|
| |
| |
| |
[I]
AL 't heimelijke dat geweest was in de logge schaduwen die grillig geleund stonden tegen de wrakke gebinten van de oude schuur, wéék in de zachte zilvering van de nukkig-komende dage-klaarte. Als 'n gouden wonder berstte de gloed door de sjofele schuurkap.
De veel-vakkige ruitjes van 't ouë keukentjes-raam blokten dan plots ook hèl-glinsterend op, zóo uit hun vale dofheid omgetooverd in smaragd-groene tegeltjes.
En door 't glas schoof de ondurende wulpsche klaring, en tastte over de gescheurde blauwe borden op de hooge zwarte schoorsteenmantel, vònd de gebuilde geel-koperen ketel op 't glimmende aanrecht en de rood-aarden doofpot op 't bruine planken-vloertje.
De bestendigheid van h'r peinzen even gebroken door de feestende inkomst van 't schel-blanke licht, keek Mien 'r keurend naar op. 'n Kleine glimlach trok h'r bleek-rose mond tot 'n schuwe kier, in h'r bedeesd-blauwe oogen droomde 'n blijverwonderen.
De zure rook van de bijna-kokende pap, sliertte in lange, welige pluimen rond h'r stille blonde hoofd en onderwijl ze geduldig de log-houten lepel roerde in de volle pan, zochten h'r gretig-begeerende oogen stadig de helle zonneglans. Maar 't licht glipte waar h'r hunkerende blik zocht, grauw droop de schemer door 't gaterig dak en doofde en dofte... Triest en gammel stond 'r de schuur, 'n hoog verwulf vol zware schaduw, alleen nog tusschen de dikke planken-naden van de goor-verflooze wanden na-gloorden nog dof-zilveren strepen daglicht. Ze tuurde 'r naar... ‘'t Licht in de lucht vecht tegen 't duister...’, besefte ze en peinsde d'r vluchtig op door. ‘In 't leven was dàt ook - licht tegen duister...’ H'r blik glipte weg van 't werk
| |
| |
en, plotseling, siste de hoog-opborrelende pap in groote glimmende schuim-blazen óver de pan-rand òp 't fornuis.
Schiélijk-in-de-schrik stiet ze 't gloeiend fornuis-deurtje open, rakelde asch over 't vuur en bleef bekommerd toezien op de wild door-kokende brij.
Ze had 't roeren gestaakt, lei de houten lepel schuins over de pan en liet de armen sloom afhangen langs de bolle plooien van 't bonte ruitjes-schort. ‘Ja - nou... n'tuurluk d'r kwam weer gemopper van...’, zorgelijk staarde ze naar de dof-ingebrande melk-vlekken op 't gladde fornuis-ijzer. ‘Moeder zou wel... ze kòn zóó...’ Schichtig overlei ze 't en zuchtte diep, hief 't hoofd in 'n bangelijk luisteren naar allerlei vaag-door-dringend geluid. 't Krachtigst was 't bassig gebrom van den forschen wind. 't Oude gebint van de schuur knorde en kermde - 't leek 't steunen van 'n mensch in zware lijfsnood - de oude steenen lantaarn aan de buitenmuur onder 't uithangbord-met-de-kazen, knoerste roestige gilletjes op de ijzeren stang en soms drong d'r 'n verre praat-dreuning door, uit de winkel. 'n Enkele keer ook snerpte 't scherpe gilletje van Tante Rensie's liedje 'n barstig ariaatje in de zonderlinge hutspot van klankjes.
Mien beluisterde 't, in 'n lichte beklemming, en in h'r stille oogen look 'n onrustige schittering, want boven de ijle dwarreling van de kleine en bonte geruchten, hoorde ze ook - vergramd en luid - de stem van h'r Vader.
Beverig streek ze zich over de oogen en voelde de vingertoppen koud. ‘Och ja, d'r was n'tuurluk weer wat, n'túúrluk! Bij hùllie, dat was altijd zoo...! Ook nog 's toen Joost 'r was...’ 'n Fijne blos woelde op in h'r têer-witte wangen en h'r oogen schuchterden nêer. Ze dacht weer aan die eene keer, toen Joost Halke mee kwam met Jo. ‘Ja, om de bibliotheek-sleutel was 't,
| |
| |
en - en hij zat voor de tafel en keek... en - kéék...’, h'r denken stokte, en ineens zàg ze den jongen-van-'t-Ruyschenstein rustig en recht, 't aandachtig gezicht in 'n glimlach, en 'n kleine nerveuze frons - in de rechter wenkbrauw.
Ze zuchtte lang-uit, h'r wangen werden donker-rood en h'r oogen werden lichter. Ze dacht aan Joost's knappe gezicht en aan de klank van z'n diépe stem, ook al mijmerend trachtte ze allerlei liefs te hervinden uit 'n vorig gesprek met hem. Zoo stond ze langen tijd droom-verloren in h'r alleenheid, dan schrok ze weer huiverig op.
Rad-af in 'n hortende val van kregele woorden, kwam achter uit de gang, 't driftig praten van Vrouw Holmers. 't Knapte Mien's peinzing, en, even voorovergebogen, bleef ze bangelijk luisteren. ‘Vader en Moeder..., wat hadden ze nou weer?’ Ze ving 'n paar woorden, wist 't dan dádelijk. ‘Altijd nog over die zending jams die niet deugde,’ bedacht ze en dook angstig in.
Schel heftigde 't praten van de Moeder. ‘Als jij je ook van iéder die je - pááit bedotten laat...,’ h'r stem knapte, en rauw als 'n heesch-geschreeuwde vloek kwam - 'n weerwoord. ‘Je kan 't bèst bezuinigen, je móét...! Allemachtig, ik zeg je...,’ 't schreeuwen verdofte, hard en helder overpraatte 't de vrouwen-stem. Ineens boemde 'n nijdige deur-flap, snelle schreden dreunden in de smal steenen gang en forsch, kleurig en frisch kwam de Moeder de keuken binnen. In h'r handeling na-drifte nog de emotie van 't pas-geleden scènetje. Met 'n kregele ruk zette ze de keukenachterdeur wijd open. ‘'t Lekt hier van de wasem! Dat je 't nou niet merkt! Wàt deê'je toch? Wat doe je altijd? Dat lùmmelen...! 't Is zwaar genoeg alles, zoo met Rens en - en hèm, als je dan ook in nìks 's meehelpt...’
