Logo DBNL
Menschen uit een stil stadje (1920)

Menschen uit een stil stadje

(1920)–Alie Smeding–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige

XI. Hongerig en dorstig

Die armeluikindere, wat hebbe die 't hard.

Ze hadden 't dien morgen in de vroegte, in 't eerste aanlichten van de zacht-gelende zonnigheid, met 't springerig vlerkie bries-uit-zee om d'r koppen te aaien, 't monkelend staan te smoezelen, de buurtjes-lui, dicht-bij-een-geschoven en intiem-door-d'r-fluisteren... 't Zoo zachies-an en zonder dat één van d'r-lui nou eigelijk wist wie d'r mee begonnen was, wie 't eerste 't mooie idee geopperd had... 't glundertjes staan te bekonkelen in de lekker-warmende en al gauw kittelende lichtigheid die de straatjeshelft aan Trui Donker's kant, alle huizepuitjes goud overklaterde, en frambozen-rood tooverde de muurtjes en alle ruitjes met wit-gloeiende licht-rozetjes bestak... De luifeltjes leken dan zonder nut... En achter de goud-besierde raampjes, schemerig door 't licht van de straat, fleurden bij 't bagel-wit van de stijfies-precies geplooide ondergordijntjes, plantjes-in-potten en 't gouën oog van 'n oliestelletje... Maar bij Trui Donker was 't ringgordijn tot beneeën toe neer, en de armelijke dingetjes van d'r zuinige huisraadje stonden vreemd-verwaaid op de glimmende grauwe keitjes. Zes stoelen met biezen matten en drie stoelen met plankies over de zittingen getimmerd en 'n zeshoekige scheepsklok en blauwe pullen met gouën rozies en vogels op gouën takkies, stonden 'r met 'n wrak tweedeelig spiegeltje op 'n mankig tafeltje bij twee mooi-bloeiende maand-rosies in potten en 'n vinkie in 'n ouë kooi. Fie - Trui's dochtertje - hield de wacht bij... D'r blauwig-witte magere koppie, strak van 'n stijfies ìngehouën huilerigheid, druilde stumperig uit de sluike vlechiespieken, en in d'r toegeknoopte schortje torste ze 'n groote zwarte kat... ‘'n Lillukkerd, as-t-ie was die Vinke... 'n béúl hâ' Tonie van Nelis uit 't Moleslop d'r verteld hè... gelache had-ie, gegrommellacht in z'n grauwe baard toe Jones Brink bove op de kist viel en z'n eige d'r anvast hieuw en bossies haar uit z'n hoofd trok en allemaal schreeuwde van ‘o Piét... o me Piét... Piét,’ en as dat ie z'n vrouw niet in de kuil hebbe wou, z'n dooie vrouw... Griézel-naar en om te húile, nóú! En gelache had-ie, gelàche in z'n baard. En dié zou nou bij hullie komme, Vinke, want ie was de omroeper en de afslager was-t-ie óók. En nou hâ'-ze van um gedroomd, dat ie hullie d'r poes zoo in z'n nekvel in de hoogte hieuw. ‘Hei 'n kat, 'n

lèkker kluifie in de krappe vleezigheid, bied d'r 's geld... hei vijftien cente... eerste maal, tweede maal, dertig cente.’ Tja, maar zíj was d'r óók nog en gáúw-op-aftroggele.’ Fietje keek schichtig om. ‘Moeder kwam d'r andrage met 't eiere-rak, waar al z'n leve nooit geen ei opgestaan had en met porselein in 'n mandje en met 't schilderijtje van 't herdertje dat 'n liedje fluit... en met 't mooie schemerlampie en 't kopere zwavelstokkebakkie dat enkel maar voor de pronk in d'r-lui kamertje hong, en met nòg 'n-herdertje-onder-'n-stolp...’

Trui schikte de dingen zorgzaam en wreef ze nog 's voor 't laatst op, met 'n tip van d'r schort. D'r magere handen aaiden beverig over 't schilderijtje met 't herdertje... ‘'n Stuk uit d'r oudershuis nog...’ 'n Zeerte propte dik naar d'r keel en als ze zich dan dieper boog over 't vinkie en de bloeiende maandrosies, glipte over 't glas van de ouë klok wat nats... Toen ze weer terug liep naar 't lage deurtje van d'r schunnig-voor-over-gebogen huisie, keek ze niet naar de nòg smoezende buurtjes. Maar eventjes in 'n lichte schrik, toe 't d'r zoo opeens voorschoot, lei ze d'r hand op Fie's vlechte-piekies. ‘Grut, je hadde naar de school gemotte kind.’ Als Fie d'r dan tragies-an afkeerig ‘nee’ tegen in schudde en met d'r magere armpie kozerig om d'r rug gerekt, nételde: ‘Nou heb 't lieve Heertje na gee-een van ons drieë geluisterd...’, werd 't d'r toch te machtig en te zwaarop d'r schouërs en ze ging maar weer gauw d'r huis in. ‘Ach heer, van al die ouë dingetjes, die je zorgies meegezien hebbe en je verdrietelukheid, d'r hieuw je op slot van of 't levende schepsels wasse, zóó daj-je d'r haast niet van scheie konne’. Ze rochelde tegen de kreun, die d'r keel uitsteunde, meteen toen ze 't huis inging en 't armelijke schoonmaak-leege kamertje. ‘De lamp was d'r nog en d'r lag nog 'n oud kerkboekie met 'n zilvere haak... 't was 't annemingspresentje van d'r Moeder...’ Trui snikte ineens achter d'r ouë lappie zakdoek... ‘Och God, wat 'n ellende ook en d'r komt geen lens, as 'n beest dat ze bij z'n leve z'n veere afplokke, zoo bin je...’ Dadelijk, bij vermeend gerucht in 't portaaltje, bedwong ze d'r snikken. Ze luisterde even, vergat dat dan... En als ze werktuigelijk nog redderde en schikte d'r armoedige prulletjes, rezen 'r vreemde gedachten... en in-eens was 't of ze met andere oogen keek in 'r zelf en in 't leven. ‘Ja waarvoor trouwden ze toch...? Allemaal deeë ze 't, d'r Moeder voor haar en d'r Gromoeder vóór d'r Moeder en Fie zou weer ná haar... en niks as 'n

deurgeve van leed was 't, 't leed van armoei van ouër op kind. Och God... die armeluikindere wat hebbe die 't hard, d'r nôdruft krijge ze niet, stumperig en zieleg blijve ze en ze gnokke d'r leve lang van 't een op 't ander... As ze jong benne, is 't om 't speulegoed van de andere kindere en as ze groot worde, 'n spijtig en gram ankijke de rijkelukheid-in-alles van de andere... de andere die 't mééloopt... die in goeie doen benne, óók van ouër op kind... Ach heer ja... zoo is 't... en 't is je as 'n last opleid... trouwe. D'r is 'n tijd en dan wil je 't, en je ziene 't maar aldeur en 's nachts droom je d'r van en dan wordt 't 'n honger... Je wille dat niet wete, dàn niet en nóú niet, je zou 't liege hiete as ze 't in je gezicht smete, toch is 't as 'n honger en de eenigste waar 'n arme z'n eigen oververzadigd an eet, daar vandaan hebbe ze hokke met jongens, ze denke altijd niet an de levens die d'r van groeie... 't Is je as 'n leed opleid dat je trouwe wille, we wille 't allemaal. Fie zal 't ook 'n wille. Fie zal d'r ook goeie dienst voor opgeve en goed ete en goeie kleeding, d'r leve-zonder-zorg... En met de man die d'r vraagt de armoei ingaan. 'n Mooi meisie wacht dan nòg as de eerste d'r niet zint, maar 'n lillukke néémt die d'r vraagt en gaat willig de armoei in, 't gewurm van alle dage, omdat ze 't zóó moet, omdat 't d'r opleid is, omdat ze dènkt dat 't zóó goed is. Maar as ze getrouwd is en kindere krijgt, begint 't stille geweeklaag in d'r, 'n man ziet 't zoo niet, wìl 't zóó niet zien, maar 'n vrouw wel, 'n Moeder... want ze heb niks dan 'n schamel endje brood voor d'r-lui honger en 'n schamel stukkie kleere as de kou nijpt. En dan begint 't tobbe over de toekomst en hoe dàt nou mot... en dàt... En ze zel diep ìn d'r, 't stekende gevoel hebbe dat 't slecht wàs... slècht dat ze d'r kindere de bange grauwigheid van 't leve gegeve het. En dàn eerst, as ze d'r benne, zal ze wete dat ze beter ongebore hadde kanne blijve. En ze zel ze niet durreve anzien, as ze om brood vrage en ze het niet... en ze amper durreve vermane as ze slechtigheid doen voor 'n enkel happie lekkers en 'n handvol mooi... Want wàt had zíj ze 't nôdruftige leve te geve...? Ze zel ook heel d'r sukkelig kliemerig leve van zwangerheid en miskrame en 't bij-de-dood-afhale-met-bevallinge, met de netelige koors van honger in d'r, met de hongerlast die ze meetobt van de eene dag in de andere, om de honger en armelukheid en de teringachtige ziekelukheid en vertraptheid van d'r wurreme van kindere, ze zel heel d'r tobberig miserabel leve

terugsnakke naar wat nooit meer komme kan... de goeie dienst van vroeger en 't goeie ete en de goeie kleere van vroeger, 't leve zonder zorrege... En d'r kindere zalle wéér doen as zij en trouwe en 't leed deurgeve an hùllie kindere... God, waarom was 't zóó, dâ'-ze 't allemaal wouë... allemaal...? 'n Arreme vrouw most op slot God nog danke as d'r zes van d'r zeve onder de aardkluite lagge...’

Trui's denken hortte daar en 'n afschuw besloop d'r om wat ze dacht. Ze had ook 't gevoel of ze 'n ding-úit-de-vouwen was en dat niet meer in de ouë plooien terug wou. En ze huiverde om door te denken in vrees voor meer openbaring en waarheid... ‘'t Maakte d'r ook zwakkeluk, 't tobbe en ze most taai blijve om Fie en d'r man... Toom die zoo niks vatte en geduldig vort-ezelde... as 'n paard met 'n klep langs z'n ooge, op wie ze dan ook wel kregel en verbete was soms, ja ònrechtvaardig, gut ja... 'n mensch is geen engel en die eeuwige armoei maakte je scherp as 'n scheermes. Maar deuz' nacht, toe ie dacht dat ze sliep, had ie toch zóó zieleg legge snikke en zóó stumperig gebeeë, dat ze d'r murw in d'r ziel van geworde was, 't leve had d'r toch ook eenmaal mooi voorgestaan met hullie en vroeger hâ'-ze van um gehouë... Gebeeë had ie en ze had geluisterd met 'n verkropte keel en d'r gemoed vol trane, 't zèlf niet gekonne, geen bidwoord over d'r lippe kenne hale. Wat was d'r ook nog te bidde - en 't plankeschot van de bedstee was dik en de lucht hóóg - morge zou d'r boeltje verkocht worde en de belastingman zou weg gaan met z'n cente en zullie zouë in d'r berooide huisie omscharrele, geen stoel hebbe om op te zitte en geen pan om ete in te koke... às d'r nog wat te koke viel... Nee, nou maar niet meer huile, taai blijve om Fíétje... stumperdje van wie nog geen schepsel 't wist... God... de angst vrat d'r op bij tije, as 't weer zoo was, as ze weer zoo schichtig thuiskwam en de zolder opsloop... angst voor 't kìnd en angst hoe dat in de toekomst most... en angst dat de mensche 'r de weet van zouë krijge, dat ze d'r trappeere zouë...’ Zoo onder d'r werktuigelijk schikken en redderen viel 't ineens als 'n keiworp op d'r en 't leek ook zóó met scherpe kant 'n schrijn-rooie bloedige striem te schaven. ‘O God... God... o lieve Heer... zèllef hâ'-ze dàt 't kind opgelaaie...’ Door de wroetende pijn van 'r denken sneed 'n vlijmend verwonderen, dat ze 't nou eerst zag... nou eerst! ‘'t Was zóó... 't was vanwege d'r eigen begeerte, toe ze zwanger

liep van d'r kind, werachtig waar en met die begeerte naar 'n mooi wiegie omliep-in-d'r-binnest en naar die zachte blauwe dekentjes en kleertjes met beduurpuntjes en strookies... toe ze voor de winkelruite had staan gnokke en hunkere en bij de jodeman met z'n lappieskar had staan dinge en pingele en gnokke, nou dut van z'n wage genome en dan dat om 't te bekijke, te betaste, 't met d'r begeerige vingers te ááie... 't fijne mussie van kant en 't fijne doopjurrekie van betist en de degelukke voorspelders en luiers en warreme rosse sokkies... toe ze deur 't meedooge van diezellefde man, 't teuge 't láágste prijsie angeboje kreeg, maar 't tòch niét neme kon, 't niet betale kon... met trane in d'r keel en trane achter d'r ooge ‘nee’ schudde most en nog glimlache... en ach God... ja de begeerte hâ' gehad om 't stilletjes weg te gannefe onder d'r schort, d'r toch voor bewaard bleef en 's nachts droomde van 't wiegie met blauwe dekentjes en van 'n tafel vol nieuwe kleertjes en bij d'r wakker worde niks had dan d'r grievende zeerte, d'r teleurstelling en knagende nieuwe verlangste... dàt was op 't kind overgeslage, 't had ze zèllef op d'r kind overgebracht, op 't leve dat in d'r groeide... o lieve God... zoo as d'r Moeders wasse die van d'r kindere drank-lappe maakte - deur drank te gebruike in d'r dracht - zóó hâ' zij Fie...’ Trui d'r pipsche gezicht vaalde meer en meer, en d'r knokkelige vingers bewogen nerveus over d'r schort, 'n enkele groote traan kwam springerig d'r rimpelige koontjes af, ze keek star en verzonken.

