|
| |
| |
| |
Baranowsky,
Toen ik, voor eenige jaren, de voorstad A... te B.... bewoonde, had ik tot buren, en, mag ik zeggen, tot vrienden eenige van de voornaemste kunstenaers des lands. 'k Had toen ten tyde een werk onder handen, dat alles behalve aengenaem mogt heeten. Ook gebeurde 't niet zelden, dat ik, na eenige dagen dapper zwoegen, my het hoofd zoo mat, de hersens zoo vermoeid gevoelde, dat ik noodig had my door een paer dagen rust, als het ware, te herstellen, en op eene nieuwe moedige hervatting van den lastigen arbeid voor te bereiden.
Die gedwongen rustdagen benuttigde ik gewoonlyk, om dezen of genen myner buren en vrienden, de kunstenaers, die ik anders my wel eens verpligt zag een zekeren tyd te verwaerloozen, een bezoek te brengen. Zonder den minsten omslag, zonder pligtpleging, ontvingen ze my in hun heiligdom, hunne werkplaets, toonden my het sedert myne leste komst voltooide of begonnen werk, deelden my het nieuws mede, dat de aendacht der kunstwereld gespannen hield, spraken met my over kunst en litteratuer, hielden in een woord my op de hoogte, iets, dat ik by myne afgezonderde en arbeid- | |
| |
volle levenswys zeer noodig had, om niet te zeer verachterd te geraken.
Ik denk nog altoos met te meer genoegen aen dien tyd terug, daer de kunstenaers, die my destyds met hunne welwillende genegenheid vereerden, sedert myne vrienden zyn gebleven en tot den dag van heden, ondanks den afstand, die ons scheidt, belang stellen in myne litterarische poogingen, gelyk ik, van mynen kant, er een waer geluk in vindt hunnen roem dagelyks te zien vergrooten en my niet weinig gevleid voel door de gedachte met de meeste dier groote namen in nauwe betrekking te hebben gestaen. Geen wonder dan, dat ik dit tydstip van myn leven als het gelukkigste beschouw, en misschien als datgene, welk het meest bybragt, om my het weinigje smaek, het weinigje kennis te schenken, dat ik bezit. Immers, er is in het verkeer met kunstenaers, welke inderdaed dien schoonen naem verdienen, iets opwekkends, iets onbekrompens, iets verhevens, dat niet weinig geschikt is, om iemands gedachten eene breedere vlugt te doen nemen, om zyn oordeel over menschen en dingen te vormen, om heel zyn streven eene ernstige wysgeerige wending te geven, welke het in den omgang met alledaegsche menschen, met zoogezegde stofmenschen, nimmer zoude bekomen.
Een der ateliers, welke ik by voorkeur bezocht, was dat van den regtbefaemden schilder V... 'k Heb weinig meer regtzinnige, meer regtschapen menschen gekend dan dien grooten kunstenaer. Naïef als een kind in alles wat niet met zyn vak in betrekking stond, was hy inderdaed een schrandere kop, een groote geest, zoodra het de kunst gold en al wat met dezelve regtstreeks of onregtstreeks in betrekking staet. Wie hem slechts in het gewoone leven zag, hield hem voor een eenvoudig goedaerdig mensch; maer wien het eenmael gegeven
| |
| |
werd met hem over de kunst in het algemeen en over plastische kunst in het byzonder te handelen, verwonderde hy door zyne verbazende belezenheid, zyne grondige theoretische en praktische kennissen, zyn diep gevoel, zyn groot vernuft en den helderen blik, waermede hy het wyde veld der kunst geheel omvatte. Hy deed uw gezigt verre over den horizont reiken, welke de denkbeelden van den gewoonen kunstminnaer omsluit en opende u, zal ik zeggen, nieuwe uitzigten, even als die bewooner eener landstreek, die, met al de byzonderheden en schoonheden van dezelve bekend, den wandelaer, die meent ze reeds geheel te hebben overzien, nieuwe lichtpunten en treffende vergezigten doet aenschouwen, waervan hy zich tot dan toe nauwelyks een denkbeeld vormde.