Tegen de zwaar-eiken tafel geleund stond Mien, klein ver- | |
| |
vaard en schuldig, h'r blanke tanden kauwden weeke groeven in de ros'-witte onderlip, hortend bracht ze 'n uitvlucht ten berde en keek verschrikt in 't roode gezicht van de Moeder. ‘Zal 'k maar dekken...?’, aarzelend vroeg ze 't na 'n poos, en bedelde om de knik.
Vrouw Holmers, breed in 'n wije poef-van-rokken, lag laag neergehurkt voor 't fornuis, rakelde driftig in 't klein-vergloorde hout-vuur. Toen d'r 'n spitse witte vlam op-spoot, lei ze schielijk kleine sponzige turf-kluitjes bij. ‘Toch meer dan tijd...,’ ze praatte 't bits, op Mien's herhaalde vraag en boog weer naar 't vuur.
Gedwee was Mien al bij de wrakkige keukenkast, zoo op de tast, in 't donker voelend naar 't tafelgoed. 't Vochtige papier van de kranten-belegen planken, kleefde slappe pleistertjes tegen h'r vingers. Ze had 'n vies-getrokken mond, toen ze met 'n nagel langs de borden ritsend, aan de ribbels 't benoodigde aantal af-telde... Met 't gele borden-stapeltje stijf in de linker-arm tegen de zij gedrukt, 't blikken vork-en-lepelbakje d'r wipperig boven, glipte ze schuw-gehaast de keuken uit.
Dadelijk in de holle hooge kamer, greep h'r kleumsch de vale onhuiselijkheid. Van de meubels troebelden onzekere schaduwen, in de kamerhoeken wriemelde schemer. Als mummies schimden aan de houten achterwand, weerzijds de glimmende kolom van de breede kachel-pijp, de olieverfportretten van Luther en Calvijn en op de donkere behangsel-wand tusschen bordjes-met-blauwe scheepjes, glom in 'n dun-zilveren ruit, de spiegellijst. Naargeestigheid druilde af in de sluike schemer, de groote naakt-witte kap van de petroleum-lamp hing ook als 'n gebluschte maan over 't lomp-groote tafelvlak, en 't kleurloos daglicht zeefde doezelig door 't groene raamglas, donker ge- | |
| |
fìltreerd van de groote, blauw-gazen horren. - Mien spreidde haastig 't laken over de logge tafel, plaatste schielijk de borden. Uit de diepe kamerkast nam ze de stroopkan en 'n schotel met gerookte bokking en schikte en verschikte in 'n klein speelsch genoegen de oude tafeldingen. ‘Vanmiddag zou ze 'n nieuw haakwerkje probeeren,’ bepaalde ze en slapjes overpeinsde ze dàt... Even later schoot h'r plots weer te binnen dat ze 'n afspraak had met h'r vriendin. ‘Gut nee, 't kon nóú niet, hè? Ze zouën vanmiddag wandelen-en-zoo...’ Wat blijds vaagde even door h'r heen, en ze overlei snel wat ze aantrekken zou. ‘D'r rooie mantel n'tuurluk... hè, en de zwarte baret? Of - nee... néé tòch, maar niét doen... iédereen keek je dàn zoo na... Liéver 't zwart-fluweelen mantelpak, met de grijze bontkraag, en 't wit-vilten hoedje, 't niéuwe...’ Bij Rensie's schor en heftig-invallend praten, schrok ze op uit 't gesoes, luisterde vervaard...
Kleintjes tezamen gekrompen, zat 't oudje haast weggedoken achter de flauw-brandende kachel, 't nietige lichaampje krom en knokig in de strak getrokken doek, 't perkementige kopje breed overklept door de wollen kogeltjes-franje van de veel te wije kaper. ‘Nooit gezien de rechtvaardige verlaten... hi-hi.., noch z'n zaad zoekende brood..! Zus - wat eten we? Wàtte..? Zoo - pàp? Kan ie weer kijken, lepeltjes tellen, eet je nòg meer..? Kan je maag 't wel verduwen...? 'n Naar-oog, wàtte? Nóoit de rechtvaardige verláten? Wié is de rechtvaardige? Wáar is-t-ie? Ben jìj 't? Ben ìk 't? Wèl née...! Heel m'n leven in diensten... me oud en lam gewerkt en nou - de bittere genade..! Wat eten we, kind, wat eten we..?’
Uit de vensterbank kwam Frans - klein tenger jongetje. 'n Angst peinsde in z'n lichte oogen, ie lei z'n handjes gevou- | |
| |
wen op 't tafellaken en om z'n strak-genepen mond trilde 't. Verteederd en goedig keek Mien neer op 't broertje, raakte 'm toch niet aan en zei 'm niets.
Stìl en - gémelijk-bang van Rensie's wreed-grijnzend bakkes, ging ze aan 't raam staan, tuurde peinzend 't straatje in. De huisjes op 't straat-eind neigden hun smalle ouë dakenspitsjes bochelig en wanstaltig tot 'n ei-vormig poortje, daarachter kléintjes in 't gedeukt ovaal-opene, bundelden donker en warrig, masten en zeilen van visschersschuitjes. Sjouwers stonden bij 't goor-grauwe wipbruggetje, hun lach grolde rauw in den wind op, uit de vuilnis-vaalt stoof de asch in vlokkige pluizige werveling naar de groezele lucht. - Mien tuurde uit loome, verdrietige oogen... Als ze schreden vernam in de gang en de deur driftig opengedraaid werd, keerde ze zich schielijk tot de tafel.