En buiten in 't fel doorlichte straatje in de rust en beslotenheid van de neigende topgeveltjes met de wijn-rooie muurtjes en fel-beflonkerde blinkeruitjes... in 't schaterend lichtfeest, dat blank afjuichte de strak-blauwe lucht en tintelend afketste op de glooiende dakies en ouë geveltjes en grauwe stratekeitjes, stonden nog de buurtjes en smoezelden... Dries was d'r ook bij en wat soezerig, ie had ook 'n grompie geneurie in z'n strot en z'n muts stond achter op z'n kruin, zóó of-t-ie 'n pikkie te veel geslobberd had, z'n oogen waren óók zoo lodderig en leutig en ie knikte maar slappies, toen de anderen 'm vroegen of híj 't zakie voor mekaar brengen wou, ie wist toch 't meest van die geldwinkel...

... Even later ging ie ook en in 'n schoon boezeroen en z'n Zondagsche ruige bontmuts op. En als ie na 'n kwartiertje terugkwam, was z'n dikke kop kreeft-rood en glimmerig van voldaanheid. En toen Trui uit d'r

huisie kwam met Fietje - die nog altijd d'r kat beet had - en zonder let op hèm langs 'm ging, zoemde z'n gniffel gonzerig-verknepen... ‘Net as vroeger werempel, net as toe ze zoo'n meisie was, zoo'n mooi fijn rosse dingetje van 'n meisie en 't ook verlapte naar um om te zien.’ Z'n vette rooie kop glom al meer aan van de leut en ie patste 'n degelijke klapper op z'n dijen... ‘Alle lieve mensche, ja ze dee 't, déé 't ferachtig, ze gòng bij Guurt van Hein van Dijk op de koffie... omdat ze niks van de verkooping zien wou, die is goed, die is ippusch... d'r pakke we nog 'n degeluk bittertje op, Dries...’

 

‘Of 'k maar zegge wil...’ Guurt van Hein teufde d'r effetjes voor 'n proefie koffie... ‘Of 'k maar zegge wil... eh... maar... e... zegge wil...’, haalde ze 'n ietsie zeurig uit en 'n tikkie verlegen, want in d'r begaanheid en d'r prakkezasies met Trui was d'r ferachies zoo 't heele onderwerpie ontschoten, maar dan net bij 't puntje van z'n staart pakte ze 't weer... onder 't praten bleef 't toch met dijende benieuwdheid en vage verwachting-van-verrassingkies in d'r omwoelen en achter d'r onzekere en zoekende woordjes aansluipen... dat d'r secuur wat insteken moest, dat Dries Valk zoo glunder zoetelijk gedrongen had, van Trui bij d'r op de koffie te halen. ‘Aj-je 't liever niet wille... jóúw zaak, maar 't mensch zit tot d'r oore in de narigheid, verbijt d'r eige vezelf van hartzeer, as ze al die lorre van meubeltjes 't buurtje op ziet kuiere... Kon ik d'r ook wel vrage, wel-ja-jik, maar je wete, 'k bin zoo'n liefhebber... zoo'n ouë lurk, kan geen vrouwspersoon dicht bij me lijfhebbe...’ Nou ja, had ze om gelache, ze konne Dries wel met z'n grappies. Maar dat van Trui, dâ'-ze hartzeer hebbe most... die was raak. Dadeluk hâ'-ze 't deksel op d'r tobbe geleid en 'n schoon boezel uit de latafel gehaald en zoo effies op 'n sprong en 'n wip naar Trui...’ Met smakkertjes slurpte Guurt van Hein d'r lekkere bakkie koffie uit. ‘Drié dage-oud-kraamsch menschlief, drié dage en tóé laat dat lìllukkekarrekas, die smuiger, 't mensch d'r huis uitzette, dâ'-ze 'n kou op d'r water vatte en de spit in d'r rug en d'r wurrempie van drie dage wèg an de kinkhoest, me eigen bet-over-Grômoeder gebeurd, me eige vlééscheluke bet-over-Gromoeder. En dan mot je zegge, dat was nog in de tije van - van 't Schrikbewind, toe ze je voor elk wissewassie 't wape van je stad in je rug brandde en aj-je effe over de streep gonge, je in de

schandton kwakte of je an de galg liete bengele. Maar nóú bè-je in 'n... 'n verlichte eeuw zoo as Hein zeit. Hein weet ook 'n boel van zuks... 'n kop as tien andere het ie van binne, nou 'n verlichte eeuw zoo as 't dan hiet geloof 'k, 't lijkt d'r anders niet veul op met die moorderasie over de wereld, maar 't hiet dan toch zoo... nou ik vin dat ze niet je stoele onder je gat vandaan moste kenne koope in 'n verlichte eeuw, zoo ies most nóú niet meer gebeureluk weze...’ Trui knikte d'r maar slappies op terug en als Guurt d'r dan bleef aankijken en uitvoeriger antwoord leek te wachten, gaf ze toe - d'r woorden sloomden als traag-slepende voetstappen - dat 'n mensch rare dingen hebben kon in de wereld: ‘rare stukke en lillukke’. Ze zuchtte d'r zwaar bij. En zoo schuinig uit d'r rimpelige ooggleufies tuurde ze knipperend naar Fie, die dan toch bijster zoet en ouëluk-stil in 't vensterbankie zat met d'r poes op schoot... d'r scherp loerende oogies stadig-aan strak naar de glinster-dingetjes van Guurt d'r penantkassie. Op 't kind d'r blauwig-witte koontjes waren felle kleurtjes gebloeid...

Trui keek suf-hulpeloos en zwaar-bekommerd... 't Viel 'r dan ook plots op, dat 'r onder Fie's schortje 'n vreemde hoogte builde. In de schrik die dan tot d'r knieën uittrilde, witte d'r magere koppie danig en dadelijk was ze op middelen bedacht om 't euvel te keeren, wachtte angstvallig 't oogenblik dat Guurt even uitwippen zou, om in snel en snerpend gekijf d'r tierende kindertjes, buiten, te manen tot zoeter spel. Maar midden in d'r beklemmende betobbing kwam, met 't glippie verwijt over d'r misvatting, de verluchting... Want als toevallig even Fie's schortje verschoof, kwam onder de bol-dikke kattekop, 't lijzige fel-kleurige houten poppehoofd kijken...

Trui knikte met 'n arm glimlachie op Guurt's praten en d'r gedachtentjes schoven weer langzaam-aan voort. 't Was d'r dan ontgaan, dat Guurt aan 'n nieuwe vertelling begonnen was over d'r Flippie en dat ie 'n kwartje ingeslikt had. Maar d'r ontging 'r geen enkel gerucht van 't straatje en bij 'n drukke klompen-klop op de keitjes of 't zware geluid van 'n mannestem, stootte telkens 'n heftige schrik door d'r lijf en ze bepiekerde, onderwijl ze geregeld beduiding van d'r luisteren gaf aan Guurt, of ze nou d'r stoelen onder de hamer zouën hebben en of ze op die ratelende handkar misschien d'r beste fornuis wegrijen zouen, en wié 't hebben kon... ‘'n

Flesschie met wonderolie,’ snapte Guurt d'r dan weer door, telde ze druk op d'r vingers. ‘'n Flesschie wonderolie mensch en 'n stuiver rammenas-bas en twéé dubbeltjes groene poeier en 'n pìlle... 'n pìlle... en nòg geen kwartje. Nou zou je toch zegge waar 't schaapie 't kwartje kan gelate hebbe. 'k Hè-d'r 'n barre onrustigheid over, ie kon um wel d'r 's in z'n blinde darreme hebbe.’

Trui knikte benepen, in d'r luisteren naar 'n nieuw gerucht van 't buurtje... ‘Zeker Vinke, nou hadde ze bepaald de lamp onder hande, want d'r rinkelde wat van fijn porselein, de belon kepot meschien... of de mooie pulle of 't lieve schemerlampie.’ Meteen bedacht ze dat 't raar zou wezen die winter, met de avenden en zoo niks geen licht. 't Woelde dan ook door d'r met nieuwe onrust of d'r inboedeltje alles met mekaar wel voldoende zou opbrengen om aan de hooge aanslag van de gemeentebelasting te kunnen voldoen. Even glom ook vaag 'n hoop in d'r - bij 'n gezegde van Guurt - dat ze misschien niet aan 't fornuis zouën toekomen, d'r uit de verkochte meubeltjes door 't rijke opbieden tegen elkaar van de buren al 'n voldoende som zou betrokken wezen.

Ze vouwde stil-dankbaar d'r handjes bij 't glorende hoopie... en over d'r schrompele vroeg-ouë koppie glipte 'n nederig verheugingkie... ‘Hóóg bieje zouë ze wel,’ zee Guurt, meschien wist Guurt d'r meer van... of nee, d'r keek ze tòch te gewoon voor... Meschien zouë ze dan ook niet an 't driepits-oliestelletje toekomme en niet an 't schilderijtje met 't herdertje: 't stukkie uit d'r ouërs huis en niet an d'r pulle... d'r mooie pulle, die de pronk en al 't sieraad van d'r kamertje geweest wasse, maar... ja n'tuureluk de pulle zouë d'r toch wel mee heen gaan, de kleine dingetjes allicht zoo niet en dàt wasse toch ook juist je geriefelukheidjes. 't Kerkboekie hâ'-ze ook achtergehouë, 't kon ze gos-onmogeluk op de verkooping gooie, as ze d'r an bezòndigde dan most 't maar zoo... je konne eve zoo goed je hart uit je lichem onder de hamer brenge, nou dié schreeuw was zeker weer van 'n bieder...’ Trui nam dan weer haastig 'n teugie van d'r lauw geworden koffie. ‘Ze had maar aldeur zoo'n rare droogte in d'r keel en 'n zeerte...’ Slappies knikte ze meteen op wat Guurt praatte, door d'r radheid van vertellen vergde die nou ook telkens geen ander en uitvoeriger bescheid. ‘'n Best mensch Guurt, góéd van d'r, dâ'-ze d'r zóó uit de penarie gehaald had... net toe ze al te bepiekere zat of ze maar

niet met Fietje de wijk zou neme naar 't zoldertje, want dat d'r meubeltjes en alles zoo in vreemde hande zouë overgaan, d'r bloedde ze in d'r binnest van... Op 't zoldertje hâ'-ze dan al zoo menig uurtje geslete, as ze vol en overkropt was in d'r gemoed... En as 'r 't raampie gekanteldston, leek je d'r ook dichter bij de Verzienigheid, zoo met de zon, over 't lage woningkie van Dries Valk en over 't water, d'r achter... en 't strijkiewind om je toe, met de groote wije lucht in 't zicht, en je bidde leek daar ook meer kans op verhooring te hebbe... maar dàt zou dan wel verbeelding weze... Vóór dat zellefde vlieringraampie hâ'-ze ook al wat afgehuild en gebeeë... om Fietje en hoe dat nou most in de toekomst, in d'r beloorigheid wel d'r 's om 't stumperdje d'r dood gebeeë... wat d'r dan naderhand weer verschrikkeluk berouwde, maar anders, zoo'n zieltje kon beter bij de lieve Heer dan op de wereld weze... Ja, dat was gerussies aardig van Guurt van Hein, d'r zoo harteluk te noode en geduldig vort te babbele, alhoewel ze 'n frik werk op 't pregram had: d'r onberedderde keukentje en d'r pottasie en twee tobbes met wit-en-wolle-goed in de broei. Ze hieuw 't mensch lilluk van d'r werk, 't most Guurt d'r vast van binne wel 'n beetje van kriewele, neem alle harte maar bij je eige... Je zouë ook zoo zegge, 't wier al weer doodstroom in 't buurtje, nou Guurt d'r jongens verderop an 't stoeie wasse kon je 't best waarneme, je vonge geen snippie geluid meer van ies dat op de verkoop te duië leek. 't Was dan toch nog gauwer bered dan ze gedacht had.’ Trui zuchtte op van verlichting, maar dan dadelijk 'r-op kwam d'r kommerlijke overweging ‘hoe dat nou most met 't koke? En dat d'r geen stoel zou weze voor Toom om op te zitte, as-t-ie loof van z'n werk thuiskome zou.’ D'r bescheie vragie kwam dan net van pas in 'n vleugie stilte. ‘Aj-je nou effe kijke wou Guurt of 't afgeloope is, dan gaan 'k nou meteen maar naar me huis, omrede 'k mot... 'k mot ook nog ete koke en zoo...’ In d'r barstig geluidje was vrees en benieuwdheid.