Daerby was V... een edel mensch, een ware vriend, wanneer men er eens in geslaegd was zyne genegenheid, die hy niet ligtelyk wegschonk, te winnen. Ik was zoo gelukkig geweest. Een kleine dienst, welke ik in de gelegenheid was hem te bewyzen, deed my zyne kennis maken en later zyne vriendschap verwerven. Geen wonder dan dat ik by voorkeur my tot hem wende, wanneer ik, gelyk ik gezegd heb, my door langdurigen arbeid eenigzins uitgeput gevoelde, en dat het in zyn atelier was, dat ik veeltyds de noodige ontspanning en rust ging zoeken. Ik deed het met te meerder voorliefde, daer dit atelier, gelyk overigens geheel de wooning van den schilder, een alleraengenaemst verblyf uitmaekte, waer alles u van kunst en geestesgenot sprak; waer geen spoor van die slordigheid te zien was, die aen sommigen het merkteeken van den echten kunstzin toeschynt, en die ik nogtans, ik moet het bekennen, by weinige of liever geene ware kunstenaren heb aengetroffen, daer deze meest allen eenvoudige, regelmatig levende menschen zyn, welke de uitspattingen en dolle streken van enkele onzer oude vlaemsche schilders liefst aen hen overlaten, die geen ander middel hebben, om zich van den grooten hoop te onderscheiden.
| |
| |
Eens dat ik by myn vriend V... ten bezoeke, met hem in het werkhuis was gezeten, hy voortwerkende net alsof hy alleen geweest ware, en ik bewonderende, hoe gemakkelyk hy zyne meesterstukken op het paneel tooverde, kwam de atelierknecht een vreemdeling aenmelden. Den naem had ik niet gehoord; doch aen de belangstelling, waermede de kunstenaer de aenmelding vernam, aen den driftigen toon, waermede hy beval den aengekondigden bezoeker binnen te leiden, begreep ik, dat deze een persoon van nog al gewigt moest wezen. Eenige minuten later, meende ik vast my te hebben bedrogen. De knecht leidde namelyk een oudachtig mager manneken binnen, dat er alles behalve voornaem uitzag. Hy kon zoo wat zestig jaren oud wezen en was uiterst pover om niet te zeggen armelyk gekleed. Met bevreemding hoorde ik myn vriend hem heer graef noemen. Het is zeker, dat ik nimmer een graef onder die kale plunjes en heel dat verarmde voorkomen zoude hebben vermoed. Hadde ik hem op de straet ontmoet, 'k zoude hem stellig voor een afgedankt ambtenaer gehouden hebben van een leegen graed, wiens pensioen ter nauwernood toereikend was, om hem karig, zeer karig te laten leven.
De knecht bood den vreemde een stoel. Myn vriend wilde opstaen, gelyk ik. Stilzwygend deed echter de oude een teeken, dat hy zoude blyven zitten schilderen en ging zich dood eenvoudig achter den zetel des kunstenaers plaetsen, om dezes werk te bezien. Na eene tamelyk lange beschouwing, zegde hy in gebroken vlaemsch, dat veel van datgene had, welk men in Limburg, op de grenzen van Duitschland spreekt:
‘'t Is goed!’
Na eene korte poos voegde hy er de niet min lakonieke vrage by:
‘Nog iets?’
De schilder stond regt, haelde uit eene groote in den
| |
| |
muer gemaekte kast een afgewerkt tafereel, plaetste het in zyn daglicht op een ezel te midden van het atelier, schoof een stoel voor den ezel en week eenige stappen achteruit, my onmerkbaer teeken doende den man in 't oog te houden, wiens zonderlinge handelwyze, ik wil het volgeerne bekennen, myne nieuwsgierigheid in hooge mate prikkelde.
De graef, - mits hy toch graef was, - nam plaets voor het schilderstuk. Even aendachtig als het eerste, onafgewerkte, beschouwde hy het inderdaed meesterlyke gewrocht, en nam hetzelve in zyne kleinste byzonderheden waer, met het oog eens kenners, doch zonder de minste goed- of afkeuring te laten blyken. Ik begon te gelooven, dat het hem niet beviel en beduidde zulks myn vriend, voor zoo veel ik kon, zonder des bezoekers opmerkzaemheid te wekken. De kunstenaer grimlachte. Juist stond de zonderlinge vreemde regt. Hy wees met den vinger op de schildery en fluisterde byna onhoorbaer:
‘Ook goed.’