Vrouw Holmers schepte vlug de meel-pap op de borden, en Holmers plomp en breed, liet zich zuchtende neer in de leunstoel. Jo kwam 't laatst de kamer in, z'n pek-zwarte haar-kuif braniede spits en hoog boven z'n wispelturige kop, z'n wipneus clòwnde van tusschen z'n bloem-roode koonen 'n schampere krul, en z'n mond dun en verbeten, had stadig - 'n grijns.
De een na de ander schoven ze toe rond den disch, Rens 't lawaaiïgst, en na 't langdurig gebed van den Vader, verliep de maaltijd in 'n stug en prangend zwijgen...
De smalle middag-leege straatjes waren zonder gerucht, grauw en bleek-rood klommen weerzijds de steenen huizenwanden, doodsch tuurden de ramen, en als breed-uitgebogen
| |
| |
scheuren kronkelden telkens tusschen de puinvallige muren de steegjes.
Soms in 'n wankele stilte, tusschen twee hortende windvlagen was 't of de breede boomen - knoestig, gebogen en vaal - nederig luisterden naar 'n verre bevelende stem en alles scheen zóó ook 'n spanne tijds bangelijk mee te wachten: de papieren vlinders op de weg, 't stok-oud mannetje in de verte, de heimelijk neer-gestreken git-glanzende roek. Maar - plòts stonden dàn de straten weer vol van eenzaam waai-geweld. De oude boomen bogen dieper en devoter, en bezijen en van onder de nijdig uiteengeritste dorre takken-pluimen, doken de puien als suffìg-verkindschte besjes-gezichten, deukig en grauw, hoekig en ingevallen..., want àl de oude grootheid, die daar forsch en stoer leek en pralend fonkelde in de laaiende vlam-van-de-zomer, verweerde in de voosheid van de vochtige herfst tot - 'n murwe sprook...
Maar waren ook de straten leeg, wee-triest en verlaten, achter de groenende raam-ruitjes in de pokkige muursteen was wèl 'n geniepig leven, spiedende vrouwenkoppen schimden 'r overal...
Mien oogde gedurig, strak en aandachtig, de lange bochtige huizen-trits af, merkte zóó bestendig - bedùcht en bàngelijk - 't verstolen loeren, en even van terzij, buigend in de wind, lette ze vluchtig op 't gezicht van de vriendin, tuurde ook dadelijk weer strak voor zich uit, en liep sneller. ‘Da Zonneveld, dié merkte nóóit wat akeligs...’, bepeinsde ze, h'r mond neep triest in en h'r tenger gezichtje verstrakte.
‘A-jàkkes, dàt kijken van de lui...! Altijd was 't! Nóú n'tuurluk weer om d'r bontkraag van sneeuw-haas en - om d'r nieuwe winterhoed, 'r lila handschoenen...! 't - 't Was altijd zóó en 't zou wel altijd zóó...’ Ze dacht 't niét uit, zùchtte...
| |
| |
Langs de kreupele stoet van grauwe verweerde huizekens tobden ze moeizaam tegen de wind op, 't gore winkelstraatje in.
‘Uitstallingen kijken, dâ-'s ook 't éénigste verzetje in Zeewijk...’, zei Da.
Mien beknikte 't maar mat. ‘Och... ja...’, h'r rechte schouders schokten neer als onder 'n last. ‘Zoo'n grauwe straat nou...’, beklemd keek ze 'r heen. ‘Overal menschen die je besmoezelen...’ Ze praatte d'r niet van, liep dicht naast Da voort op de deukige weg.
In de gevorderde middag lag 't winkelstraatje ook danig nuchter en versloerd-rommelig, avond-schaduwen kropen al deizig op langs de spitse puien, en die 'r liepen gingen uiterst traag.
Naftaline, de baker, stond - breed en belemmerend - in 't midden der straat, ze sprak onoverwogen en heftig tegen de lattige kranten-rondbrengster en wist van èlk die passeerde - 'n schandelijk nieuwtje.
‘Och g-gut...’, lachte Da, ze duwde de verwaaide pony-krullen behendig onder de ruige bontmuts en h'r tartende jooloogen lachten ongegeneerd - naar de baker. ‘'t Is wéér mis met een, Naf telt op d'r vingers...’, ze schaterde kelig.
Maar Mien, schuwer en angstvalliger, gleed vlug langs de vrouw heen, zwijgend, en ze luisterde gespannen of ze van háar ook wat zei...
De hoog-aanjachtende wind joeg de trits koperen klokjes van Sint Elooi wild-klingelend op, en de bonkige dof verzilverde hamer in de nok van 't spitse goudsmidshuis, hing als 'n botte bedreiging over de smal toeneigende huisjes.
‘Als de zon 'r op brandde...’, bedacht Mien, - ‘nèt 't vlammend lemmet dat de weg van de boom-des-Levens bewaarde...’
| |
| |
H'r blikken peinsden triest over de verweerde huisjes, de versloopte en bedaagde puimuurtjes, de verschemerde etalagetjes. ‘Verleeën week daar voor Sint Elooi... Joost ging h'r voorbij en ie zag h'r niet eens...’
H'r oogleden pinkten beverig neer en 'n pijnschrijn kroop door h'r, ook maar moeilijk richtte ze de aandacht op wat Da aanwees, prées..., oogde sloom naar de propvolle uitstallinkjes en beschimpte - stil en in zich zelf gekeerd - vreemd-afkeerig de gulzige opgetogenheid van de vriendin. ‘'t Was 't nou àlles?’, gemelijk overwoog ze 't, en dook dieper in de donzige bontkraag, want voelde plots de bitse aandacht van 'n paar vrouwen die traag-aan langs hen trokken. Heet in de wangen en schuw hoorde ze naar de ingesmoorde schimp.