En als ze even later weer over de warm-getintelde keitjes terugliep naar d'r huisie met Fie, die nog altijd de kat torste, was ze dankbaar dat d'r geen buur in z'n deur was blijven staan om d'r narigheid te vergrooten met beklag en kwellend meelij. Maar 'n snik hokte toch naar d'r keel: ‘Had ze gezeid tege Guurt: Me man kan ook zoo thuiskomme en 'k mot nog ete koke. En toe had Guurt, die dan net van 't buurtje gekomme was

en d'r bericht had dat d'r niks meer te zien was... d'r toch zoo wonderluk bezien en met 'n tikkie lol in d'r ooge, ze meende nou ook van achtere dat ze d'r effe met Dries Valk had hoore prate, ach heer... dat was toch niet om te lache of leut om te hebbe, dâ'-ze geen panne meer had en geen fernuis, geen eens 'n driepitsstelletje, geen één pan om ete te kanne koke...’ Trui ging al langzamer en dralender en praatte in d'r bedruktheid niets op 't verluchte gebabbel van d'r kind. Als ze dan d'r woningkie genaderd, de deur openstiet en d'r in 't portaal de cocosmat zag op 't gammele vloertje, had ze toch even 'n glimlachie. ‘Gut, an dié wasse ze temenste niet toegekomme... nou zou d'r allicht 't driepitsstelletje ook weze en 'n pan en meschien 'n stoel voor Toom.’ Meteen dat ze 't dacht, ving ze 'n gerucht van stemmen uit 't kamertje. Dadelijk rees 't onthutst in d'r dat de man-van-de-belasting en Vinke nog binnen zouën wezen. En ze stond 'n korte wijl in schuchter beraad van blijven of naar Guurt keeren, toen ineens na 'n stommel van opstaan, stoel verschuiven en schuivende schreden, dikke Dries de deur opende en met z'n rooie kop om 't hoekie naar d'r lachte, of ze d'r niet in wou komen. ‘Blijf je in je eige huis op de portaal-mat staan mensch...?’ Uit de kamer kwam rook van tebak en prikkel-lucht van drank, ook was d'r 'n gerinkel van koppies en 'n dempig-gesmoes... ‘W-wâ's dàt nou mensche...?’ Trui stond verbijsterd in de deur en mompelde 't... ‘'t Hééle buurtje in d'r huis en ze zeie niks en ze lachte zoo'n beetje met 'n traan, en al d'r meubeltjes wasse d'r, 't zag ze dadeluk. 't Herdertje hong weer an de wand op z'n ouë plasie bove 't kopere zwavelstokkebakkie en d'r mooie pulle stonde op 't latafeltje, en de lamp hong en de stoele stonde op d'r plaas en de tafel en de koppies en bakkies. En bove de bedstee of-t-ie d'r nooit weggeweest was, tikte d'r ouë klokkie en d'r in 't hoekie bij 't raam sprong 't vinkie door z'n kooi... en in 't venster haj-je de maandrosies, heere grut hâ'-ze nou 'n droom...? En op de tafel ston 'n gróóte beket blomme en Teet Randers schonk súkela, zoo maar midde in de week en 's ochtends súkela... en nou ineens trok Dries d'r op 'n stoel naast 'm en Peet Freimen douwde d'r 'n pepier in d'r hande, 'n groot pepier met groote ink-letters. Maar ze kon d'r gos-onmogeluk 'n letter van leze vanwege 'n neveligheid voor d'r ooge...’ ‘Van de belasting...? Is-is 't van de belasting mensche, en... en is d'r geen verkooping gehouë...?’ Ze prevelde 't maar zoo zoetjes-weg

en in tranen en ineens hâ'-ze ook 'n erge lange snuiverige snik... ‘Maar ze kon d'r niet mee vort, want meteen hield Teet Randers d'r 'n warm koppie sukela onder d'r neus en ze had ook daai-jeluk weer 'n glimlachie om Fietje, die zoo zevende-hemelsch-zalegies met genepe oogies over d'r koppie warmigheid zat, en ineens dâ'-ze nog weer 's 't pampier inkeek op ansporing van Teet... snapte ze 't bèst, òpperbest... gosterdankie, ze hadde d'r uitred, de mensche van 't buurtje, ze hadde allemaal ingeteekend op 'n lijsie, Bart Helmers víjf golde... en Teun van 't Hof drié golde... Téún, maar dié heb 't zelf broodnoodig mensche... K-kon Teun drié golde voor mijn miste...? D'r zel 'm de lieve Heer voor zegene...’ D'r glipte nog weer 's zoo'n snuivend snikkie achteraan en de tranen sproeiden stadig over d'r rimpel-koontjes: ‘Daan Gerritse zès golde... o heere Daan, dâ's ommers véúl te erg... God zel je zegene Daan, let d'r op, God zel je zegene, je magge ook me zwavelstokke-bakkie... Tijm en echtgenoote twee golde vijftig, heertje... heertje, Tijm met z'n zieke jongen en de teugeslag van z'n botbeug, nog twéé-golde-vijftig... En Teet... mensch! Tíén golde, dat kan je ommers niet misse, d'r mot je je hart uit je lichem voor blaze. Cees... jij ook, wat mot je dáár niet voor ploetere man... Gon en Annebet vier golde, heere-nog-toe en Dries Valk zeven golde vijftig en van gevers die onbekend wensche te blijve gezameluk zeventien golde een en dertig cente...’

Trui had ineens d'r magere koppie achter d'r boezel en ze snikte, snikte... en ze prevelde wat... Maar Dries lachte d'r om met 'n schorrigheid in z'n strot... ‘Nou, je mostere as 'n snotwolf mensch... kan je geen dànkie teuge je bure zegge... hee?’ Als d'r dan 'n lichtelijke ontevredenheid opmopperde tegen Dries om z'n rúwigheid, om z'n grappies-die-altijd-geen-pas-gavve... lachte Trui verwerend door d'r tranen heen en boven d'r boezelslippie uit. ‘Niks erreg, niks erreg van um, mensche, 'k dank ie... 'k dank ie allemaal.’ En dan duisterde d'r lachie meteen weer in tranen, d'r bleef ook nog lang 'n snikkie in d'r praten en d'r oogies dreven voortdurend in de nattigheid. Als de ketel met sukela dan tot de bodem toe geleegd was, trokken de buurtjes af, tevreeën en meer dan voldaan en met nog 'n stevige vuist en 'n gemonkeld beloftentje. ‘As 't weer 's zóó komt hoor...’ Maar die 't langste bleef en 'n rònd uur ná de andere vertrok was Dries. Toen ie dan eindelijk ging, was 't laatste glimpie lol van z'n

dikke rooie kop geweken. En ie kuierde héél zachies op in de lekkere zonnigheid, z'n vette handen tusschen z'n strakke broeksband gemoffeld en z'n muts nog altijd pierewaaierig achter op z'n kale schedel. ‘Sjonge... sjonge, je kanne wat hoore as je niet doof benne...’ Om z'n ruige mond spande nog altijd 'n strakke verbluftheid... maar zoo onder 't loopen vierde dat 'n beetje in 'n lach-glimpie. ‘'n Slim feeksie die Trui ook, wist ze toch ferachtig zóó, dat hij 't zakie op touw gezet had, heertje wat maakt zoo'n oud monstertje je nog warm en wat 'n viere en vijfiesdaai-jeluk bij de hand... ‘Dries dat je zóóies nou voor míjn doene, ik... ik was wel de... de allerlaaste die je goeiegheid toe kwam, Dries...’ Tja dat liep zóó ver, dat 't gong de spuigate uit en hij d'r maar gauw met 'n gibbetje tussche... ‘Je wete d'r alles van hee, hoe'n dòlle Hannes of 'k was Trui, nou raak me niet an me lichem, 'k bìn d'r nòg kietelig an, ach mensch die páár nakende duitjes wat beteekent 't? 'k Hà-je best alleen kenne verlosse mensch, maar wat zou je baas d'r van gezeid hebbe hee en de bure? Je benne ommers nog niet over pok en mazele heen, nou wàt... 't ìs toch zóó, dat je nog niet tè oud benne om beklad te worde? D'r-om hè-'k zóó gedaan en aj-je nou nog wat in je ouë ranseltje het, zèg 't gerust... 'k bin geen oud leuterwijf, wat ze me vertrouwe blijft onder me mussie.’ Maar dàt toe... van dat Fietje, dat die zoo gàpperig was, deksels-nog-toe en dat Trui... dat ouë mummelbekkie-van-'n-snot-wollefie 't d'r eigen verweet, omrede ze zukke gnokkerige anvechtinge had toe ze om de bôschap liep... lieve schepsels dat gaf je nou toch 'n gevoel of je 'n suikere hartje van de sunterklaastafel in je binnenste omdroeg en dan zoo beetje papperig van 'n hittigheid. Aj-je 't in je krantje lasse zóó ies, zou je met Ceesie Randers zegge: ‘Larie... de krant mot vol...’ Maar nou in 't wezelukke leve...! Heer en 'n eerluk zieltje, 'n tòbberig zieltje, nóóit 'n nagelspatje van 't gegannefde goedje gehouë, 't allemaal bewaard op d'r vlieringkie en 't op slot in 'n pak achter de aschboet gebrocht... op 'n avend laat, bang as ze toe was dat die meheer van de belasting d'r huisie deurzoeke zou en 't vinde... Tsjonge en dat zíjn zwager nou dat zellefde peketje vinde most, de heele duvelsche frik van speulegoed en kammetjes en zeepies... raar as 't draaie kan in de wereld, wonderluk... ‘Niks van jou schuld bij, Trui, dat 't kind die anleg heb...’, had ie d'r nog van 't idee wille afhellepe. ‘Geloof d'r nou toch nìks van, ouë wijve-en-baker-

praatjes, 'n vertellingkie voor de vroedvrouw as 't kind geen vortgang het...’ Maar jawel, riddeneer maar d'r 's teuge 'n vrouwspersoon, je kanne al zoo goed 'n praatje anknoope met 'n balletje gehak of 'n eenheidsworsie. Affijn, ie d'r dan toch maar lekker zoo'n vodje van de Nederlandsche bank in d'r hande gespeuld! ‘Koop d'r nou 'r 's wat moois en wat lekkers voor... meschien dat 't wurrem, as ze zoo d'r 's wat van d'r eigen het, van d'r kwaaltje afspeult.’ Ja... kè'-je begrijpe. Kwam d'r nog d'r 's met vlag en wumpel 't hoovaardige Truitje van vroeger bove drijve. ‘Onmogeluk Dries, je begrijpe toch wel, dàt kan ìk niet doen, kan 'k onmogeluk van je anneme.’ Tja, gnuffelde ie in z'n eigen om, net as vroeger moch ie d'r nog graag 'n kleur op d'r koontjes jage. ‘Watte...? Mensch, waar práát je van. Geen hallevie prisseteer 'k an jou... geen kwartcentje, 'k zou je bedanke, dat mot Toom maar met jou bedoktere, dàt-hiér is voor 't kind. 'n Mooie pop mot je d'r koope, 'n pop met echt haar en die 'n peperementje tussche d'r tandjes kan houë en slaapooge het, nou, wéét 'k 't niet...? En 'n zakkie met ulevelle altemet en 'n serreviesie...’ Toe hâ'-ze nòg meer gehuild en 'n zoen op z'n knuist gegeve, arre-jasses... òp z'n knúist, affijn 't toe toch angenome en nog zoowat gemosterd as dat ie de hemel an d'r verdiende en zoo, nóú kèn je vàtte... dat je je eigen d'r zóó redeluk-goêkoop 'n plasie zouë kenne anschafte, affijn tòch ferachtegies waar dat 't záleger te geve dan te ontvange is.’ Dries voelde meteen, toen ie zoo dacht, 'n pekeligheid in z'n mond, en 't dreef 'n scherp kleurtje door z'n bruine kaken. ‘Jasses, 't leek ferachtig wel besmetteluk...’, streek ie met z'n zakdoek over z'n kop. ‘'t Had móói kenne weze, duvelsch mooi... Trui en hij en 'n kleine meid....’, ie liep d'r nog 'n poos over door te suffen en dan ineens lachte ie weer. ‘Màl... maar dat was nou de laaste dage zoo, as-t-ie 'n hemd zag floddere an 'n lijn, zoo as daar nou bij 't wijf van de barrebier, heeregrut dan dee z'n hart 'n polleka... dan most ie z'n buik vasthouë van de lach... Zat ie d'r eergustere-avend laat an z'n grokkie, 'n sterk degeluk grokkie, nou ja affijn 'n beetje van z'n stuk deur die miserabeligheid van Trui en nog niet precies in de mikke hoe ie dat zakie voor mekaar brenge most... affijn komt d'r opeens weer zoo'n spook-gerucht in 't keuketje, zoo'n gemierik en geknerp en 'n gefoeter an de deurknop... 'n Léút in z'n eigen, 'n gijn... schoontjes in de smieze had ie 't spannetje, ja Oome Dries was an z'n borreltje, an z'n