Hy vatte zyn hoed, dien hy by 't inkomen ergens op een stoel had neêrgezet, groette ons ter nauwernood en begaf zich naer de deur. Myn vriend wilde hem uitleiden. De oude deed teeken, dat hy het niet zoude dulden en beval hem, zal ik zeggen, aen zyn werk terug te gaen. Gelukkig stond de knecht, die waerschynlyk des graven gewoonte kende, buiten op wacht. Myn vriend liet den wonderlyken gast aen zyne zorg over en deze vertrok.
- Maer wie is toch die zonderling, vroeg ik, toen wy hem met den knecht beneden hoorden?
- Dat! sprak hy, dat is Baranowsky!
Baranowsky! de naem kwam my niet vreemd voor; maer 'k wist my waerlyk niet te herinneren waer ik hem nog had hooren uitspreken. Dat ik hem nogtans dikwyls had gehoord, daervan hield ik my overtuigd. De schilder kwam my ter hulp.
| |
| |
- Baranowsky, sprak hy, is de grootste liefhebber in schilderyen, dien ik nog heb ontmoet. Hy koopt alleen meer dan tien andere ryke kunstminnaers te samen. Gy moet ten minste zyn naem kennen; want geen kunstenaer van eenige verdiensten te B..., dien hy niet jaerlyks met een bezoek vereert in den aerd van hetgene, waervan gy de getuige zyt geweest. Dat hy een zonderling is, hebt gy kunnen zien.
Ik knikte toestemmend. V... ging voort:
- Wat landsman hy is en waer hy te huis hoort, heb ik tot hiertoe nog niet kunnen vernemen en 'k geloof niet, dat een enkel onzer artisten daeromtrent wyzer is dan ik. Ik heb hem lang voor een Duitscher gehouden, 't Kan ook zyn, dat hy een Polak, mogelyk wel een Rus is. Men betitelt hem graef en hy laet het zich welgevallen, gelyk gy ziet. Is hy 't of is hy 't niet, dat zal ik u niet zeggen. Zoooveel is zeker, dat hy verbazend ryk moet wezen, om zoo maer by elk bezoek twee of dry van myne grootste tafereelen te koopen, zonder zelfs naer den prys te vragen...
- Hoe!
- Ja, vriend, verheug u met my: dat groote stuk daer, waervoor ik anders niet ligt een kooper zoude gevonden hebben, daer het my veel arbeids heeft gekost en bygevolg zeer duer is; dat, waeraen ik thans arbeid en waervan ik een weerdig tegenhanger voor het eerste wil maken, zyn beide verkocht; gy hebt ze zien koopen. ‘'t Is goed’ dat is zoo zyne manier van doen en wil zoo veel zeggen als: ‘Ik neem ze; ge kunt ze my doen bestellen.’ Zonder het te weten, hebt gy graef Baranowsky, dien armgekleeden, schier onderkomen grysaerd, zoo even eene somme van twelf a veertien duizend franken zien besteden. Ik ben het op dit punt nog niet volkomen eens met my zelven; want ofschoon het my vrystaet myn prys zoo hoog te stellen, als ik wil, zoude ik echter, - ge kent my, - geen misbruik van zyne vrygevigheid willen maken, en zal hem maer juist zooveel in rekening brengen, als my regtmatig toekomt.
| |
| |
Ik kon myne verwondering niet verbergen.
- Dat bevreemdt u? hernam de kunstenaer. Ge vindt dat alleraerdigst, ongehoord. Wat zoudt gy zeggen, zoo ik u verzekerde, dat tien, twelf van myne kunstgenooten alhier, van daeg of morgen zoo gelukkig zyn als ik, dat is elk een of meerdere van hunne voornaemste gewrochten aen Baranowsky hebben verkocht of zullen verkoopen? 't Is nogtans zoo, en wanneer gy u by onze vrienden G..., Z... en de anderen wilt bevragen, zult gy van hen vernemen, dat ook zy het bezoek van den graef ontvingen, dat dit bezoek met omtrent dezelfde omstandigheden gepaerd ging en dat de koop voor een of meerdere van hunne werken op dezelfde lakonieke wyze werd gesloten.
- En waer verblyft eigentlyk die zonderling, vroeg ik?
- Waer hy verblyft, sprak myn vriend? ziedaer eene vraeg, die niemand, vrees ik, u zal kunnen beantwoorden.