‘Als d'r Vader nou geen sloofje droeg... hè, en geen ons krenten te wegen stond...,’ wrokkig praatte 't de een en lachte kregel-gerekt, de ander vinnigde rad-uit: ‘d'r gróvader stond vroeger met 'n stàlletje ân de Westerpoort en dan heb ze nog 'n oom... die...’
‘'t Sta je toch gek te sóezen,’ Da stiet h'r driftig tegen de schouër. ‘Kijk nou 's hier zeg, kijk nou 's...’ Ze stonden dan bij Van Dam, voor 't modezaakje. ‘Kíjk - dat witte borduursel... hè? Fijn voor 'n pon, vin' je niet? 'k Wil altijd lange witte ponnen dragen als 'k getrouwd ben, ponnen met lage halzen...,’ gedempt doorlachte ze de radde woorden. ‘Moet je Bert de Krey - 's over hooren, Bert dâ-'s toch zoo'n dolle... zèg...’
Ze beet de lippen in bij de lach. ‘Oh - zálig méid... dat steen-rood met 't paarse wolkie... leuk antiek, hè, net van 'n ouë omslagdoek van je Grootje, typisch zeg, typisch...! Zou 't dubbele breedte wezen...?’
| |
| |
Mien gaf werktuigelijk antwoord, keek en - zag niets...
‘Wàt hadden ze nou te zeggen van 'n Oom? Van wèlke Oom...? En - wat zouën ze nog meer zeggen...?’
Langzaam bij de komende aandacht, doofde 't schrijnend gevoel van verhavendheid. ‘Als zíj trouwde,’ soesde ze stil voor zich uit, - ‘dan koos ze die lakentjes met 't blauwe lint en de open schelp-rand en - en die fijne sloopjes met de ster in 't midden. En als ze - bruid was, nam ze dat zachte lila met 't zilvergaas, of nee, dat roomige met de crême kant...’ - Plotseling, in éen begeer-drift door - opgetogener dan Da - prees ze met tintelende oogen en heete bloos-wangen allerlei stof en weefsel. ‘En - en dat ruige beige...! O zeg, béige vind 'k toch zoo éenig... 't mooist van alles...,’ h'r stemmetje stokte, iemand kwam vlak achter hen staan.
Als Da over de schouder keek, wié 't wel wezen kon, blikte ze verbluft in Hein Meurs' aandachtige oogen. - ‘Dag... jòngen-tje...,’ lachte ze, smálend-lief.
Hein Meurs had 'n luchtig en coquet groet-gebaar, schoof nog 'n stapje dichterbij en - keerde zich dadelijk tot Mien. ‘Dat 'k jóu nou altijd tegen kom, hé...? Toch éigenaardig...’ Mien keek kregel langs de jongen heen. ‘Je komt hiér tèlkens iédereen tegen,’ zei ze.
‘Pràcht van 'n buitenkans...,’ joolde Da duister, ze snoof behagelijk en schaterde ineens vol-uit. ‘Oh - g-gut... oh g-gut...! Je ruikt gewoon naar alle bloeme-geurtjes van de aarde, m'nheer de coiffeur, seringen en boschviooltjes en - en meidoorn...! 'n Wandelende odeur-flesch ben je! 'n Tube van Boldoot...!’
Hein negeerde de spot, z'n gretige oogen omvatten teeder en heet Mien's verschuchterd gezichtje, 'n heftig verlangen
| |
| |
trilde om z'n slappe mond en hokkend praatte ie. ‘Kìlle dag, hè? Omineus! En - tòchtig hiér...! Schrikkeluk, zeg! Je huid berst gewoon van die fatale wind! Ben jelie aan 't wandelen...?’
Da giér-lachte. ‘Nee... ân 't schaatsenrijen...’
‘Guur is 't wel...,’ stemde Mien vlot-weg toe, en ze dacht: ‘'n Geluk dat Da 'r maar is...’
Hein's kijken schoot danig verliefd op h'r toe.
‘'k Ga 'n eindje met jelie oploopen,’ zei ie. ‘'n Klein eindje...’
Da weerde dàt. ‘Mee? Waarom? We zijn immers toch met z'n tweeën en - en we moeten nog ergens heen ook...’
Mien ondersteunde direct Da's kostelijken inval. ‘Já, we moeten heusch... en 'k zou niét làng uitblijven...’ Stug en afkeerig bezag ze de jongen. Hein's gladde haarlooze kop stond plots als gepolitoerd in de hel uitflappende lichtschijn van de etalage-lampjes achter hen. Hij had blauwe opzwellingen onder de waterige oogen en z'n weeke mond had 'n wee pomade-geurtje.
Bijna onbewust verkende ze 't, en onwillig en zonder belangstelling aanhoorde ze z'n laffe praatjes, ademde verlicht op als ie eindelijk ging.
‘'n - 'n Náre,’ beweerde ze heftig. ‘De àkeligste van àllemaal!’
‘'n Góre...,’ stemde Da toe. ‘Net of 't geen jongen is, hè?’ Ze verbeet 'n lach, keek aandachtig naar Mien. ‘Zeg, wié vin' jij nou eigenluk de àlleraardigste, hè?’
‘De áárdigste...?’, peinsde Mien, 'n plooitje kwam tusschen h'r oogen, ze voelde 'n heetheid in de wangen en wendde 't hoofd af. ‘Och - 't weet je zoo niet... hè? D'r zijn wel 'n paar...,
| |
| |
Piet Groenewoud is bepaald 'n goeie jongen... zeg, ie heeft ook 'n leuk vak, pràchtige rozen kweekt ie, hè? Nou en dan Co Bruins ook wel 'n aardige, och heusch wel, en - en Niek van Oort...’ Ze boog zich in de wind en zweeg, langzaam liepen ze 't winkelstraatje uit. Op de hoek bij 't coiffeurszaakje van Droste, bleef Da ineens stil, en Mien mee-trekkend kéérde ze. ‘Neé... toé zeg, gaan nou nog even mee. 'k Moet immers nog naar Tine Bot, kind, om 't haakpatroontje...?’