derde of vierde of vijfde borreltje, maar ze toch alle-vijf nog netjes bij mekaar hoor, deksels goed bij z'n positieve. En 't d'r-lui lekkertjes gebakke... zóó of-t-ie geen selabe erg in 't gespooksel had, sufferig te dommele, telkens met zoo'n overschieter van z'n kop wat mostere in z'n eigen, z'n glasie omkiepere, maar... slum loere, durreve of durreve ze niet, zelle ze de waag hebbe... dee ie nog maar weer 's zoo'n overschieter, dat duurde, dúúrde, tot d'r 'n opsternatigheid van kittelde onder z'n navel, dònders komt d'r nou nog wat van...? Opeens ferachtig hoor, knierpt de deur, meende ze dat ie zóó'n boel gelebberd had, zóó'n boel dat ie niet meer op z'n onderdane rond patsiere kon, derek as 'n vlooi uit de brandewijn, as 'n omgekantelde pissebed met z'n pootjes in de lucht zou legge te vlerreke. In één zwenkie zag ie de vertooning... d'r ston weer zoo'n lijze-lange-slemierie in 'n witte soepjurk teuge de deur, d'r waffel onder zoo'n soortement van 'n lampescherrempie al ópe, um nog d'r 's bewerreke, nog d'r 's voor Koosie speule.... Goster-nog-toe, as 'n buldog in de vrijheid schoot ie d'r op los, kwispelstaartend... verdijt kwispelstaartend. ‘Hou...’, keverde ie achter d'r an. ‘Hou.’ Maar 't spook as 'n bliksemflissie 'm gehaaid wèg... toch niét zóó gezwìnd of Driesie had 'n tippie van de wittigheid gevat, 't spook strubbelde téúge, spartelde as 'n visschie in 't bun, maar ie lang niet smerig, 'n kets teuge d'r bille, 'n òpjakker d'r ze respek voor hebbe kon... meteen d'r haast beet, maar toe 't spook uit d'r soepjurrek vedane as Jozep bij die vrouw van Potifar uit z'n colbertje, hieuw ie 'n hemd in z'n knuiste, 'n hemd of Goliath d'r ingehuisd had... en 't spook 'm gepoest.’ De zon had 't laatste ressie ‘pekeligheid’ van Dries z'n danig-rooie kop gezogen, en z'n binnensmondsche grommellach schoot zagerig-schor op in de feestende lichtigheid van den dag... ‘Had ie 't hemd as soevenir voor z'n keukenraampie gespijkerd die morrege en tóé 't bek van die Kee... toe ze te werreke kwam, d'r waterde ie haast in z'n broek van... 'n Fiksche meid was die Sien, 'n mooie meid en 'n lollige en ondernemend, 'n beetje èrreg waaghalzerig met d'r tortelend Koertje... affijn, meschien dat 't nog in de hake liep... je kijke wel d'r 's te donker aj-je op jare komme. As ze dan nog te trouwe komt, mòtte of niét motte, maar dan zel ze d'r uitzet van Oome Dries hebbe en die klinkt as 'n klok, 'n lollege meid verdijt, d'r vezelf deur dat vinnige beesie van 'n Kee late anzette hi-hi-hi... spóke... 't Deurtje in de muur terdeeg vast-

geklonke, 'n knappe kerel die d'r nou nog weer deur komt en 'n knapperd die onder de tegeltjes Dries z'n geldje rolt...’ Ie moffelde z'n knuisten weer tusschen z'n broeksband en ie liep schurkerig in de kittelende zonnigheid voort. ‘'n Mooi daggie vedaag, ferachtig... goldens benne toch mooie dinge...’

Bart slaat aan 't vrijen.

Bart luisterde stil-aan, zoo onderwijl ie, en daar ook dommelig van, de dringende en wééïg-zoete geurtjes van 't late blommetjes-bloeisel uit 't tuintje inademde, naar de verre en wàrrig dooreen roezende geruchies van 't buurtje. Zoo bij vleugies ving ie 'n pluk van 'n leuterig buurgesprekkie, 'n halve zin van 'n ras-opschietende vrouwestem, knorrige bromwoorden uit 'n poenige kerels-strot, drenzing van 'n afgestrafte jongen en sliffel van loom-gaande kindervoeten, sleep-schurend over de zonbegloeide straatkeitjes met schoenengekraak en plompig geklomp van mansvoeten, Zondags-langzaam in drentel.

...Van heel ver kwam dan ook de deinende dreun van 'n klokkegalm... Zwaar bevangen van slaap, bleef ie zoo uit z'n lichte dommel gewekt, in de aangename en óók vadsige ligging van z'n stoel, z'n kop log tegen de hooge stoelrug en z'n bruin knuisten stoer-geplakt om de breeë armleuningen. Al meermalen had ie ook, maar slap en zonder lust, overwogen of 't koffie dan wel thee zou wezen die middag, óók schoof door z'n slaapsuffe peinzen 't van z'n sluimer onderbroken overrekenen van z'n verdiensten in de afgeloopen week. Maar als ie d'r haast mee tot klaarheid gekomen was, ontglipte 'm 't eindcijfer bij de plots-aanvleugende overlegging of-t-ie nou al of niet nieuw vischmateriaal zou opdoen voor 't volgend jaar... Als ie d'r dan weer half-weg mee gevorderd was: ‘'n Flinke pertij hakies en 'n zooi ketoen in de olie... Wat overcepleet vischtuig mag je wel hebbe, nou de boel zoo de hoogte in gaat... wat gále en 'n tros menielje...’, ontglee dat 'm ook. En door z'n half-wakker liggen soezen, sloeg met drang z'n voornemen naar de avonddienst te gaan, dan langzaam-aan doezelde dat... En ie bleef, plomp-verloren in z'n leunstoel gezakt, vaag-genieten de zacht dooreenroezende Zondags-geruchten in 't buurtje, poogde ook nu en dan schreden te onderkennen en stemmen. 't Ziltige briesie uit zee spoelde koelend door de gazen horren onder de

raampies en kamde 'r door z'n dikke ordelooze krullen en glipte verfrisschend tusschen z'n losgeknoopte hemdsboord over z'n borst, ie genoot van de zoutige smaak die 't windje op z'n lippen lei en rook en genoot d'r ook reuk van taan en vischreuk in en snoof d'r welgevallig naar. Z'n oogen, even opengeklept, luikten in 't zelfde oogenblik weer neer, daar de scherpte van 't felle licht, dat frank door de vrucht-leege boom voor 't raam sproeide, 'm pijn deed en verblindde en 'm ook de gansche berooide staat van z'n kleeren en van 't onordelijke kamertje deed zien. Als ie dan met 'n verteedering, die ook wat bereids inhield, wijl voor z'n geluikte oogen 't beeld van z'n Moedertje schimde, wéér over 't gaan naar de avond-dienst peinsde, soesde zacht-aan z'n denken naar 't gestorven ouë vrouwtje. ‘Allemachtig ja, as je 't nagonge, in dat zelfde ouë krakie-van-'n-leun over 'm, had z'n Ouëtje vóór drie maande nog d'r bivakkie, goster ja... zàg ie d'r nog zitte met die schaarsche zilverpluimpies om d'r dorre grauwe koppie in 't strookies-kelotje en d'r lachie... 't lachie van d'r mummelmondje en d'r zoetjusse prevelgesprekkie, 't tuutte nog zoo'n beetje in um... vragies over vangst en prijze en averij. En dan deur 't vertrekd'r schuifel-passies, voetje-voor-voetje over de knisterende matte, as ze zoo af en an liep, thee voor um zette of koffie. Heer ja, nou was ze Bóve, en nou zou ze d'r met 'r eerbiedige koppie zitte luistere naar de gezange en psalme en altemet 'n gallempie meewage met dankbare oogies naar de lieve Heer, en dan naar de Ouë die d'r ook wel weze zou, d'r koppie schudde van dat 't mooi was, wonderluk mooi, nòg mooier dan in 't Vredes-peleis in den Haag... maar dan om ùm toch ook meschien af en toe 'n donker vlagie zorg hebbe, om z'n tobberasie, z'n benauweluk wikke en wege van al-doen of niet-doen, van nou al weke in beraad loope, met al neteliger in z'n flanke de opdringerigheid van 't móéte...’ Bart slikte de belemmerende prop uit z'n strot, ie trachtte 't tenminste. ‘Nou ja, d'r wist geen mensch ook van, ofschoon 't zou dan wel niet, met zuk klein gemierek zou je ook niet de zalegheid hebbe. Z'n plicht had ie in ieder geval gedaan, dat rijke gevoel had ie ook as 'n kostelukke nalatenschap meegevoerd, toe ie achter de kist anliep en toe ze de geel-eke doos in 't mulle zwart afliete: 't beste van z'n leve d'r gewijd, 't àllerbeste... niet dat d'r nou zooveul verdienste in zit voor ies wat je voor je Móéder doene, maar 't gaf je toch 'n tróóst en 't was 't eenige stutje wat je zoo

hadde in je stiekeme narigheid... nooit geen bitters of zuurs teuge 't ouë menschie en d'r nooit de rooie lantaarn bij uitgehange as 't onklarigheid was en - lillukke nóód... ‘'n Wíjf? Geef 'k om 'n wíjf... 'n lastpak meer op je scherniere...,’ tja-ja klinkklare leuge, n'tuurluk... maar gesnàpt had ze dat nooit, z'n Ouëtje.’ Bart haalde diep en beklemd adem en ie slikte nog weer 's. ‘Nou was d'r 't wenschie van z'n gestorreve Moêrtje, die 'm niet kende als ie was, niks wist van z'n ware aard en z'n zelfbevechting, nou was d'r 't wenschie om met Gòn... heer-nog-toe... tot in d'r sterreve hâ'-ze dàt vastgehouë. ‘Je motte trouwe jonge, 'n vrouw mot je hebbe om je boeltje netjes te houë, om alles schoon en heel en zuiver te houë. Gon is keurig op d'r kleere-en-alles, zindeluk en zuinig.’ Goster, je trouwde toch niet alleen 'n vrouw om je huisboeltje zindeluk te houë? D'r was toch nog méér in 't huweluk en as-t-ie dáár andacht, dan kòn ie 't niet met Gon... ferachtig niet. 's Avens in z'n bed grilde 't 'm over z'n ribbe as-t-ie d'r andacht en 'n misselukheid voer 'm na z'n strot van Gon d'r mummie-gezichie en d'r mummie-lijfie, wàt was zoo'n krummel nou voor 'n kerel die geen uitgeleefde verloope Piet was, die al z'n leve z'n eige voor viezegheid bewaard had, al was 't zoo af en toe 'n dubbeltje op z'n kantje. Je dachte dan wel d'r 's, hoe-een 't weze most en dan had ie 't liefst 'n struische groote vrouw, breed in de heupe en flink van borste met nog wat blommerigs op d'r wange en nog zoo'n lach-tinteltje in d'r ooge en met 'n mond waar je graag 'n zoen op drukke... Aj-je nou Gon namme met d'r houterige poppelijze-lijfie en d'r magere koppie, ach heer, dan was je d'r mijle af. Vanmiddag, toe ze d'r geweest was om zooals 't nou gewoonte geworde was, 'm 't Zondags-maal mee te deele uit d'r eigen schotel, was um dat ook zoo rauw op z'n lijf gevalle: niks geen wijfie om d'r's te knuffele, om d'r 's gráág te zoene... Wijd bove z'n kop uit was toe ook zoo'n innerluk verzet getorend. ‘Beter géén wijf, dan zóó'n een...’ En ie had d'r dan nog 'r 's expres en nauwkeurig opgenome: 'n fles bloedarm bleek mondje met in d'r onderkakie vier rotte tandjes en onderlangs d'r kin zoo óúdvrouwtjesachtig... ferachtig zooas z'n Ouëtje 't had, 'n duim-diepe geul met fronsels van dikke kruisplooie en dan zoo 'n plat lijfie... 'n Heel dissinee hâ'-ze voor 'm op de tafel geschikt, lekker smakeluk ete: slaboone, gesmolte boter, aardappele, 'n rosse puddingkie en 'n schaaltje met afgeriste besse... En toe nog wat omgetreuzeld bij 'm,

