Grillige schaduwen
(1930)–Alie Smeding–
Auteursrecht onbekendEnkhuizer vertelsels
[pagina 135]
| |
 | |
[pagina 136]
| |
[pagina 137]
| |
De zee tintelt! Een scheepje komt als parelmoer van de vlammende horizont varen, en tegen het ivoorig-witte lieren-kastje op de Blauwpoortsbrug, verloren in een slaperig gepeins en eenzaam, zit Sijbrand de Zwerver. Om zijn ronde kinderlijke kop staat wazig het rulle krulhaar en de vettig-glimmende pet hangt hem scheef op éen oor. ‘Vroeg?’, morrelt hij. ‘Vroeg? Maar man, in de nacht zit ik hier, verdompeld, in de nacht, en wat je dan ziene, hee, wat je dan ziene!’ Zijn genepen oogen turen soezerig naar het wat drabbige Oosterhaven-water. ‘Grond-ijs’ komt vijandig en groot uit het lage pad van ‘'t Eiland’ en hij draagt de blinkende roeiriem als een soort van slagzwaard over de breede schouder. Mokkerig mompelt hij wat schimperigs en zijn dreunende schreden roepen een echo op. Sijbrand monkelt wat terug, en zint dan meteen weer op een doezelige herinnering. ‘Heb jij die nog gekonne? Dat wijf? Die... die aars-kol, Trin Zwavelstok, Duivels-rechterhandje zoo gezeid?, die kon om 'n kleinigheid te noemen, 'n wortel in 'n haring veranderen. Heb je die gekonne? O nee?, o nee?’ Sijbrand grunnikt en dan zoo-wat poese-achtig dommelig | |
[pagina 138]
| |
broeien zijn onvlotte gedachten op de verre herinnering. De spreuk op het spitse huis-van-de-Zeeridder schittert donker-nadrukkelijk, ook triumfant, zwart op wit, uit de grijsbleeke pui: ‘Contentement passe richesse.’ Sijbrand kijkt op. ‘Nou wil ik je 'n vertelsel doen, ja, 't viel me zoo passies in, toen bij Grond-ijs z'n roeispaan, ook áltijd als 'k zoo'n roeispaan zien, 'n roeispaan of 'n wit bootje.’ Sijbrand haalt 's diep adem. ‘Ja, dàt was dan 'n heel end geleden, 'n heel weerschoensch endjen, maar z'n memorie, och man, onverslijtelijk! Ja, ja, want 't was hem dan er 's gebeurd op 'n avond in de Kerst, liep hij zoo'n beetje aan de buitenkant te kuieren, 't Bonkenkerkhof langs en de Plakkers-wei, 'n pronk van 'n avond, man, goddelijk weertjen, de sterretjes as... as bikkels aan de lucht. Licht of 't dag was. Alleen zie je, alleen in die zware schaduwen van die eeuwig-ouë huizen, daar leek wel wat tegenstrijigs gaande, wat miezerigs en 'n zwart bedrijf! Nou, hij had Hermens dan pas nog hooren zingen. Hermens, zie je, die liep met de ster van Bethlehem, en stichtelijk, hoor je, kou-van-af... | |
[pagina 139]
| |
enne affijn, zoo was hij dan die avond nog-al in godsdienstige prakkezasies beland, zie je... Jaa-se, dat 's op 't laast van 't jaar, dan wil er graag wat bezonderlijks in 'n mensch te paternosteren kommen, is 't niet zoo? Zoo'n beetje over de zondigheid van je angeboren natuur en... zoo'n beetje over 'n vloek en 'n jokkentje, hè? Affijn, en je beprakkezeere al er 's, wie er zoo lenigies-an of bar-in-een-ruk tusschen uitgetrokken bennen. En dan haal je je eigen nog er 's 'n woord van je Moeder te binnen of 'n gezegde van je Vader. Moet je weten, hij was toentertijd al jaren getrouwd, had ook al z'n zevende “speulpop” op... op stapel... 'k Spot niet, man, 'k spot niet, 'k heb er zestien levendige in me bezit 'had, dat 's de wereld man, tja-a... dat 's de wereld.’ Sijbrand heeft zijn breede glimlach weer, en de oogleden schuiven hem als kaas-gele luikjes voor de dutterige oogen, even denk je hem dan in een wat vervroegde middagdut gedommeld. Sijbrand's oogen knipperen weer beverig open. ‘Nou... affijn, hij liep daar dan zoo in z'n eentje op de Wierdijk, en zoo als hij dan al-meer zei, hee, hèlder, dat je de muursteentjes van de huizen kon tellen en... háast de zandkorreltjes op de rollagen van de huizen. | |
