot niet, 't is of ik teuge de stiene praot, en teuge de wand...’ Vaster lei Aorie zijn armen om haar heen. ‘Maor - maor ken de Saotan jou dàt niet wijs 'emaokt hebbe...?’ Verkropt-door-huilend schudde ze haar hoofd. ‘Neeje, neeje, 't is zoo...’ ‘Maor je gaone toch trouw nao' de kerk?’, hield Aorie haar toen weer voor, ‘je hebbe toch je belijdenis 'edaon?’ ‘Dat - dat,’ hikte ze met een stakkerig-beknepen stemmetje, ‘het er niet veur 'egeve... niks het er veur 'egeve.’ Een stilte schoof daar overheen. En voetje voor voetje, zonder besef haast, liepen ze weer door. ‘'Eloof jij in de Bijbel as in God's woord?’, vroeg Aorie toen weer. En onder tranen beleed ze: ‘Ik 'eloof alles - alles wat er in de Heilige Schrift 'eschreve staot.’ Aorie ademde op. ‘Hoe is 't den zoo 'ekomme?’, onderzocht hij, ‘dat je dàt prakkezeere?’ Hij nam Tijne's hand in de zijne, en voelde in die kil-klamme vingers, de benauwdheid van haar ziel. ‘Toe,’ drong hij opnieuw, ‘zeg 't mijn?, hoe is 't zoo 'eworde?’
[pagina 452]
Kreunerig, met felle snik-schokken en stuntelige woorden, biechtte ze hem alles op. ‘Ik - ik bin zoo in opstand 'ekomme, nao - nao de sturm, Aorie, toe' heb ik 'ezeid - toe' heb ik 'ezeid: je - je binne mijn Heere Jezus niet meer...’ Zielig-steunend dook ze ineen. ‘Jao-jao, ken jij je dàt nou verbeelde, Aorie?, zùks...?, en toch is 't waor, zúiver waor, ik hèb dat 'ezeid. En... en toe' laoter - laoter, die Zundagaovend toe' jij me 'evonde hebbe, toe'... toe'... heb ik God uit'escholde, daor in - in 't riet, an 't slootje, o - o - Aorie-Aorie...’ De herinnering aan die euveldaad greep haar weer aan met knagende ontzetting. Ze wrong haar handen los, uit de zijne, en ze drukte die weerzijds tegen haar muts, als een oud vrouwtje wankelde ze over het hobbelige pad. ‘Veur alles is genaode,’ troostte Aorie, ‘ook veur...’ Jammerend onderbrak zij hem. ‘Niet veur wat ik daor toe' 'ezeid heb. Dat - dat ken nooit uit'ewischt worde, nooit-niet - nooit-niet. Ik bin gaorGa naar voetnoot1) verlore Aorie, gaor...’ Radeloos huilde ze, ze strompelde, ze zwikte, bijna gleed ze van het pad af, de schuinte in. Maar Aorie greep haar nog bijtijds, en hij lei zijn wang tegen haar muts, en hij huilde met haar mee. ‘De - de Heere Jezus,’ stamelde hij, ‘die is toch niet veur niks 'esturreve, Tijne-me-vrouw?, die is toch 'esturreve veur zondaors?’ ‘Maor niet... niet...,’ steunde Tijne verstikt, ‘veur zoo'n barre zondaor as ikke, wat ik 'ezeid heb,’ lang-gerekte piepende adem-giertjes sijpelden door haar keel. Ze beet op haar handen. ‘Wat... wat heb je den toch 'ezeid?’, hakkelde Aorie.