pluisies van de vloer gezocht en teuge z'n verzet in, z'n bed opgeschud, zoo onderdehand dan dat híj zat te schafte, zíj met 't bed doende... wat klammigs-vertrouweluks had ie d'r in gevoeld en as 'n stultus geknord, op wat ze leuterde over 't weertje en peuterige dutjes en datjes, ‘of-t-ie nòg 'n koppie thee drinke kwam bij Annebet en haar... die middag...’ Om d'r anhouë en wat liéverigs... had ie 't stuursch en bot geweigerd, bespotteluk ferachtig... bespotteluk, want 't was toch z'n vaste voorneme geweest d'r wèl heen te gaan en nog wel voor de gróóte stap... Maar dat zoetelukke glimlachie van Gon en dat lievige in d'r ooge, zoo wat of ze um op z'n kop aaie wou, had dat weer gefnuikt. Zuchterig was ze toe maar uitgerukt, zoo'n beetje as 'n kip die z'n ei niet kwijt kan en wat gekrenkt ook deur z'n plagerige vraag of ze nóú effe afrekene zouë over de verloope maand: ie gaf d'r 'n golde 's weeks en vijftien stuivers voor 't Zondags-maal... dié golde verdiende ze dan met zoo'n beetje z'n boeltje te reddere... In z'n sas om d'r schielukke en driftige wegdribbele, had-ie d'r nageoogd, toch 'n beetje spijtig ook, 'n góéd zieltje wàs ze... En nou zat ie altijd nòg voor 't zelfde probleem, gaan of niet gaan, doen of niet... N'tuurluk, je ete op je tijd, je thee en koffie op je tijd, 'n ordentelukke kamer, schoone en heele kleere, dat was óók wat waard... En Gon wàs 'n zuinig menschie en 'n overleggertje, want ze dee ferachtig niet te veul an z'n boeltje, ze dee d'r precies zóó veul an, dat ie voordurend 't gemis van 'n vrouw voelde, ze werkte d'r af en toe wat en naaide af en toe, en de kamer zag d'r beroerd uit en z'n kleere schunnig. 'n Overleggertje... ‘Maak ik 't 'm al te gezellig en knappies, dan blijft 't zóó, vráágt ie me niet...’ En zúinig, zindeluk, en lekker kokkerelle... aj-je 't nuchter bekeke... en z'n ouë Moêrtje had ie 't vast beloofd in d'r sterreve, z'n Ouëtje had d'r bíjster veul in gezien. En Gon was dan temenste nòg recht van lijf en leeë, heel wat meer mans dan zoo'n priegelplakkie van 'n Kee Willemse, stàkker... 't Had um verdijt 'n zeerte in z'n boddie gegeve, toe ie mork hoe dat ongelukkige hagedissie op um verkikkerd was, maar zóó'n ziel... 't was beroerd en toch 't beste zuks dadeluk te koepeere. Dus... se, as ie nou Gon... dan most 't dadeluk maar...’ Door de rekkende blaren-spleten van de boom voor 't raam pluimde fel-fonkelend 't middaglicht en beaaide Bart's krullen en z'n zon-gebrande bruin-stoere nek. Z'n mond spande strak in z'n besluit en ie kwam langzaam van z'n

stoel op. ‘Dat àndere most e maar voorgoed wegschuive... dat van die groote struische vrouw met d'r blommetjes-wangen... en àlles wat ie zoo wel d'r 's gedroomd had, 't leve is geen prètje, je kanne niet achter je droomsels an zitte as 'n kind achter witjes.’ Als ie even later 't straatje overstak, bedacht ie zakelukke en strakke termen voor z'n aanzoek. Even flitserde dan nog iets van hoop, dat ze bezwaar zou hebben en 'm weigeren, omdat ie niet aan haar kerk hoorde, dan bedacht ie, dat ze dáár ook wel 'n tekst voor hebben zou, ie zuchtte d'r bij en gaf maar zuinig antwoord op de gibbetjes van de buren, lette ook niet op wat ze praatten, maar 't schetterend geluid van Bettemie van Rijssen's stem drong toch wel in 'n ènkele zangerige liedjes-uithaal sarrig tot 'm door, toen ie bij Annebet Bijland de schel overhaalde en op 't hooge en smalle stoepetje wachtte. ‘Ee-en van de twee wa-as naar z'n zin... één van de twéé was naar z'n zin...’ 't Heele groepie buren om-d'r zette meteen lol leuterig 't deuntje in: ‘Toen ik op Neerlans berregie ston, keek ik 't zeegat in...’

De gijn d'r-over roerde door 't heele buurtje. Bart voelde z'n hart als 'n fel-tikkende stoomhamer... z'n kop vloeide rood, ie fronste ook nijdig z'n wenkbrauwen. Was tòch niet kwaad, eer bevreemd en verrast: ‘Eén van de twéé...?’, dacht ie. Z'n oogleden knipperden, toen de deur geopend werd en ie glimlachte bleu en schutterig naar Annebet, toe ie d'r schichtig en verward vroeg, of Gon thuis was.

Ze lachte zacht met 'n hooge en blije blozing over d'r knappe en wat trotsche gezicht, had 'm dan al binnengelaten en de deur gesloten.

‘Oh, dat is spijtig, ze is net eve uit, maar je kan wel zoo lang bij mij blijve wachten en 'n koppie thee drinke, ze komt zóó weer... Je had toch immers gezeid dat je niet kome zou...?’ Ze hield 't glimmende kamer-deurtje wijd open en wenkte 'm noodend, d'r was 'n tintel in d'r oogen... En als Bart dan wat beklemd in z'n keel 'n antwoord hakkelde en zorgvuldig en bizonder langwijlig z'n voeten veegde op 't mooie geel-rooie matje en precies over de donkere middenbaan van 't tweekleurig loopertje naar d'r toe kwam, speet 't 'm danig dat ie niet z'n beste kleeren aangedaan en niets aan z'n ruige haar gekamd had, ook weifelde ie met 'n plotse bekommering of ie zich wel gewàsschen had dien morgen. En ie haalde vlug z'n schoone bonte zakdoek uit de vouwen en bewreef terdege z'n warm-wordend gezicht. Meteen dat ie zoo deed, glipte 't verbaasd in

'm op, hoe 't mogeluk was dat 'n baggetel ineens tot zóó'n belangrijk ding worden kon. Verbouëreerd stond ie dan in de intimiteit van 't kleine kamerhokkie. ‘Heere schepsels, of-t-ie bij z'n Moeder thuis was... zoo'n plezierig kamertje...’, ie peinsde 't vluchtig... ‘Blommetjes binne en blommetjes buite, 'n aardig lappie tuin met viooltjes en 'n wit kippehokkie... en 'n tob met 'n droogrek en 'n groen geverfd schuurtje, verdijt, net zoo wat as bij z'n Ouëtje, en Annebet ferachtig... die had net zoo'n kleedje van korenblauw as z'n ouë-vrouwtje, maar dan nieuw-modisch van snit, d'r nooit eer meegezien, 'n heel beetje had ie d'r ook maar gezien op 't buurtje, zóó'n beetje dat ie geeneens... n-ja... ze had ook altijd zoo wat van 'n méérdere en ze praatte as 'n Juffrouw.’ Annebet's lach trok 'm uit z'n soes. ‘Toe, jij staan d'r maar, wil je niet eve zitte?’ Ze schoof meteen al 'n luierstoeltje bij, 'n teêr dingetje, met 'n bont pluche loopertje, en zette de rug wat schuiner. ‘Laat je maar valle...’, noodde ze en wéér met 'n lach... Over z'n bruine wangen kroop wat kleurigs, als bij 't passeeren in 't smalle kamer-doorgangetje de stof van d'r kleedje z'n hand beroerde. ‘Je hebbe, behalve 't kippehokkie dan, net zoo'n achteruit as... as me Moeder 't had: blommetjes en 'n vruchtboom en je waschgerei teuge 't schuurtje...’ Hij had zich dan met 'n aarzel in 't licht-krakende stoeltje gezet, en even trilde 'n neteligheid in z'n wenkbrauwen om de kleur, die ie bij z'n praten warm naar z'n kop voelde vloeien. Maar bij d'r vlot en gemoedelijk weerwoord vergat ie die lichte wrevel. En glimlachte - met toch aldoor 't gevoel van bedruktheid en verrassing in 'm - over de knusse sier-dingetjes in 't aardige kamerhokkie. ‘Gut, hoe kreeg 'n vrouw 't zóó bij mekaar, 'n heel dorpie ston d'r op 't popperige tafeltje tusschen de ramen, 'n blauw molentje en 'n blauw kottertje en 'n parlemoene bom en 'n zilvere autootje en 'n penduletje as 'n riks en 'n vrouwtje met 'n Friesche kap bij 'n koperen tonnetje... En 't vloerkleed was ferachies net 'n bed theeblommetjes, verdijt net of je bove op de geurigheid zatte en 't tafelblaadje had veul met die knapper-bruine schulpiesrand van 'n gevulde jodekoek, en bij 't peuterig serviesie zoo'n potje met viooltjes, heere wat aardig alles, nèt as z'n Ouëtje. En Annebet...’

'n Schrijnend-verwonderen doortrok 'm bij 'n opflitsend en dan ook zon-helder wéten, en even zoekend gleeën z'n vreemd-beschroomd-geworden blikken over Annebet's rechte en forsche lijf met de stevige bor-

sten en naar d'r blanke gezicht met de diepende kleurtjes op de volle en vleezig-vaste wangen. ‘Ja dié...! Maar ònzin n'tuurluk... às ze nog àrm was, maar zóó...’ Hij onderdrukte dadelijk z'n dringende begeerte bij de opglorende mogelijkheid... Maar z'n oogen weken toch en bijna aanhoudend haar kant uit.

Ze zat juist tegenover 'm en net in 'n zonnestraaltje, en hij zag dat d'r huid blank over d'r mollige hals spande en ook dat ze mooi donker-kastanje-kleurig haar had, met enkel bij de kleine rose oorschelpen 'n krulletje zilver. Onder d'r hals op 't korenblauw van d'r japon blonk 'n ovaal en glad medaillon. ‘Dus je wou expres en bezonderluk Gon spreke...?’ Ze lachte goedmoedig. ‘'t Ete was zeker veel te zout hè? En nou kwam je je beklage, zeg 't maar eerluk, want je keek zoo gram?’ D'r heldere zacht-grijze oogen bezagen 'm vorschend, en als dàt aanhield en hij d'r iets plagerigs in meende te onderkennen, zei ie ineens kort-driftig en spijtig: ‘Ik kwam om Gon te vráge.’ De stilte, die na z'n woorden kwam, leek zwaar van verwondering en afwachting. Hij vermeed dan 'r aan te zien, maar als 't zwijgen duurde en al spannender werd, keek ie, onderwijl ie z'n kopje van tafel nam, vluchtig naar d'r effer-wordend gezicht. Ze had dan 'n haakwerkje uit 'n handwerkdoos gefrutseld en ie merkte dat d'r handen beefden. D'r stem klonk dan ook anders en toch wel innemend nog. ‘Je... je zegt dàt zoo... zoo plechtig... Gon vrage? Hoe meen je dat nou...?’ Ze leunde zwaar op 't tafelblad, want 't kraakte. ‘Wou je d'r vrage voor... voor... je vrouw...?’ In d'r wat onzekere stem was verwerping en scherts. ‘Mag ìk d'r niet meer van wete?’

Hij knikte en poogde dan rustig te spreken, maar z'n woorden konden niet groeien tot geordende zinnen. ‘Jewel... n'tuurluk mag je dat. Ja... 'k wou d'r voor me vrouw vrage, as je ouër worde... en ik bin ook maar 'n arme kerel... en zij is niet veul meer dan 'n gesjochte. Enne me Moeder was d'r nog al voor, d'r laaste tijd veul idee in Gon...’

Bij z'n opkijken naar d'r, ontging 't 'm niet dat ze onrustig verschoof op d'r stoel, telkens vernam ie ook 't fijne geruisch van d'r kleeren. Ze hield d'r vingers ineengestrengeld onder d'r blanke en volle kin en d'r oogen gingen ongedurig van hem naar 't kleine penduletje. Ze praatte dan voor 't eerst rad en voortvarend. ‘Omdat je Móéder idee in Gòn had...? In dié dinge kan je toch niet je Móéder's zìn volge? Ik weet

niet... misschien vin-je 't brutaal en ongepast, maar toen je kwam keek je niets... affijn...’ Ze haalde diep adem. ‘'k Vin Gon ook niks voor jóú, zíj zoo'n sukkeltje en jij zoo'n flinke... sterke...’ Ze praatte dat niet uit. H'r wangen gloeiden en ze ademde zwaar. Toen Bart opkeek zag ie d'r borsten deinen en dan telkens weer staarde ie naar de zachte golving van 'r boezem, waarover bij 't rijzen, d'r kleed strak en openbarend spande. D'r oogen schulpten neer bij d'r dàn weer overtuigend en resoluut praten. ‘Je zegt dat zoo ráár, dat je arm bent, 'k begrijp niet waarom of waarin... Je bent gezond en flink en je bent in staat je brood te verdiene...’ 't Theewater achter d'r op 't comfoor in de theestoof gonsde zacht en achter de vitrages gònsde 'n brommer. Annebet zat dan altijd nog in dezelfde houding en d'r blik ging tersluiks verwachtend naar Bart.