[pagina 140]
| |
Enne... daar kijkt hij er 's voor hem uit op de weg en daar glinstert wat! 't Haantjen, me vrind van oudsher zie je, 't Haantjen had dan al z'n leven zoo voor 'n vast woordje: ‘'n mensch blijft gauw stil staan voor wat glinstert,’ jaak, en dat sluit as 'n bus! Want ook hij, hij blijft staan, hee, hij buigt z'n eigen, dat z'n kokkert haast op de klinkertjes komt en... dat benne twee eeuwige-dikke geel-koperen nieuwe baker-spelden, fiksche knoppen er aan, en anders niks geen bezonders. Nou, die de kleintjes niet eert, zei de dief... en hij stak de gouën-tientjes in z'n zak, die is de groote niet weerd. Enne... d'ondergeteekende raapt de spelden op en hij steekt die van voren op z'n jassie. Goeie-grutjen, man, bij zoo iets prakkezeer je ommers geeneens? Nou, affijn, loopt hij weer 'n endje verder hee, en hij keek zeker nog er 's omlaag, want daar glinstert weer wat op 't pad, en hij blijft weer staan, en hij bukt z'n eigen weer, en hij neemt wéer wat op van de weg! 'n Wit-geverfde notendop, zooveel as 'n vletje, met zitplankies en 'n achter-kassie, eeuwig-klein alles, 'n nommertje er van voren op of 'n woord, dat kon hij niet recht duidelijk onderscheiden. Nou, wat wil 't geval, hij bekijkt 't goeie werk | |
[pagina 141]
| |
zoo er 's op z'n elf-en-dertigst, er stònd hem nog zoo iets van voor, dat hij dacht: speule-goed voor de kleine jongen, Wullempie zie je... Maar, meteen dat hij dat dingsigheidje zoo staat te bekijken, daar komt me 'n eeuwig-groote kat, wit met 'n zwart masker, achter zoo'n dikke boomstam vandaan, die draait wat om hem heen, en die aait hem, ferachtig, die ááit hem... Maar hij nog niet dié erg... en met katten, hoe gaat dat, hee, er is meer gelijk dan eigen, hij zei al er 's: vort, beest, vort...! Jaase, 'n dekselsche kanjer en hij wou 'm bekend voorkomme. En hij dacht al, waar kan ik die kat toch meer 'zien hebbe? Maar tja... hij lette er dan verder niet meer op. En zoo stond hij er nog effe uit te zien over de muur, 't vletjen in z'n broekszak. Mogelijk al-met-al... 'n kwartier. En toen meteen, dat hij weer doorloopt, ging 't zoo bleekies door hem heen: net de kat van Trin Zwavelstok!, jaase, dat was ook zoo'n groot monster, 'n geitebok om zoo te zegge, iedere keer as hij dat beest zag, ging dat door hem heen. En man... nog niet de woorden uit m'n aandacht, daar komt 'n langzame slof achter me aan! 'k Denk, dat's ook 'n ouë totebel, die sleept h'r zoole haast uit h'r schoeisel! Goed... goed, die slof dan achter hem an, hee, en... van-lieverlee naast hem. | |
[pagina 142]
| |
Er komt hem 'n wijf opzij, en toch of hij 't van te voren al stiekem in de mikken had, daar kijkt hij perdoes en recht-an in de lillijke facie van Duivels-rechterhandje! Haar oogen, man, haar oogen als glasscherven waar de bliksem opvalt, en verder haar heele kop haast weg in de diepe kiep van h'r kaper. Maareh, van kleedasie gelijk an elk ander oud wijf, zoo'n zwart puntdoekie over 'n zwart jak en 'n eeuwig-wijde rok onder h'r ruitjes-boezel. ‘Schipper,’ zei ze, ‘schipper, ik krijg daar zoo passies bericht, dat jij hebben m'n roeispanen en m'n roeibootje 'vonden.’ ‘Zoo, zoo’, hij gesproken, zie je, ‘zoo... zóó...’ Meteen zag hij dan al uit de verte ‘'t Zuud’ en 'n paar lui' staan er te praten, ook effe verder 't licht van 'n victalie-winkel. Dat... hij schepte al wat ruimer adem en hij zei: ‘Je roeispanen, mensch, en je boot? Ik-ke? Nou, dan ben je leelijk belatafeld, hoor! Alles wat ik gevonden heb, dat benne deuze twee spelden hier op m'n jassie, en 'n kinderachtig-beknusseld neutedoppie in m'n broekszak!’ Jees... man! Haar adem kwam koud over hem heen, zóo intersiek valsch als 't wijf was! En dan wou ze hem snot-verkaatjen nog staande houën ook! Maar daar moest hij dan toch heelemaal niks van heefte, vat je? | |
[pagina 143]
| |
En hij liep hoe langer hoe fikscher aan! ‘Och schippertje,’ zij met zoo'n strooptong, begrijp je, er tegen in, en ze keek hem deksels driest met haar valsche gloeilampies an, ‘och schippertje...’, ja hoe dat nou geviel, hee, dat ze z'n naam niet zei?, of ze hem wézenlijk niet thuisbrengen kon, of dat haar patrijspoortjes van 't Opperwezen zóó gehouën werden, wié zou ooit dié knoop ontbinden, hee? Maar zij dan als 'n eerste-klas fleem-tong: ‘Och schippertje, m'n bode liegt nooit: die spelden dat bennen m'n roeispanen, en die... die kinderachtig-beknusselde neutedop, dat is m'n bootje.’ ‘Zoo,’ hij weer gesproken, zie je, hij weer gesproken, ‘zoo’. En hij prakkezeert nog er 's bij z'n eigen: ‘'t Is 't wijf zeker in h'r bol geslagen.’ Meteen praait hij zoo bij z'n neus beneêr: ‘Enne... en as 'k dat speulegoed nou er 's niet teruggeef, hee?’ Maar dadelijk spijt over die astrantigheid tegen 't Duister. ‘Je zouë er de Booze mee uit de afgrond halen, man!’ Tja-ja, ze raakte z'n arm an, Duivels-rechterhandje, en 't was precies en net eender of hij door z'n jas en z'n boezeroen en z'n baaien hemd de kouïgheid van 'n ijskluit voelde. ‘Dan krijg je vanavond ongeluk op ongeluk,’ zei ze, ‘en op de dertiende van Sprokkelmaand | |
[pagina 144]
| |
'n kleine dooie en - 'n groote. Maar, zei ze, as je mijn nou dadelijk m'n eigendomme teruggeve, gaan dan nou subiet naar 't pothuis bij de Drommedaris-brug, en tast er in de schaduw op de stoep, dan zal je daar, zei ze, 'n lekkere warme krentenmik vinden, zei ze, en eet die nou gerussies op met je vrouw en je kindertjes, want zoo-waar en zoo-wel as ik Trin Zwavelstok ben, zei ze, maar daar zal je geen leed van overkomen.’ Nou, hij lachte zoo wat, hee, en hij gaf haar de dingen terug, en meteen zij gezwind vort er mee 't donker in, die kant van 't Staversche Poortjen op. En gelijk loopt hij hard vort. Komt hij hier-op-'t-Zuud, en daar treft hij 't Haantjen an, en hij zeit tegen hem: ‘Kom er 's deksels gauw mee, jij...’ ‘Wat bezwarelijks?’, vraagt 't Haantjen, vooruit al benauwd, zie je, want hij verkeerde in de prakkezasie, dat 't scheepie te vroeg van stapel geloopen was, vat je, omreden z'n wijf dat meer over haar had. Toch, 't Haantjen zéi dat niet, en hij toen zoomaar kort-af: ‘Já-á’, verder tittel noch jota! Enne... en zullie de Bocht door, 't Zuijer-Spui over in 'n tijd van drie seconden! ‘En wat veur de weerlich is er nou?’, 't Haan- | |
[pagina 145]
| |