‘Naar - Tine...?’ Mien's oogen trokken wijd-open, in 'n flits doorjoeg 't h'r. ‘Bij Tine, dat was in 't Ruyschenstein... en - bij Joost Halke's kantoor, nou zag ze 'm misschien nog...’
- 't Liep lichter vóor de wind.
En in de luwte van de holle paden, tusschen de hooge spitse huizen, begon Mien nerveus druk te praten over ‘Dorkas’ en de presidente, over 't jaarfeest van de jongelings-vereeniging, de catechisatie...
H'r mond wipte telkens open in 'n kleine glimlach en op h'r koonen brandden vreemde diepe kleurvlekken.
Als altijd imponeerde h'r in 't deftig-stille popel-laantje met de enkele villa-achtige huizen van renteniers, 't breed-massieve, kloek-oude firma-huis van de Halke's.
Toch bleef - voor h'r schuw-zoekende oogen - telkens als ze d'r langs kwam, 't éénigst belangrijke in de rustig-voorname gevel, 't breede beneden-raam met 't lage perzik-gele glas-hor links van de ingang.
Ook dadelijk met 'n schokje van opluchting begreep ze dat Joost nog niét heen was, 't rieten gordijn was neer, en de kantoorlampen brandden...
Beschroomd keek ze naar 't raam, in h'r schuchter-blauwe
| |
| |
oogen leefde eensklaps 'n diepe gloed, ze dacht aan allerlei mogelijkheid...
Wat afgezonderd en gegeneerd stond ze, bij 't gedempte gesprek der vriendinnen, 'n beetje uitgeschakeld en - overcompleet.
Vluchtig bedacht ze dat 't altijd al zóó geweest was, en voelde 't grievende toch minder scherp dan anders...
Luchtig terugleunend tegen 't zware smeed-ijzeren bordeshek, versoesde ze gedurig-weer in mijmers over Joost.
‘Als ie nou aanstonds 's toevallig naar buiten kwam of - gelijk als Da en zíj - wéer voorbijgingen...? - Joost... ie zou ze n'tuurluk aanspreken, zoo in die stilte... Of nee, misschien nóu niét... nou met Da d'r-bij...! Heer - 't was 'r toch aan 'm dat ze - zóo heerluk...’
Hoog en oningehouën-luid scheurde daar Tine's lachstem door h'r soezen.
‘Nee... nee héusch waar Da, we hèbben visite.’ Ze schudde 't hoofd, keek even naar Mien. ‘Kan 'r toch niet tèlkens tusschen uit, hè, als d'r bezoek is? Maar 'k zou gerust graag mee-willen met jelie, heusch kinderen, 'n lekkere avond wordt 't nog, 't zal je zien.’ Ze boog in van den lach bij Da's geniepig lonkje. ‘Nou, wàt toch...?’ - H'r knap gezicht leek wonderlijk-blank in de donkere, bolle haartoef, en tusschen 't frissche rood van h'r lippen blonken hel-wit de tanden. Vlug duwde ze telkens 'n uitgewaaide nek-krul onder de nonchalant opgespelde vlechten, praatte na de uitval dadelijk weer gedempt door.
Mien hoorde dàn strak en gespannen toe op 't rappe gefluister. ‘Hadden ze 't over - haar?’, ze ving weinig van 't gichelend gesmoes en allengs verkwijnde h'r aandacht. Loom
| |
| |
en gedachtenloos bleef ze naar 't verlichte kantoor-venster turen, 'n vreemd zwaar-drukkend besef van eenzaamheid voelde ze over zich komen en h'r oogen werden vochtig van 'n duistere droefenis.
Even later, als ze naast Da treuzelig voortliep op de leege weg, leek h'r laag-optonende stem, donker van 'n ontstemdheid. ‘Je had nog-al wat met Tine...,’ zei ze.
Da stemde 't gereedelijk toe. ‘O ja... Tine en ìk, we zeggen elkander àlles.’ Wat spottigs gleed door h'r stem. ‘Jíj ben ook zoo'n kind...!’
‘Als je négentien ben...,’ weerde Mien, maar Da overlachte 't. ‘Och wàt... járen bedoel 'k niet...’ Ze lachte nog 's, wat ze dan wèl bedoelde, zei ze niet. Zwijgend gingen ze door de leege avond, 't was wonderlijk-stil op den weg.
Glanslooze lichtflarden schoven door de vale puinvallige lucht, wolken, rood als rafelig afgekorven versche vleeschhompen, lillend van bloed en pijn...
't Grachtwater spoelde koud en grillig voort tusschen de vale wallen, en de oude tuinhuizen en de deerlijk vergammelde koepels aan 't bochtige pad leken onder de dreigende lucht in 'n donker en smartelijk gedenken verdiept, ìn en òm alles, was dan ook meer dan immer de vreemde zekerheid van 'n langzame ondergang, 'n treuzelig vernietigd worden.
Op 't hobbelig grachtjes-pad, vlak voor ze uit, gingen twee ouë vrouwtjes. Heel broos gingen ze 'r en heel mooi, zoo tegen de vervallen oudheid van de verweerde huizen.
't Late licht lag bleek en mat als in 'n vrome deernis, òp en òm hen, ook op de bemoste grauwheid achter ze.
't Eene vrouwtje had 'n kasjemir-doek om en 'n bruin luifelhoedje met paarse kruizemuntjes op, de ander 'n zwarte doek
| |
| |
en 'n zwart luifelhoedje met 'n simpel bosje gele sleutelbloemen. Ze gingen uiterst langzaam, de wijfjes, hun strompelende voeten sliften als tastend over den deukigen weg.
't Vrouwtje van de sleutelbloemen hief plots 'n bochelig vingertje, en h'r wankele stemmetje praatte terluiks, en - als een die 'n donkere bezweerings-formule zegt. ‘Dat dikke mensch van de bakker, Lijp van Kees Booze, hè'-je 't nooit gemurreke...? die lacht altijd...’