‘Tjá...’, begon ie dan hortend en als gedwongen. ‘Tja, ze ìs nou ook niet precies die ik... maar dâ's van vroeger, lang voorbij... en met 'n droom kaj-je niet huize. Nou 'k alleen bin... je... je... neme in je eenzaamheid of... dan ook noodgedwonge 't miserabelste haventje voor lief in de barrigheid, en wie ànders zel míj ook al willen...?’ Door de vitrages vlamde en - al rossiger van de komende avond - de laaie zonnegloed en vuurde Bart's krullen tot goud, zette ze om in fijn-gouën klokken die zacht trilden om z'n mooie stoer-bruine kop. ‘'t Moet je probeere...’, raadde Annebet. En als ie òp keek, meer verwachtte na die afgebroken zin, zag ie dat ze opgestaan was en half-afgewend van 'm, 't theewater opschonk. Ze nam dan zonder te vragen of-t-ie meer wenschte, z'n kopje van de tafel en vulde 't opnieuw, ie bemerkte weer en met 'n vage vreemde verheuging, dat d'r handen licht-beefden, en ie staarde bedremmeld naar 'r warm-blozerig gezicht en weer naar 'r vingers waartusschen 't fijne verguld van d'r theekopje zacht glimmerde. ‘Gôdorie... aj-je nou maar wìste hoe je zoo'n zakie hanteere moste...’, broedde ie al stomper op woorden, zinnen, op 'n vorm voor z'n plots-gewijzigd aanzoek. Z'n onkundigheid hinderde 'm dan ook bovenmate, ook had ie 'n lichte argwaan: ‘'n Vrouw is zoo glad as 'n aal, as-'t-'r nou maar méénens was...’ Z'n kop roodde van inspanning, bij 't zinnen op woorden. Zoet en beklemmend wachtte de stilte. Annebet haakte vlug voort aan 'n witte ster, d'r stalen pen flitste telkens fel zilverig op, in 't warrelend glijen van de zonne-

glimming. ‘Raar dat z'n Ouëtje niet op 't idee gekomme was, ook zeker wel gedacht van te deftig, je stand niet, en bang dat ie 'n blauwtje zou loope...’, mijmerde ie beklemd en zweeterig, dan weer snel-overwegend: ‘Je kanne toch ook zóó maar niet plomp met de deur in huis komme valle... diene toch wel netjes en zoo... d'r prate gaf anders wel anleiding.’ Even zat ie suf over 't idee, dat ie Gon nou al heelemaal opgegeven had, en nòg in tijd-roovende overdenkingen verdiept en verward, toen Annebet koel en met wat spijtigs in d'r stem over den oorlog begon. ‘Nare tijd... tegewoordig. Drie-vierde deel van de wereld lijkt wel krankzinnig... en bij metertjes gaan ze 't opwinne, nou gistere hadde de geallieerde 'n schuivertje van driehonderd meter, wat is dat nou hè...?’ Bart praatte d'r flauwtjes wat op terug, achter z'n holle woorden droomden z'n verheimelijkte overleggingen en verwarrend beraad. Neteligheid wrokte ook in 'm op en 'n verslagenheid, dat 'n vrouw nou zóó doen kon... ‘Van de hak op de tak, hoe kon ze nou ineens zoo over die lamme oorlog beginne...? Zoo meteen haj-je die beroerde Gon ook... gôdorie.’

Annebet had loovertjes licht in d'r oogen en 'n zwak glimlachie om d'r mond. Ze praatte stadig-aan over den oorlog... ‘In Albanië benne de Oostenrijkers nou weer doende om de Italianen de winst van d'r laatste offensief afhandig te maken, 'n gauwdieverij is die heele oorlog, 'n zakkenrollerij op groote schaal.’ Al doorhakend keek ze naar 'm op, 'n teeken van instemming wachtend. De gladde medaillon spiegelde in de zonnigheid 'n ovaal-ronde plek tegen d'r kin. Bart keek 'r naar en z'n blikken gleeën daar weer van af naar d'r zacht-deinende borsten en naar de willekeurige plooien die 'r ruime japon om d'r schoot trok. Hij neep z'n handen tot logge vuisten en z'n stoel kraakte verdacht. ‘Albanië... wàt kon 'm nou Albanië male? Verrèkke konne ze allemaal, astons haj-je die verduivelde Gon, jemig... en Annebet zou ze alleen late!’ Hij gaf dan toch 'n onbestemde knik op d'r praten en bleef d'r dringend aankijken. Als ze dan weer en bestendig door sprak, vernam ie daar nauwelijks wat van. ‘Ze wàs 't... ferachtig, de knappe struische vrouw met d'r blommetjes-wangen en d'r lach-tinteltjes en die mond... gôdorie...’ Ineens was Bart overeind en bij Annebet... De buitendeur was stroevig open-geknoersd en weer dichtgeflapt en over 't gangloopertje schuifelden langzame schreden. Annebet's fijne witte haakster lag verfrommeld op

't theeblommetjes-kleed. Ze stond groot en forsch naast 'm, d'r oogen keken lach-vragend in de zijne en over d'r knappe gezicht vloot 'n blije blozing. ‘'k Weet niet of je 't meende... of... of 'k je góéd begrepe heb Annebet...? Wille wíj 't same probeere...? Annebet?’ Hij had d'r hand beet en palmde dan d'r arm naar zich toe, voelde d'r bij z'n tasten en druk, de mollig-weeke veering van. D'r ronde volle schouër drukte vast tegen de zijne. ‘Zeg 't dan toch... goster-dankie... gáúw,’ hijgde ie nòg bevreesd, ondanks 't tintel-blij geluk dat 'm doorvoer, toen ze gewillig de liefkoozing van z'n omarming toeliet... In de gang sloften en al van heel dichtbij, Gon's sleperig-moeie schreden. ‘Toe dan meid...’ Ze wachtte plagerig en met 'n verdoken lach, tot de deurknop knarste in 't omdraaien, tóén lachte ze 't zacht in z'n gouën krullen: ‘Ja... gráág jongen.’ Dadelijk d'r op kwam de ruzie met Gon, klein en poovertjes en vaal stond ze in de deur...

‘Zóó mìspunte, mô-'k jelie zóó verrasse? Ja, jij vúilek... vúilek, je hemde kon 'k wassche hè, je smerige broeke! En jij krèng, gemeen krèng met je hoerelachie...’ 't Duurde 'n vijf menuten, dan flapte de deur weer toe en ze waren alleen. Bart lei stevig z'n arm om Annebet's schouërs en ie vatte d'r zacht bij d'r ronde en mollige kin. ‘Late we 't nou beklinke,’ zei ie...

't Geheim van Peet Freimen.

‘Zóó'n nacht was 't...’

Peet Freimen dacht 'r aan en rilde en liep al behoedzamer. En ie beluisterde angst-gespannen 't ritselend-slippen van de huiver-vreemde voetstap-geluiden, die nauw-merkbaar z'n eigen verdempte schreden vergezelden. In de verlatenheid van de nacht-leege straten, strompelde ie dan al sneller, op vermoeden-af 't midden houdend tusschen de dubbele rijen van huizen, wèggedekt van donker. Hij speurde ook of d'r 'n adem hijgde naast 'm, maar ontwaarde niets dan de koele zucht van de nacht. En toen ie, in vermannende durf z'n arm tastend strekte, ondervond ie ook niet de weerstand van 'n lijf. Maar wat ie toevallig ontdekte en vasthield, 't telkens van nieuws beproevend, was 'n groenig-vergloren van licht, als ie na 'n poos neer-staren snel z'n oogen ophief en de kant uitblikte van waar 't lìchte gerucht van de schreden ritselde. 't Was dan of feldreigende en 'm strak-bestarende oogen snel overdekt werden van leden.

En als ie dan langer keek, ingespannen en huiverend tuurde, was 't telkens of d'r 'n vluchtig glimpen was van opknippende oogen. Even dacht ie aan Miet Selderie... maar dat verschoof weer en zakte bij erger vermoeden. Onderwijl bleef 't licht-schurende glijden, van de vaag-geruchtende schreden naast 'm, aanhouden.

In de kamp van z'n bezinnend redeneeren tegen de onkruid-welige opgroei van z'n angst, overwon de laatste. En al gaande, zoo in z'n bestendig-wije haastende passen, tastend en teuvend over de ongelijke ligging der keitjes in 't belemmerend duister, trachtte ie zich voor te halen, waarom 't geweest was, dat ie z'n dompig-kleine kamer ontloopen was, en dàt dan bij 't weer-weten werend... ‘Om de zwoelte niet, nee, en niet alleen om 't gonze van nachtvliege, God nee, om de benauwing, om 't strakke gekijk van die plagende ooge... ooge die 'm belastte met niette-drage vermoedens, kommerlukke verwachting en dreiging... dreiging van vreeseluks, van folter, o God... 'm ook de naakte herinnering gavve an wat geweest was zoo menige nacht en bij menig onweer, 'n overmocht-worde... 't-tot-bezwijmens-zwáre over-'m, de knellende hande om z'n keel en dan, o God... niet an denke, niet an denke... 't half verwurgd legge in stervens-zweet, in benáúwing... Die kruie... as-t-ie die toch maar niet weggegooid had, kwaad kon kwaad bestrije... verdrijve.’ Peet ademde zwaar en lette weer op 't ruchtige sliffelen van de zachte voetstappen naast zich, en poogde dan opnieuw in 't duister te onderkennen wat daar ging aan z'n rechter zij... Maar ie vermocht 't niet, was als 'n geblinddoekte in de zwaar-zwarte nacht, als 'n blinde... Z'n adem reutelde knerpend van 't jachtige boven-z'n-kracht-gaande loopen. Ná de eerste verademing in de koele nachtlucht, zoo uit de duffe kamertjes-beklemming, had ie verder geen verluchting ondervonden, staag doorleed ie de kwelling van 't al-omme duister en de plaag van z'n angst. Elke stegespleet en ook 't schuilende zwart onder de verhullende luifels van de dichtbijeen gebouwde huizen, die enkel door 't wéten-van-hun-daar-zijn te onderkennen en te ontgaan waren, 't leek alles 'n waarschuwing te verheimelijken en veel grams en dreigends. Als 'n nieuw-bedachte, nog niet eerder ondervonden kwelling, was ook 't sliffend sluipen van de flauwverneembare voetstappen naast 'm en 't vage en verglippende lichten van oogen... Te feller schrijnde ook z'n denken in 't zware en bezwarende

van de nacht met 't verstorvene, of alles graf was en rouwde in 't doodliggen van 't dag-leven, door de onderbrokenheid in 't stage verloop van de werkdoening der menschen. Vreemd geheimend maakte 't die nacht alles en beklemmend... tot de hooge en plòts-invallende fluistering van de onzichtbaar-geworden popels toe. Te bitterder knauwde 'm dan in de wije vereenzaming van de nacht, in de zware rust van de slapenden, 't verleden... ‘'n Nacht as toe...’ Hij verduwde 't, póógde 't te verduwen, al voortdolend. In 'm knaagde honger van jaren naar rust, naar lijelijkheid van z'n wroetende wroeging. ‘Heer ja... rust, 'n godzalig woord, rust dâ's de Hemel. 'n Keer had ie 't en 'n keer versmeet ie 't, voor honderd dertig golden, voor honderd meer as Judas...’ Tegen z'n matige kunnen in, liep ie al sneller en zoo tusschen de van nacht overdekte huizen in. ‘D'r was ook dat andere... ach God nee, 't was ommers niet te ontgaan, niet wèg te bidde, niet wèg te vloeke, zóó'n nacht toe ie met z'n broer...’ Hij strompelde jachterig voort, 't scheelde 'm niet wáárheen. Maar 'n rilling van afkeerigheid besloop 'm om de drang in z'n denken, de stuw achter z'n wil of dié niet van hèm was, zíjn eigendom en hij niet vrijgelaten d'r mee te doen zoo ie verkoos, als van 'n pijniging schrok ie terug voor 't weer doorlijen moeten 't verleden. ‘Zoo'n nacht, God, hield dàt dan nooit op, was 't lijen en z'n verschrompelde leve niet genoeg...? Zóó'n nacht... toe die twist uitgebroke was en d'r-lui Moeder eenzaam te sterreve lag. 't Was eve voorbij de grauwe mure van de stadspoort, waar 'n eikenschaduw op de dag en bij 't zonlicht, ook in de nacht as de maan scheen, die vreemde donkere mansfiguur teekende met de dreigende vuiste. De brand ontstak niet daai-jeluk om 't geld maar om Merie... van wie ie niet geloofd had... d'r tot 't laast ontstreeë en besmaald had... dat die ééne nacht in de kermis-week d'r zwanger gemaakt had van um... tot 't lijk uit 't grachtwater gehaald wier. Maar ie wou 't niet, ie had 't nooit gewild as ie 't gewéte had... D'r bij die grauwe stadspoort was ie 'm tegegekomme op 'n late kuier en hij... z'n broer... was begone met verwijte, had 'm móórdenaar gescholde... God waarom dacht ie d'r an, waarom kon ie 't niet kwijt...? 't Had 'm met wonde geslage, 't had ook de Satan in 'm gebracht. Z'n wéérkijve over 't vermiste geld was 't voorwensel van z'n wrok... bezwore had ie 't 'm, de slampamper, de nacht-braker die geld versmeet bij 't kaarte, met súipe... die in z'n viéze deernis

de bedorreve meid had wille neme om 'r de schande te onthouë van vrouw-zonder-man, as zij 't niet geweigerd had... Hemelsche goedheid, waarom was ie gedóémd d'r an te denke, waarom begon hier de verdoemenis? De eeuwigheid was toch lang..? Bezwore had ie 't met 'n íjselukke eed, met gruwzame woorde, met aanroeping van God en Satan... dat ie bij um en z'n Moeder niet eer 'n voet over de drempel zou zette, al-eer ie 't gestóle geld weerbrocht... o Heere’.