- Maer gy moet hem toch uwe schilderyen bestellen?
- Inderdaed; maer daermede zyn wy niet meer gevorderd. Het ‘'t Is goed,’ dat gy hem hoordet uitspreken, wil dan zeggen, dat de stukken verkocht zyn. Zie hier nu, wat my te doen blyft: Zoodra het stuk, waeraen ik thans arbeid, af is, begeef ik my met beide tafereelen naer het Hotel U... in de...sche straet. Ik zeg den meester van het Hotel, dat de stukken Baranowsky toebehooren. Hy brengt my in vertrekken op het eerste verdiep, die jaeruit jaerin door den graef in huer worden gehouden. Tot die vertrekken behoort eene kamer, waerin zich voor alle meubels eene magt tafereelen bevinden, die in lagen tegen den muer geschikt staen, met de schildering naer den wand, zoodanig dat men niets dan den rug ziet. Buiten den eigenaer van het Hotel, mag geen mensch den voet in die kamer zetten, dan de kunstenaers, die er nieuwe tafereelen inbrengen en dezelve by de overige zetten. De plaets zelve is reeds aengeduid. Een bordje met hunnen naem wyst hun by welke laeg zy ze moeten
| |
| |
voegen, hetgeen my doet verondersellen, dat elke laeg het werk van een enkel kunstenaer bevat. Ik zeg veronderstellen, want het is ten strengste verboden een enkel stuk om te keeren. Toen ik de leste mael in die kamer trad, stonden er acht schilderyen onder myn naem; F... en G... hadden er net zoo veel. Ik zal er thans tien hebben. Eens de schilderyen afgeleverd, wordt de kamer weêr digt gesloten, tot eene volgende reis. Nog denzelfden dag begeef ik my tot den bankier S..., dien gy kent, en men betaelt my den prys, dien ik voor myne tafereelen eisch.
- En de graef?
- Dien kryg ik niet meer te zien, dan by een volgend bezoek, het jaer daerna. Dat duert zoo reeds vier a vyf jaren, en nu weet gy van Baranowsky zoo veel als ik. 't Loopt niet hoog, gelyk ge ziet. Zyt gy echter nieuwsgierig, gy kunt by onze vrienden vernemen; doch ik twyfel of zy u meer van onzen zonderlingen koopman zullen kunnen zeggen.
Het spreekt van zelf, dat ik den raed van den goeden V... volgde en niet naliet onze vrienden, de andere kunstenaers, te ondervragen. Geen hunner echter kon my iets meerder aenduiden, dan V.... juist gelyk deze had voorzegd. Zy bevestigden overigens al wat hy my had verhaeld, alsmede, dat de omstandigheden van het bezoek des ouden in hunne werkhuizen, volmaekt met die van zyn bezoek by V... overeenstemden.
Het jaer nadien deed V... eene reis naer Londen. 't Was tydens de groote tentoonstelling. Uit gewoonte liep ik nu en dan, in myne rustdagen, by hem eens aen, om naer tydingen van den reiziger te vernemen. Eens dat ik juist de huisgenooten van mynen afwezigen vriend een bezoek bragt, werd weder graef Baranowsky aengemeld. Mevrouw V... beval den dienstbode hem by haer in te leiden. Ik wilde my verwyderen. Daer echter me- | |
| |
vrouw V... het belang kende, dat ik in den zonderlingen man stelde, verzocht ze my te blyven. Deze trad binnen. Toen hy vernam, dat de schilder afwezig was, scheen zulks hem grootelyks te spyten.
‘Niets onder handen, vroeg hy?’
De vrouw des huizes betuigde haer leedwezen hem niets te kunnen toonen, daer V..., kort voor zyn vertrek, een paer tafereelen had voltooid, die hem door een hollandsch kunstkooper waren besteld geworden. Die tyding stemde Baranowsky niet beter. Stilzwygend zat hy op zyn stoel zich onrustig te bewegen en liet den blik nu hier dan ginds door het vertrek wyden. Vooral vestigden de tafereelen, die aen den muer hingen, zyne aendacht. Hy had heel het voorkomen van iemand, die geerne naer iets zoude vernemen, dat hem zeer aenbelangt, maer die eigentlyk niet kan tot het besluit komen de vraeg, welke hy in den mond heeft, uit te brengen.