't Vrouwtje van de paarse kruizemuntjes wist 't wel, ze knikte. ‘Die knappe knecht...’, stroef oordeelde ze, luid-op, óvertuigd. ‘Je moet - 't jongste kindje d'r 's goed op ânzien...’ H'r lachje verglipte onzeker als h'r voeten, en - 't heesche stemmetje zweeg.
Beiden gingen ze gebogen en stram, 'n dood-loopend zijpaadje op.
Da's blozende kop stond breed-van-de-lach, en gretig praatte ze door op 't babbeltje. ‘Hoorde je dat? Ja... já, zèg, die Lijp...! Ze zeggen maar... ze zeggen, ze hêt al drie kinderen bij de knecht en - nou is 't wéer mis...!’
'r Trok 'n heftig verzet door Mien's dompe stem.
‘Och née, geloof je dàt nou? Geloof je nou héusch...?’
Bang-spiedend keek ze naar Da, die lachte opgeruimd en knikte stellig. ‘Nou - wel ja...! Je kan 't h'r toch ânzien...?’ Ze boog meer in en smoezelde achter de hand.
‘Ze zeien... verleeën week, ze had vergift gekocht bij Weber - Lijp - en niét voor de ratten...’ Rap praatte ze door, al-grilliger van fantasie. Mien luisterde schuw en verschrikt, h'r kleine witte tanden groeven 'n heftige beet in de trillende onderlip. ‘Op 'n andere keer zouën ze misschien allerlei zeggen van háar..., en niét omdat ze veel lachte, maar
| |
| |
- omdat ze mogelijk stiller dan de anderen was, de lui vonden allicht 'n reden...’ Ze zuchtte en keek dof voor zich uit.
De avond daalde snel, elk ding verheimelijkte...
Tegen de muur van Weber's laboratorium leek 'n oud gebogen man te leunen, de hoed diep over de oogen, 'n mantel wijd om zich toe.
Scherp speurde Mien's blik 'r heen. ‘'n Schaduw...,’ minachtte ze bij Da's radde gefluister, bàngelijk glipten ze voorbij, en schuin, uit de ooghoeken, keken ze. Dàn plòts in 'n rauwe beduchtheid, joegen ze schrikkig zich voort op 't pad. De schaduw leek zich traag-aan los te maken van de muur en - langzaam op hen toe te schuiven.
De kleppering van hun schreden was zóó - 'n tijd-lang 't eenigste geluid in de tammer-aangrommende wind, en eerst weer tusschen de dubbele schut van wèl-bewoonde huizen, op de Grietmans-weg, vertraagden ze hun nerveus en kittig gestap.
‘'t Was tòch 'n man,’ hijgde Da, ze keek nog 's om, h'r oogen stonden wijd-open, h'r neusvleugels trilden. Maar Mien, schamig van de bangheid-die-ze-tóónde, weerde 't kort: ‘'t Léék...’
‘Nee... néé, 't wàs 'n man,’ heftig streed Da tegen. ‘Héúsch... maar - maar geen èchte, hij had 'n rare punt-hoed op en 'n wijë mantel om...! De Wachter is d'r vaak gezien, 't weet je wel... de man die al-maar ân 't water staat en strak... strak op één plek...! Zou 't misschien - de Wachter?’
Smadelijk nuchterde Mien. ‘'t Was amper avond, en als dié verscheen, ze wist 't tòch van de Koster, dan was 't altijd... àltijd mìddernacht.’ Ze rìlde. ‘'n Boel raars was 'r - hè? En dikwuls ook in die ouë huizen, raar gedruisch en - en gerucht van voetstappen. Gèk - tòch, die nóú stierf kwam nooit terug, maar dié van vroeger... de menschen-van-tóén... hè, hóe kwam
| |
| |
't toch, zouën dié... hadden dié nauwer geweten of - of deden ze èrger zonden dan die van nou... misschien?’ Warrig overwoog ze 't en in 'n strakke ernst. De gedachte tròk..., ze rakelde ouë griezel-histories op en deed Da, keer op keer, rillen van vrees.
Grillig genietend gingen ze zóó, dicht naast-een, door de vale avond, soms schrikkig omspiedend bij 'n vaag geritsel op den weg, om zich dàn weer aandachtiger te verdiepen in de donkere vertelsels van de oude Stad.
'r Leefden huiverige spanningen in de dompe en zwoele broei van 't zwijgen, de gramme stilte bolsterde verhitte driften... Rensie's zotte oogen vloekten en Mien's geklemde lippen bewaarden maar moeilijk de verstolen ergernissen.
In de looden stilte klauwde 'n late mug heibeiïg rond, draaide snorrend en in al-kleinere kringen om de helle lampe-vlam en daalde af en toe gluiperig neer op de glinsterende korrels in 't wije glas van de suikervaas of proefde in de kopjes.
Frans keek soms even aandachtig op naar de hinderlijke vlieg, durfde 'm toch niet verjagen, èlk klein gerucht in de kamer schokte dadelijk 'n groote benauwende angst op. 't Schrander gezicht van den kleinen jongen was zenuwachtig en wit, z'n griffel knarste haastige geluidjes op de lei. Nu en dan, bij 't beredeneeren de moeilijke som, prevelde ie zachtjes voor zich uit, zag telkens ook, verholen angstig, naar den Vader.
Maar Holmers, rustig en log in de wijde armstoel, bestaarde in straf-lange beurt, 't kleurig en kalm gezicht van z'n vrouw. 'n Wars geweld was in de diepe kerven van z'n ruige kop en in de nijdig-witte vlam van z'n oogen, z'n handen als klaar
| |
| |
voor bonkend geweld, lagen knoestig-in-knuisten op de breede leuningen van z'n stoel.
Mien voelde bij 't bang-schichtige kijken naar 'm, 'n klammakende nijd door zich heenjagen, heet als 'n koorts doornetelde h'r de drift en strak neerturend op de beverige handen, overwoog ze guls de wreed-vreemde lust in zich, wat ze 'm doen zou, zoo ze mócht...