Peet bleef schuw staan, vóór 'm en heel nabij z'n voeten, leek 'n glinster rimpelend te vervloeien, ie dacht aan water... maar als ie d'r dan in z'n angstvallig hechten aan 't leven naar tastte, voelde ie slechts puntige weerstand van keien en 'n paal... Hij verkende 'r de plaats aan, schielijk en afkeerig glitste z'n hand van 't hout: 't galgenveld en vlak voor 'm de galgen. Tòch had ie de afschuw van anders niet en de ijzing, de knéépvan-schrik in z'n binnest, die 'm anders doorvaren zou hebben, bleef uit, verstard als ie was in de gruw van 't nachtelijke, in de gruw van wat ìn 'm was en náást 'm ging... Suf bleef ie 'r de kwelling van z'n wroegend denken lijden. ‘Onder 't gaan was 't al geweest en nog vóór ie thuis kwam, of 'n vreeselukke vloek los kwam over 'm, en thuis lag z'n Moeder met 'n verwronge gezicht en klauwend-gekromde hande, dóód. God, uitgedreve had 't 'm, 't dooie starre gezicht, 't verwronge gezicht van z'n Moeder, ie had um gezocht overal in z'n vrees voor de eenlukke nacht, en had um niet gevonde... Die nacht toe ie huiverig en in de kleere bij de tafel sliep in z'n stoel, was 't gebeurd. In de nuchtere ochtend zag ie um... ie hong an de spijker in 't portaal, z'n broer... met gespalkte ooge en 'n wije-grijnzende mond, waaruit de zwarte lap tong 'm te hone leek, te belache over zíjn leve... O God... God dat ie d'r an dacht... en an 't beklag van de mensche: z'n Moeder onverwacht dood en de slampamper van 'n broer eigen verhonge, z'n Moeder's gezicht verwéét 'm, z'n Moeder's dooie gezicht vlóékte 'm.’

Peet schrok op uit z'n starre-suffen, uit de verstolde nood van de verschrikkingen in 'm... In de verstorvenheid van de zwaar-stille nacht liet de torenklok z'n doffe uren vallen over 't slapende stadje, elke uur-galm als 'n keiworp in water, wègplompend... Peet telde 'r twaalf. En weer raakte de huiver 'm aan. ‘Wat 'n nacht nog... 'n nacht... God, in alles was ook die anklaging: in 't geluid van de torenklokke, in 't tikke van

z'n klok, in 't gekraai van 'n haan...’ Hij schrok en de angst hield z'n lijf roerloos. Achter 'm en zóó dicht bij, dat ie 't klepperen van naakte voeten hoorde, ging 'n vrouw in 'n wit kleed en plots keerde ze... en kwam recht op 'm toe. Peet's schorre en dierlijke schreeuw verstierf in 't doodsche, 'n zwakke echo zweefde als 'n gebroken antwoord achter z'n roep aan... Peet drááfde door 't doodsche van de nacht, door de beklemming van 't zware en tegen 'm gekeerde zwart, dat 'm als met sarrige handen leek vast te houën, naar z'n huis, naar de klamme benauwing en langzame folter, waar wroeging de verschrikking wachtte van 't verwrongen gezicht, in 't duister starlachend in verstijfde doodsstuip. En dicht naast 'm ging staag, 't naar zijn draven geregelde, even-snelle zachtruchtige van de nauw-verneembare licht-sliffende voetstappen.

D'r uit met 'n niet.

Bleekies viel 't licht door de herfst-fijne brossigheid van de nevel over 't buurtje. En met kouëlijke glimming streek de zonnigheid over de voor-over gewiebelde en op-vallen lijkende puitjes met de meest scheef gezakte panne-punten, die zonder veel fleur opstaken in de even gekomen verzilvering. De straat-keitjes glommen d'r ook maar flauwtjes van en de ruitjes onder de donkere dekking der luifels hadden 'n koele glanzing. De schichtige schaduwtjes van de huisjes vleiden 'n amper te volgen dungrijze zig-zag over de straat. 't IJle onwezenlijke licht-zonder-verheuging dreigde al dadelijk met vergloring. Dralend en bleek stond de zon in de waze-blauwte.

Kee Willemse had dan danig 't land, die dag... ‘Jasses nog toe, de heele ochtend al staan loere, ferachtig as 'n Kaffer met 'n zendings-bussie, as 'n mensch van 't leger des heils met 'n blauw-groene snot-neus van de kou. Jasses zoo'n uitblijver, zoo'n lammeling... get-nog-toe en die verripte rillerige kou van die rauw-anpuffende blazer, die telkens zoo'n bakkes vol onder 't raam deur spoog, gaf je 'n tocht op je longe en kippevel op je arreme en 'n kriewel in je keel met 'n verkouwe gevoel, dóódrochele kon je je eige... En komme mòst de bokkegerd, 't ouë karrekas, 't al wel honderde male op d'r vingers uitgerekend, nageteld, vedaag was 't de dag. En 'n voorgevoel hâ'-ze, en 'n mooie droom, 'n droom dat alles goud wier tot de doofpot en de waterpot an toe, geen piezeltje geloof

anders an zuk soort flauwigheid maar nou... en temenste na dat ze de eerste keer 'r met d'r éigen geld uitgekomme was... Goster, aj-je d'r nou toch d'r 's met 'n duizend-golde-of-wat uitkwamme... hè? Al was 't dan maar één duizend, gosterdankie, 'n mezuureka op d'r manke poote zou ze hosse en daai-jeluk 'n fijn slokkie onder d'r boezel hale, dat dikke groene lekeurtjes-goed dâ'-ze op de bruiloft hadde, waar je zoo gauw van indutte 's avens zonder tijd om te soeze met je kniezerig oorekruiperig-gewurm over die knul... Bart, die dan wel te vrije zou zitte achter de scherrempies, o gèt, jasses de wereld... Maare van de loterij had de kerel d'r gezeid... dié loterij-kerel dan, toe ze d'r uitkwam met d'r éigen cente: ‘'n Goed voorteeke, 'n pràcht voorteeke... nou mot je nòg d'r 's prebeere.’ Zij tòp d'r mee, al die droge-scharretjes weekies met pesterigheid over Bart... get, get, Bart... al die tijd in 'n knijperig spanningkie geloope, 'n spanningkie van wel drie keer in 't kertier na de plee motte, bij d'r overleg wáár ze 't kappetaal berrege most, wàt ze d'r mee uitrichte most, às 't gelukkie d'r te beurt viel van zoo'n dikke homp geld, zoo'n schoot vol rikse, dúizend golde. Goster, 't beste was om d'r maar huisies voor te late zette, arbeiderswoningkies... offe d'r van te renteniere as 't kon, en d'r most ze dan vezelf eerst d'r 's naar verneme op 'n vernaam netarisketoor en hoe ze d'r kappetaal vastzette zou. Pienter genog om d'r niks te late anprate wâ'-ze niet lustte. Geen hallevie in 'n buitelansche onderneming steke en niks in buitelansche pepiere. 't Most ìn 't land blijve en nog liever ìn de stad, kon ze d'r meteen 'n oogie op houë. Dan ook wel d'r 's gedacht om 'n trouw-advertensie te plase: 'n Bemiddelde juffrouw, eenigzins gebrekkeluk... Goster ja, waar borg je ook al 't geld as 't rikse wasse, je motte toch op alles voorbedacht weze. Voorloopig kon je 't onder de grond stoppe in 't bleekie onder 'n paaltje, maare 't hâ'-ze al meer gedacht, je gavve d'r ook allicht occazie mee an deuze of gene die je toevallig bij 't wegstoppe beloere kon. Je ouë stinkstok van 'n piepa kon d'r mee an de loop gaan of Sién... en in huis, goster, wáár in je huis...’ Hâ'-ze d'r al suf over geprakkezeerd. 't Annemelukste was nog in 'n beursie op je hart, aj-je 't temenste in pampier konne krijge, want om in specie zoo'n dikke pulk geld op je zij te torse, dâ-'s ook 'n karrewei en dat most 'n geluid make of je 'n klok-en-hamerspul onder je borstrok droege. 't Beste was, maar dadeluk huisies te late zette, 'n lappie grond koope en d'r zoo'n

huisie of drie, vier op... lichte en dichte arbeiderswoningkies vezelf, deur de huize-krapte koj-je ook 'n stevig huurprijsie vrage... Keetje Willemse zou ze mèlke, konne ze van op an...’ D'r wrong 'n moeizaam lachie om 'r gram-genepen mond en op d'r magere wangen roosden felle kleurtjes-plekken. Gedachteloos even bij d'r hunkerig turen naar de loterij-man, stond ze werktuigelijk en buitensporig-lang d'r stofdoekie uit te kloppen, wezenloos en idiootig... tot ze zich dan ineens weer bezinnend en giftig d'r suffe doezeligheid besmalend, harder aan 't werk toog, dàt kort-vanduur maar, en 't in d'r diepe mijmer langzaam-aan vergetend. ‘Fenne die morrege... Fenne dat ouë vette ongedierte, had ook al gemorreke, dat d'r wat an 't handje was, toe ze niet met d'r kouë gemakkelukheid van anders die vieze pruik op d'r nakende stinktest ston te plakke, meschien an wat ongeduldigs in d'r meniere en dâ'-ze meschien wat in d'r schik keek. ‘Heb ie wat Kee...?’ Dat zoo effies met 'n schele opmikker van d'r gitteg-kleine oogies, èn as 'n gràppie, met 'n vermoffelde grijns-knuffel om wat die kale bochel van 'n Kee nou hèbbe kon. Meteen en nog vóór ze d'r asem op geve kon, zíj al weer deur-zwamme over d'r trouwhoedje met rozeknoppies en d'r pracht van 'n trouwjurk van dertien-en-'n-kwart de el, die ze dan nog maar niet in bruik neme zou, stiekempies nieuw houë zou, omrede dat d'r nog weer occasie was en 'n bewuste... lóénschte 't gedrocht zoo'n vetteg knipoogie na d'r op, waar ze d'r gráág 'n petatter voor op d'r lillukke knopneus wou gegeve hebbe... zoo as je dat vroeger tijd konne doen vanwege 'n priveleesie dat d'r beston: je naaste die je niet anston, waar je om zoo te zegge 'n dikke avversie op hadde, voor 'n stuk geld 'n degelukke opmepper moch geve, miserabel jammer dat al die goeie dinge de wereld uitraakte... Nou hâ'-ze dan gefemeld 't vette ondier, dat guster de bewuste drié keer d'r raam langs gepasseerd was en drié keer an z'n pet getikt had voor d'r, ìs wat... meschien 'n luis op z'n knikker te kuiere, tja... de hééle wereld kan wel an z'n pet loope te tikke voor je raam. Docht 't smakkerige smikkelbek, dat d'r maar derek 'n andere ouë poen voor d'r klaar zou staan, dat ze de een na de ander zoo op d'r toe zouë buitele, net as dat je alderhandjes uit 'n zakkie schudde... Toch ippusch dìk 't zuur hâ'-ze intersiek, 't ouë totebel, dat Hannes Spierewiep d'r niet eens de trouwcente waard achtte. 't Hâ-die overal loope te vertelle en ook dat ie in de verlovingstijd vijf en

twintig pond in gewicht toegenome was en 'n verkeerde hartslag gekrege had van 't lekkers-onder-de-kurk bij d'r. Snuffel-naar-lekkers as ze ook was dié Fenne, wou dié d'r toe nog mee hebbe naar 't feesie van Bart Helmers, die me daar hals over kop en ferachtig of 't mòtte was, met die verloope sekstant van 'n Annebet Bijland getrouwd was. 'n Máánd vrije en toe bruiloft... En Bart 'n gezicht... 't loeder, of-t-ie in de zevende hemel angeland was. 't Zou wat geve dáár... 't hâ'-ze tege Fenne gezeid. ‘De kindertjes die daar van komme, wil ìk met huid en haar opvrete, ja zóó'n ouë slemierum - 't kon Fenne in d'r zak steke - zoo'n óúë slemierum tege de víjftig...’ Maar dié op d'r toontjes getrapt, op alle tien d'r ekster-oogies, had d'r weeromgegeve, daj-je op die leeftijd niet meer vóór de wereld trouwe - zeker d'r àchter - nou ze doene 't allemaal om 't zelfde, adel en onadel - ènkel voor de gezellige sámeleving - nou vezelf! - en dat Annebet nog wel 'n knappe flinke vrouw was en van beste kom-af. ‘En ze heb 'n prachtig inboedeltje vezelf en verscheie éigen huize en geld op de spaarbank...’ Tja, d'r zat 'm de kneep, d'r had 't wijf 'm vezelf ook mee gepakt, met d'r cèntjes en d'r mooie inboedeltje en d'r zeve, acht éigen huize... 'n wereld, hè gèt jàsses, 'n wéreld om van te bráke... D'r haj-je Gon, ook al 'n afschieter, maar die had d'r bek-af gewurmd voor um... d'r geschrobd en geheind en gewassche, genaaid... alles voor 'n paar kále kwartjes 's weeks, en dié kon nou vege met de spons van blanus, afgedekseld dadeluk d'r bieze pakke en in 't ouë-wijvehoffie bidde voor d'r ziel, alledag aardappele met mosterd-doop en Zondags 'n klontje boter... En nou zou zíj naar 't feesie gegaan weze, 't bescheie en stichtelukke feesie met die Annebet an z'n arm te hange, de jool 'n duim dik op d'r bolle blooswange en Bart met de zonnigheid van 'n heete zomer in z'n ooge. 't Gaf d'r ferachtig al 'n venijnigheid enkel bij 't prakkezeere d'r an.’ 't Koud-glanzend licht-van-buiten schoof met dunne fijn-witte lijntjes door 't raam en langs d'r en langs de kamerwand en gleed als met lang-gerekte wijzende vingers over Dries' blauwe estrikken vloer. Ze dacht 'r vluchtig en verbeten nijdig aan en onderwijl ze stof van de wandrichels nam, hoe vaak ze d'r al gezocht en gewurmd had, d'r nagels kepot gepeuterd had aan de vastliggende tegels... ‘Van alles geprobeerd, tot spokerij an toe en eeuwig alles mislukt. En Sien die avend de duvel in persoon, toe ze haast deur die rapzak van 'n Oome Dries gepakt was en d'r