tjen gesproken, zie je, 't Haantjen gesproken. ‘En... en veur-de-witte-Donderdag, wat heb je daar te bescharrelen?’ Want meteen hij bij 't pothuis, en dat nog heden-ten-dage 't pothuis is, en hij buigt z'n eigen daar in de schaduw over de stoep, en hij grijpt, en... waarachtig, man, daar heeft hij 'n krentenbol in z'n tien-geboden, en 'n zwáar brood, 'n zwaar, dat hij 't haast niet alleen dragen kan. ‘Hoe krijg je dat nou in je planeet’, 't Haantjen gesproken, vat je, ‘om 'n krentenbrood op 'n stoep te leggen, dâ's nou toch geen órder?’ Nou moest 't Haantjen niet 't Haantjen wezen, of die had deksels goed in de gaten, dat er wat bijzonders aan 't handje was. En onderweg naar huis vertelde hij 't Haantjen dan ook 't heele geval. ‘We motte 't zegenen’, zei 't Haantjen toen, ‘we motte 't geloovig zegenen, en dan is de tooverkracht er glad van af.’ Nou, daar had hij van zelf ook wel ooren naar, hee, want die bol, man, die wasemde dan toch zoo allemachies heerlijk, dat hij noch 't Haantjen hadden de sjeu om 't ding weg te kieperen. Goed, goed, wat wil 't geval, kommen ze met het krentenbrood thuis, en daar hadden ze de koffie al bruin en 't lampie al op. En z'n wijf en z'n jongens, als ze daar al zwoe- | |
[pagina 146]
| |
gende die dampende dikkerd op tafel sjorren... páárden-oogen, en z'n jongens zeuren gelijk-op: ‘Vader magge we...?, krijgen we...?’ Affijn, sneden ze zelf-persoonlijk de heksenmik open, 't Haantjen en hij, en m'n lieve man! Kluiten bij kluiten sucade en krenten en rozijnen en basterde suiker, en boter en kaneel, affijn om kort te gaan 'n krentenbrood-van-komsa zie je, 'n krentenbrood voor 'n koninklijk hof! Nou, 't was niet zoo'n erg-royale tijd vroeger, hee, en de jongens dan ook als hongerige snoek op 't keurige krenten brood te azen, en 't Haantjen en hij kijken mekaar al er 's ân, en 't Haantjen opeens z'n muts van z'n kruin en heel stichtelijk 'n aansprakie: ‘Hoore jelui er 's an, kwajongens, en blijf er zoo lang met jelui vuile vingers van af! 't Is nou Kerst, snot-apen, en we motten nou niet met ongewasschen handen as die wilde heidens, die van God noch z'n gebod afweten, an de schrans gaan, en daarom... daarom niet met jelui... jelui hap-hap an de bol of eerst je pet van je harsens.’ En nog zien ik goddelijk-'t-zelfde-Haantjen-van-nou, hoe die z'n handen over de bol hield, en z'n patrijs-poortjes dichtsluit en as 'n kindje bidt: ‘Heere zegen deze spijze, amen, amen, amen...’ En man, de bol, slik-vingerend was hij an z'n | |
[pagina 147]
| |
end gekomme, en zóo dat er geen kruimeltje voor 'n musch overschoot. Enne... wat wil 't geval, de dertiende van de Sprokkelmaand, z'n wijf 'n kostelijke meid van negen en een half pond, alles wel... alles wel, en van de grootste tot de kleinste geen sikkepitje verlet van de heksen-bol! Zie zoo, en nou wou ik jou wel er 's praaien hee, of 't jou ook niet dunkt, dat er... dat er nog wel wat bizonderlijks onder de zon gaande is.’ Sijbrand blaast 'n lange zucht uit de kier van z'n bruine lippen. De zilverig-vèr-klinkende klokken van de oude Sint-Pancras zingen triumfant 't uurs-liedeke, en 'n jongen in 'n bootje fluit 'n oolijke wijs. Alles komt glanzend en nieuw en of je 't nooit eer zoo zag, uit de blinkende morgen te voorschijn. Maar Sijbrand's stem is nog soezeriger geworden na 't zwijgen, en z'n oogen trekt hij kleintjes open tegen 't vlammende licht van de ochtend. ‘Nou... zoo? Gaan je kuiere? Adjuussies dan, adjuussies...! En hou jij nou je ongeloof vast, hóu vast, ik hou 't met m'n eigen! Maar, as je 't Haantjen bijgeval er 's tegenkomme, hij hêt zoo overal z'n weetje van: praai hem er 's! Wat? Kán je 't Haantjen niet...? En | |
[pagina 148]
| |
z'n eigenlijke naam? Man, 't Haantjen dat... is... 't Haantjen! Jaak, jaak, snot-ver-kaatjen, 'n Enkhuizer en die 't Haantjen niet kan: 'n klein paars bruin kereltje met 'n eeuwige-groote droppel an z'n kokkert! Nou je motte maar er 's zien en... adjuussies dan, adjuussies...!’ |
|