De kleine hapjes brood dijden propperig bij 't langzame kauwen, wilden mèt de teugjes slap-zoete koffie niet weg voor h'r zenuw-beknepen keel. 'n Misselijkheid krieuwelde op..., ineens bij de heftig toenemende weerzin, schoof ze 't bordje van zich af, haalde 't dikke-cahier en 't vragenboekje-van-Donner en begon treuzelig 't overdenken van de catechisatie-les. Voortdurend voelde ze de gramme beloering van h'r Vader's gespalkte oogen, en even bij 't opblikken - toen ze rekte naar 't roestige inkt-kokertje in 't bruin-gebloemde kopjes-blad - zag ze de bolle kreuken van z'n wreed-geklemde mond, bibberig... ‘Of ie bèrsten zal als ie langer inhoudt...’, stookte h'r zenuwachtige nijd.
Zwaar steunde ze de spitse ellebogen op de tafel, en 't hoofd in de stut van de hand, tuurde ze zonder begrip op de lettertjes van de dicht-beschreven cahier-bladen. ‘Heer - toch, als 't altijd zóó bleef! Avond-aan-avond zoo..., telkens zóó - 'n winter...’ Ze flapte 't dekseltje van de inktpot op, doopte de pen treuzelig in, bij 't langwijlig bezinnen en uitwerken de vragen die ze zich doezelig herinnerde van 'n vorige catechisatie-les, h'r slappe werklust tèlkens-wéér onderwroet van 't dreinerig gepeins. ‘Makkeluk als dié ook uit alles 'n grief trok, dat van die zending ondeugdelukke jams..., of - of uit iets met Moeder, of Jo... Heer, en slecht maakte je die venij- | |
| |
nige stilte, wat ze pas ook gedacht had over hèm, ach God toch..., och God!’ Ze kauwde op de bleeke bevende lip in 't schrijnend-besef-van-h'r-zonden. ‘Nou met Paschen, 't belijdenis-doen... Als 't zoo met 'r bleef, mocht ze 't dan...? Kòn je zóó voor de Heilige God...?’
‘Moet je niét eten...?’, drong vrouw Holmers goedig en - zonder te temperen de volle stem. ‘Toe - éét nog wat...’
Mien schokte zenuwachtig op, merkte gelijktijdig ook de losgesprongen onrust van Rensie en Frans, kort-af, verdoken-heftig weigerde ze. ‘Nee.’ 'n Huilerigheid joeg bij zware scheuten naar h'r keel. ‘Hoe kon je nou - éten? Moeder die dacht maar, ja n'tuurluk die was zoo sterk...’
Sufferig tuurde ze op h'r kriebelig handschrift.
‘Wat zijn heidenen...? - Heidenen zijn... zijn...’, ze wist 't niet, voelde zich bang en zenuwachtig onder de beloering van h'r Vader's blik, en de handen neep ze tot vuisten. ‘Gut nou toch... wat waren nou heidenen...?’ Bij 't zoeken schimde vaag 't weten, 't verglipte dan bij benadering.
‘Wat zijn Joden...?’, volgde de tweede vraag.
In de leemte van h'r weten zweefde 't plotseling aan, ze raffelde 't stooterig af in de gedachten, ritste 't, bang-te-vergeten, in 't cahier... ‘zijn nakomelingen van Abraham, den negenden van Sem en worden sinds de Babylonische gevangenschap naar Juda de zoon van Jacob, Joden genoemd. Onder hen was voor de komst van Christus de ware kerk.’
Als ze 't overlas bleef ze onvoldaan, leek 't geen antwoord op de vraag - wàt Joden zijn.
De leuning van Holmers' stoel kraakte. Ze schokte licht op, schichtig zoekend over de regels, maar - zonder aandacht. ‘Bullebak...’, schimpte 't in h'r. 'n Poos zat ze zonder ge- | |
| |
dachten, dan bij 'n weer opduikende vraag in zich, overlei ze maar kort, vlot schoof de pen over 't glanzende cahier-blad... ‘Mohammedanen zijn navolgers van een zekere Mohammed, een Arabier die in 't begin der zevende eeuw geleefd heeft.’
‘Zoo blijven zou ze toch niet...’, flitste 't plots licht door h'r hoofd. ‘Op 'n keer, dan zou - Joost toch...’, h'r borsten deinden hoog-op bij 't bloed-warme geluk dat beverig doortintelde h'r tengere lijf. ‘Joost om haar...’
Ze tuurde achter de hand uit, doelloos strak op 't rood-glazen olie-vangertje onder de lamp, schrok na 'n poos weer heet en zenuwachtig op, voelend h'r Moeder's radende blik. Om de verwarring te verheimelijken, begon ze dan maar haastig te vertellen, 't vreemde voorval op 't grachtje. - ‘Zoo raar... 't leek net of d'r 'n - 'n schaduw stond...! Maar toen dichterbij..., precies 'n man in ouërwetsche kleederdracht. 'n - 'n Punthoed op en 'n wije mantel om, ie schoof met - met schokken van 't muurtje... en - en op ons toe...’, ze ademde diep en keek schuw naar h'r Vader.
De Moeder glimlachte. ‘Och kòm... en bijna op de dag, 't was vast...’ Holmers' stem scheerde dáár rauw en hard door 't praten. ‘Och - wàt... òch - wàt... de ídiote nonsens! Ja zéker! En dat - dat slettige rondklungelen van jóu en die meid...’ Hij vrat gulzig van de eigen nijd en in z'n felle oogen was 'n zinnen op nog grievender hekeling...