Mevrouw's hemd verlore had. 't Wou dat kreng toe nog an háár wijte of zíj 't hellepe kon, dat 't zóó geloope was, of 't niet eve goed móói had kanne afloope... tja om 'n mensch zoo in z'n haar te vliege... Gíjn hâ'-ze nou toch om de meid gehad, gíjn dat ze met d'r verwaande neus zoo lekkertjes in de essetee gekegeld was, de mooie medam met d'r krulle en d'r deurzichtige bloesie en d'r breeë heupe en hooge borste, met d'r prááts op de bruiloft en d'r pronkie van 'n Koert in z'n mooie uniforrempie... Met rooie huil-ooge hâ'-ze geloope, toe ie na z'n rissiment most, met 'n rooie huilneus en 'n aalebesse-kin. En briefie op briefie geschreve en mooie kaarte met honderd zoene d'r op en gouën harte en ooievaars met kindertjes in d'r bekke. Nou de óóievaar had ie d'r... ìn de ooievaar was-t-ie d'r geloseerd... Op laast hâ'-ze geen letter meer van 'm teruggekrege, wachtte... wachtte maar al en lilluk in de ongerustigheid. Hâ'-ze van alles bedacht dat ie hebbe kon tot nekkramp en de Spaansche ziekte an toe, want ie most vezelf ziék weze, dóódziek, jewel... en de soereme gans d'r tege instrije met 'n gezicht van wàt denk je wel van míjn Koert... as de een of ander z'n vermoede zee, kè-je begrijpe hè, Koert zou háár late loope... en um nog lekkere dure boterceekies sture en fijne sigerette en briefies om in trane te verregene. En onder-de-hand zat die schattebout van 'n Koert te tortele met 'n Belgiesche meid, 'n vluchteling... Zoo'n eentje met van die hooge hakschoene en krulponnie om d'r gezicht, die allemaal ‘zulle’ zeit... En d'r most ie nou hals over kop mee naar de burgelukke stand: 'n kind-op-komst, en wié is de Vader? Afijn, Koert Huibers was d'r op an-houë en die zou d'r nou voor geboekt worde. En Sien had nakijk... Hâ'-ze al 'n boel dingetjes gekocht voor d'r uitzet, meubeltjes en mooie prulletjes, waar ze al dikwels mee gepronkt had tege háár, d'r háár mee gesard, dat hoovaardige lachie van d'r kòn ze zoo... ‘'t Zel jóú nooit gebeure: 'n dak bove je kop, dat je zelf hure en 'n huis waar je de báás in benne...’ Nou je konne nooit wete, 't ken verkeere zei Breeroo. Eérst nog d'r 's hoore wat de loterij-man te vertelle kon hebbe vandaag. Gek in d'r kop as Pau Davids z'n wijf zou ze d'r niet van worre temenste... van de rijkigheid. Die Em had me daar 't idee in d'r harsens gehaald, dat d'r 'n vloek op d'r-lui rustte vanwege hullie rijkigheid, waar 'n luchie an was... nou 'n móóie vloek dan, zel menigeen naar snàkke... naar zóó'n vlóék. Nooit anders dan van 'n vlóék praatte ze, ook al omdat ze kort op

mekaar twee kindere verlore had... Zoo langzaam-an hadde ze 't wel zien ankomme in 't buurtje met d'r, maar nou na 't sterreve van d'r meisie was 't bar verergerd, d'r was ook wat kìls bij gebeurd, maar geen mensch wist wàt... En nou gong ze op d'r bloote beene en in d'r nakende nachtpon in 't holst van de nacht na 't kerkhof en dan ston ze d'r an de poort te schudde en d'r dooie kindere te roepe, as-datte ze effe bij d'r terug komme moste en 'n briefie van d'r anpakke om an de lieve Heer te brenge... dat ie d'r-lui toch veral niet na de hel sture most om d'r-lui ouërs misdade... Luit Toelast de porder, had 't allemaal zelf gehoord en ie zee: ‘Dat huile en roepe was 'm mìdde deur z'n ziel gegaan en de heele dag was-t-ie d'r wee van.’ En nou hadde ze 'n deftige verpleegster in huis, die d'r bewake most en op de dag met d'r kuiere, en as 't nòg erger wier - zee Pau - dan gong ze in 'n gekkehuis... 'n Malloot die Em, 't altijd sikkeneurig arm gehad en zorgeluk, 's winters wiste ze cepleet niet van de eene dag in de andere te komme... En nou ze van àlles krijge kon, kosseluk ete en drinke en zije jurreke en diejemante oorknoppies en ringe en hoede met èchte struisveere, kreeg ze 't ferachies in d'r gammele kersepit... Dan wist Pau beter van dienders hale, die snee merakels van leer, kollesaal in alles... Maar 'n ouë vale kop kreeg ie ook en grijs haar. 't Praatje gong nou, dat ie z'n eenigste jongen voor Menister liet opbrenge, die haalde dan nou ook les bij de bovemeester...’

Kee's mijmer brak, bij d'r moeizaam terugstrompelen naar 't raam, stijvig van 't bukken en pijnlijk voelden d'r beenen. Als ze dan nog 's d'r stofdoek uitgeklopt had onder 't hoog-opgeschoven raam, meteen dadelijk al weer rochelend van 't frissche zeebriesie, bleef ze d'r soezerig omtreuzelen, hunkerig úitturend naar den loterij-man... De mat-zilveren lichtigheid stond nog bleekies uit over 't buurtje, de zon gloorde d'r nu wazig-omkapt van de neveligheid loodrecht boven, en de vage nauw-waarneembare teêr-grijze zig-zag lijn van schaduw was verdwenen. Kee Willemse's gramme blik was dan naar 't smokerige schuurtje van Ceesie en Teet Randers gekeerd... ‘Achter d'r raampies kon je d'r zien heen en weer renne, Teet met d'r rooie kop en d'r gouën lappe van belle... en d'r nieuwe jepon met gitte van gouën-torre kleur, tja dié most nog noodig zoo schudde-koppe en de pronkepunt uithange, mooie sjènne as d'r geweest was. Zíj ziek op 'n keer, 't hâ'-ze telkens na die eerste anval en hooge koors en

dat toe al erger, zóó dat Ceesie d'r niet langer alleen beheere kon. Op slot Miep over de vloer, d'r schoonzuster uit 't Nieuwediep, en die was d'r dan schrepper en schrijver en struunde d'r alles af... vezelf, de sleutels van Teet d'r kabinet hâ'-ze ook en op 'n goeie middag zij d'r in te spioneere, most ze d'r toch 'n heele klodder geld gevonde hebbe, bankies en rikse en gouën tientjes, enkel al 'n koeketrommeltje vol gouën tientjes, 'n smàk geld. Een van Miet Selderie's katte zat d'r in 't venster en 't praatje gong nou voor vast dat d'r ook 'n verzegelde brief bij lag met de naam van die zelfde schipperszeun d'r op, die ouë Tijm en Bart Helmers op 't nippertje af uit 't water gehaald hadde. En nou zeeë ze wel, dat most dan zooveul as d'r eige jonge weze, 'n onechte en van de omgang met 'n zeekaptein die d'r vroeger toe Cees met de logger uitvoer, veul stiekem over de vloer verkeerd had. D'r wasse d'r ook nog, die wiste, dat Teet tóé 'n tijdlang bezonder diklijvig geweest was en dâ'-ze 'n heele poos bij fermielje in Schiedam deurgebracht had, bij 'n ouë Tante... Maar geen schepsel wist percies hoe de vork in de steel zat en Ceesie was potdicht. Wèl wiste ze allemaal dat Miép d'r toe dadeluk d'r broer bijgeroepe had, spìn-nijdig... of-t-ie met zóó'n bende geld in z'n huis haar van 't zomer geen víjftig golde had kanne leene - dàt had Daan Gerritsen zelf bijgewoond, toevallig dat ie d'r om koffiewater ston, en die had ook gezien dat Ceesie keek of-t-ie met 'n gek te doen had. ‘W-wat zeg je, gèld in míjn huis? 'n B-bènde gèld...?’ 'n Heele hurrie was-t-r toe van gekomme en Ceesie was na die dag 'n andere, altijd zoo'n piekerig sikkeneurig gezicht, zoo gesláge, ie sliep ook van die tijd af in de voorkamer en zij in 't alcoof en ie was merakels stroef tege d'r... gòster... d'r hej-je de vent.’ Ineens stond ze nuchter-wakker uit d'r soes, fèl-afwachtend... De loterijman was dan al halverwege 't straatje gevorderd, en ie had z'n pet diep in z'n oogen... ‘Loeder... kijk die lamstraal nou d'r 's sukkelig anslentere, god-nog-toe, die langzaamheid dâ's teeke genog...’ Even was 't of ze de stevigte van de estrikkenvloer niet meer onder zich voelde, beet de dreinende teleurstelling rauw-scheurend door d'r heen met schroeiïng van hééte haat op alles bij 't zeere verbloeden van d'r láátste hoopie... Toen de loterij-man dan langzaam-aan dichterbij gekomen was, keek ie dralend op en groette d'r met 'n licht-ontkennende hoofdbeweging en 'n grijnzerig goed-makend glimlachie. ‘D'r uit met 'n niet, ach ja, je mot maar denke,

't gebeurt meer. 'k Zou nog maar d'r 's probeere, drie maal dâ's scheepsrecht.’ Onder 't opgeschoven raam besmoesde ie 't... d'r zwijgen oordeelend voor overlegging en druk-aanpratend dan. Ze stond zwaar geleund tegen de raampost en wìt, in 'n vreemde zwakkelijkheid, even zonder tegenstand hoorde ze 't valsch-deelnemende en 't goeielijke licht-spottende praten aan, d'r felle oogen vlamden en d'r mond lag als 'n verkrompensnee in d'r bleeke huid. Dan ineens of ze bèrsten zou als ze langer verdroeg, wrong 't hijgend los uit d'r keel... ‘Stikke kan je van mijn, stìkke... stìkke...’ En als de man dan onverholen lachend doorliep met 'n lichtelijk schouërschokken van wàt kan 't mij schelen, gilde ze nog d'r 's, 'r kop even onder 't raam door en zich na die schreeuw weer schielijk terugtrekkend: ‘Stik... barst...’ Diep ademend bleef ze dan leunen tegen de raamhouten, rochelend, maar de pijn in d'r borst niet van d'r hoesie... Geknot voelde ze zich, moei, d'r wije oogen tuurden tranend in de waze lichtheid van 't buurtje. ‘Dàt was 't laaste... je bin d'r uit met 'n niet had ie gezeid, ze was d'r altijd uitgeweest met 'n niet, heel d'r leve was 'n niét... God nou hâ'-ze niks meer om to verwachte, nou bleef alles zóó, alles 't zelfde...’ Ze neep d'r handen ineen, d'r magere rood knokkelege handen... ‘Iedereen had nog wel wat, al was d'r leed bij, Jaap Tijm had weer 'n misse operasie en 'n misse botvangst had z'n ouë, maar ie had temenste 't glimlachie van de Domenee's vrouw, de jongen... en Annebet had de heete zonnigheid van Bart z'n ooge en die armzalige Trui Donker d'r schik om d'r geredde huisboeltje en 'n man en 'n kind... en Daan Gerritse blommetjes en z'n antiek en Pau Davids z'n geld en 't wijf van Hein van Dijk 'n rooie joolkop en al meer bult onder d'r boezel en bij Teun van 't Hof was d'r ook al weer wat en Fenne had d'r nieuwe bewuste... Allemaal hadde ze wat en zij... zij nìks, zij geen krummel van 't leve...’ D'r bleeke en huilverwrongen gezicht bonsde zwaar tegen 't raamhout, ze snikte... een wier hoop gestorven was...

En buiten in 't mat doorlichte buurtje roesde 't traag-verloopend dagleven door...

 

Enkhuizen, 1918-'19.


Vorige