[pagina 453]
Ze wou het niet zeggen. ‘Neeje-neeje,’ kreunde ze, en ze bekende het hem toch, ‘ik zee... ik heb 'ezeid... maor ik was haost van mijn verstand of'eraokt, hoor Aorie. Ik - ik was pas in 't huisie 'eweust... in 't huisie van m'n Tao, nao de sturm. En - en alles griende daor, en mijn - mijn hert leek stikkend te gaon... En toe' - toe' had ik niks meer over iniens, nìks meer. Aogie die had mijn de deur uit'estierd, en jij... jij hadde teuge Mijnt 'elache in de kerk... en toe'... niks meer over... nìks meer... toe' wou ik ook maor dood weuze en toe' bin ik daor neer'evalle, en toe'... toe' heb ik 'n boel lillijke dinge uit'ekrete, maor dat iene... dat iene...’ Met een kerm brak ze het af. Doch Aorie volhardde: ‘Wat is dat 'eweust?, dat iene...?’ En toen was het of ze tegen hem aangegooid werd, hij voelde haar nagels door zijn buis heen. Heet sloeg haar adem tegen zijn gezicht, hij zag het wilde schrille blikkeren van haar oogen. ‘Broeder van Saotan, heb ik 'ezeid, hèb... ik... 'ezéid, o Heere God - Heere God!’ Haar handen gleden langs hem heen. Het was of ze op de grond zou zakken... En weer greep Aorie haar beet, hij droeg haar bijna. En amper wist hij wat hij prevelde. ‘Bedaor... bedaor toch maor... ik - ik zien 't niet zóó zwert in, bedaor toch maor...’ Suffig-verbaasd stond hij stil ineens. Ze waren al bij huis: glinsterend keken de ramen naar hem, de pot-bloemetjes gluurden over de witte ondergordijntjes heen. Op de tast af sloot Aorie de deur open, aan zijn hand voerde hij Tijne de kamer in. Droomerig viel langs het opgetrokken bovengordijn het maanlicht naar binnen. Koperwerk flitste aan de
[pagina 454]
haard, bleek praalde het bolle bed in de kamerhoek... Maar ze keken er niet naar om, nergens keken ze naar. ‘Wille wij saome bidde?’, vroeg Aorie. En murw-van-benauwdheid knikte Tijne. ‘As-asteblief.’ In het kleine lichtvak op de vloer knielden zij neer, eerbiedig nam Aorie zijn pet af, schouder aan schouder baden ze. ‘Heere,’ zei Aorie, ‘genaodige Heere, hier breng ik je 'n zwaor'eteisterde ziel, 'n verscheurd hert, 'n hert dat je diep 'egriefd het, maor dat daor nou zwaor leed om draogt, en dat hert smeekt je... smeekt je in Jezus' naom, Heere God, in Jézus' naom, vergeef 't, vergééf 't...’ Dringend bad hij door, met een heesche stem, onherkenbaar van ontroering. En Tijne bad mee, stil in haar hart. ‘O Heere Jezus, ik heb dat toe' 'ezeid, maor 't berouwt mijn zoo, reken 't mijn toch niet toe, Heere Jezus, neem dat weg van mijn, aors ken ik mit schik niet veerder leve, aors - ken ik nooit-niet meer 'n blijd oogenblikkie hebbe...’ Zonder dat het tot haar doordrong, brak ze dat af. Er gebeurde een wonder... Ze had haar oogen gesloten, en ze zag toch... Het was ineens of er een zilverige stilte op haar toe schoof en in dat zilverige was een gestalte... waren oogen-vol-van-genade. De Goede Herder kwam naar haar toe, hij stak zijn handen naar haar uit. ‘Ik ken de Mijnen, en word van de Mijnen gekend...’ Recht-op schokte ze, en in de onstuimigheid van haar dankbaarheid, het geluk, brabbelde ze hakkelende woordjes: ‘O - o, Heere Jezus - goeie Herder, bin je daor toch?, bin je - bin je toch 'ekomme?, bin je weuzelijk niet meer kwaod op mijn? O - o, Heere Jezus,
[pagina 455]
hier bin ik... veur eefig... wat er ook nog meer 'ebeure mag... veur eefig... aomen, aomen.’ En Aorie had niet te vragen: ‘Is 't nou goed?’ Want voelbaar was het goed. Ze openden hun oogen en keken naar elkaar en glimlachten met dikke tranen-van-blijheid, en stonden op... Helderder gleed het maanlicht naar binnen, dieper schitterden de witte trillende sterren in de weeke nachtlucht, geluidloos dreef er een scheepje voorbij op het havenwater. ‘Kijk 't licht weuze,’ prevelde Tijne, ‘kijk 't vreedzaom weuze.’ Verwonderd schudde ze haar hoofd. Het was voor het eerst dat ze daar erg in had, die avond. ‘Jij hebbe,’ zei Aorie, ‘'n diepe weg 'ehad, 'n duistere weg, en nou is alles op'eklaord en nuuw 'eworde.’ Stevig pakten ze elkanders hand. En in de stralende sterren-lucht glimlachte God. Rotterdam, 1927-'28.	voetnoot1) heelegaar.

[12]