Maar Rens rekte zich plots vreemd-lang op in de stoel, ze stak 't spitse wijs-vingertje gemelijk-dreigend in de hoogte. ‘Hee... hée... jíj daar...! Lees eerst nog d'r 's 'n hoof'stukkie-of-wat in de Bijbel, man, 't kan je immers zoo mooi? Hi-hi... we moeten ook nog danken voor onze avond-boter- | |
| |
ham.’ H'r bochelig lijfje kromp in bij 't dolle schatertje, maar bij de straffe vermaning van de Moeder, verviel ze in 'n suffe gedweeheid. Mien merkte d'r niets van..., 't echode gestadig na in h'r peinzen. ‘Slettig, zei ie, slettig rond-klungelen! Slèttig, zíj..., die niet eens wìst de zoen van 'n jongen, omdat ze enkel van Joost wou wezen... voor Joost.’
Snikken braken los in h'r borst, maar ze verbeet krampachtig 't heftig opduwend schreien. ‘Niét hem laten zien, dat je... dat ie je - zóó...’
Vrouw Holmers keek vol en open naar Mien. ‘Eet je brood nou maar...,’ overreedde ze nog 's, niét vermoedend de smart achter 't strak-witte masker van Mien's stille kop. ‘Brood met koek...’
Uit de winkel kwam al geduriger 't twisterig geklingel van de bel, de deur plofte hard toe, Jo's lach klonk 'r door.
Holmers, stijf in de knieën, stommelde log en onbeholpen op uit z'n stoel. ‘Met koek,’ mokte ie vinnig. ‘Tjá, moest 't liever geen ham wezen...?’ Z'n stem werd luider. ‘Als 'k - àls 'k je nog wat verzoeken mag, dan mìnderen met je luxe, hoor je, uitzuinigen, de schá-van-die-jams moet d'r uitgehaald...!’ Z'n vurige blik sloeg 'n razende haat naar de Moeder, ze gaf 'm geen antwoord, sloffende ging ie heen.
‘Zure,’ schold Rens 'm na. ‘Zúre...!’
De Moeder keek verdrietig neer op 't naaiwerk. ‘Stil toch,’ maande ze. ‘Stìl - 'n vrouw moet wèl méer verdragen.’ Ze zuchtte.
Frans, klein-ìngekrompen, angstig, 'n nietig jongetje, zoo achter 't breede donkere tafelplat, fluisterde benepen z'n kleine vrees. ‘Hij zal je nog kwaad doen, Moeder, hij zal je nog...,’ 'n snik schoot 'm naar de keel. Schamig sloop ie naar h'r toe,
| |
| |
drukte z'n wang tegen de hare. ‘'k Ben zoo bang...,’ klaagde ie. - De Moeder lachte zacht en rustig. ‘Waarom - bàng...?’ Ze aaide z'n witte dunne haar. ‘Moeder is sterk,’ h'r klare oogen overstreelden 't bleeke gezicht van den kleinen jongen. ‘Je moet nou naar bed en - slapen...,’ zei ze teêr, ze lei 't werk neer en ging 't kind voor naar 'n belendend vertrek.
- Even daarna kwam Holmers met Rijklof Krone de kamer in. De lange grijze baard van de oude man, schitterde 'n zilveren vlam over z'n vale jas-revers, z'n oogen, klein-verknepen en waterig, pinkten rood op bij 't helle lampe-licht. Z'n kleeren waren versleten en rafelig en - hij rookte 'n sigaar-met-'n-bandje.
Ze keken wat verwonderd op, Rijklof Krone was dóodarm.
Holmers schoof 'm 'n stoel toe. ‘'t Zit d'r ân met je’, zei ie netelig en wees naar de sigaar. - 't Oud manneke tipte 'r zorgvuldig de witte aschneus af en lachte schor, hij stak de handen in de broekszakken, rammelde met zware geldstukken.
‘Tjá-á...’, goedig grunnikte ie 't naar de verwonderde gezichten, en vertelde hortend en heesch van z'n buitenkans. ‘Tjá-tjá, dàt was 't water tot de lippen, me goeie menschen! Wie wil zoo'n ouë pier van 'n kerel ân 't werk zetten - wàt?’ Rijklof's oogen knepen almeer toe. ‘Kom 'k d'r die jongen van ouë Halke tegen en dat was 'n praatje zus-en-zoo... over - over de penarie..., en - datte ze alle twee, in-d'r-tijd, de ouë in z'n wrakke nest ân z'n lot overlieten, de vrouw incluis en - en de jongen. Nou affijn... affijn om kort te gaan, nou heb 'k 'n kosteluk baantje-voor-vast in 't pakhuis van de firma en négen gulden 's weeks...’
Rijklof Krone nam de sigaar weer uit de mond en blies behagelijk de geurige rook door z'n knokelige neus. ‘Die jongen
| |
| |
van ouë Halke’, zei ie stellig, - ‘dâ's 'n rèchte...’ Lichtelijk-verbaasd keek ie in Mien's opstralende oogen: h'r glimlach was - of ze 'm ergens voor dankte. ‘'n Rèchte...’, herhaalde ie peinzend.
‘Omdat ie je werken laat’, mokte Holmers, hij klopte driftig de pijp uit. ‘Je had onderstand van de Kerk kunnen krijgen...’, zei ie, en 'n stroeve stilte vloeide over z'n woorden.
't Oud manneke schokte recht-op. ‘Dàt had ik...’, stemde ie toe en knikte, diepe rimpels trokken 'm om de ingevallen mond. ‘De barmhartigheden van de goddeloozen benne wreed...’, haalde ie duister aan, 't was of z'n oogen schreiden.
Na 'n poos begon ie met 'n hokkende en schorre stem te praten over z'n Pieter Cornelis die in de Oost was...
De Moeder luisterde met 'n begane glimlach, Holmers tuurde gedachtenloos voor zich uit, en Mien, over 't dikke-cahier gebogen, keek bewogen en peinzend naar 't schrale gezicht van de oude man.
'n Vermilding kwam over allen, en 't leek ook of 't drukkende zwijgen en 't leelijke schimpen van den Vader, gevangen lagen onder de fijne mazen van 'n zilveren netje.
|
|
Auteursrecht onbekend