Ik moet den lezer met eene byzonderheid van V...'s karakter bekend maken, die mede tot de zeldzaemheden in de handelwyze eens kunstenaers behoort. Wanneer hy namelyk een werk afhad, dat hem byzonder was medegevallen, waervan hy zelf - en 't gebeurde zelden - tevreden was, dan vreesde hy, als het ware, er zich van te ontdoen, haestte zich het uit zyn atelier te verwyderen en in de woonkamer van zyn gezin op te hangen. Zoo was die woonkamer dan gemeenlyk met een aental stukken versierd, die tot het beste behoorde, wat de schilder nog had verveerdigd, en waervan geen enkel terug den weg naer het atelier nam, dan om voor een ander, volgens den kunstenaer nog beter, plaets te maken.
Op het tydstip der reize van V... naer Londen, hingen in de woonkamer eên zestal tafereelen op, die den naem van echte juweelen verdienden. In den gewoonen trant des meesters behandeld, gaven zy in een hoogen graed blyken van de groote hoedanigheden, welke heel de kunstwereld zyn werk toekent. Het waren juist deze ta- | |
| |
fereelen. die de belangstelling van Baranowsky zoo zeer gaende maekten, zyne aendacht zoo geweldig boeiden, en hem zoo onrustig zich op zyn stoel deden bewegen. Ten slotte scheen hy zich geweld aen te doen, om een besluit te nemen, en op een paer stukken wyzende, zegde hy op zynen gewoonen toon:
‘Goed, zeer goed!’
Mevrouw V... wist wat die woorden beteekenden, en daer zy, van den anderen kant, niet onkundig was van den prys,dien haer echtgenoot aen die tafereelen hechtte, zag ik hoe zy moeite deed, om in passende woorden aen Baranowsky te beduiden, dat V... zich voorzeker ongeerne van dezelve zoude ontmaken. De zonderling echter scheen dien stryd in het gemoed der goede dame niet te bemerken. Regtstaende, deed hy achtervolgens een stap naer elk der vier overige tafereelen, wyl hy met klimmenden nadruk by het wyzen op ieder derzelve herhaelde:
‘Goed!... ook goed!... zeer goed!... nog goed!...’
En alsof hy vreesde, (dat Mevrouw V... hem opmerkingen zoude maken, die hem van een der zes stukken zouden berooven, groette hy ligtjes buigende, bereikte de deur en was weg eer ik van myne verwondering was teruggekomen, eer het de huisvrouw des kunstenaers gelukt was een enkel woord uit te brengen.
Twee dagen later kwam V... van zyne Londensche reize terug, en vernam hy het gebeurde. Hoeveel 't hem ook kostte van gewrochten te scheiden, die hy als de perels zyner kunstkroon beschouwde, durfde hy echter, uit vreeze Baranowsky te vertoornen, niet laten ze naer het hotel U... te brengen. Dat hy zich voor dezelve een beduidenden prys deed betalen, zal men ligt begrypen.
| |
| |
Nog eenmael zag ik Baranowsky sedert dien, en wel eenige maenden voor myn vertrek uit B.... Ik had V.... verzocht my te doen verwittigen, zoodra de voorbeeldige kunstminnaer hem een nieuw bezoek zoude brengen. Hy had het my beloofd en hield woord. Toen ik de werkplaets van myn vriend binnentrad, vond ik den graef, tot myne bevreemding, rustig op eene sofa gezeten en met den schilder druk aen het kouten. Ofschoon hy er uiterlyk nog immer dezelfde uitzag en even armoedig gekleed was, als ik hem vroeger gezien had, scheen er eene zekere verandering in hem te hebben plaetst gegrepen. In stede van den woordkarigen, byna somberen oude, vond ik in hem een gespraekzamen, schier vrolyken grysaerd weder. Hy verhaelde ons in weinige woorden zyne geschiedenis, omtrent zoo als ik ze den lezer hier mededeel:
Hy was van geboorte een Griek, en oorspronkelyke van het eiland Skios, alwaer zyne familie, van poolschen adel, sedert lange jaren was gevestigd, en groote grondgoederen bezat. In 1821 studeerde hy, met vele andere van zyne jonge landgenooten, aen de Universiteit van Weenen. Toen de grieksche omwenteling uitbrak, verliet hy met de meeste dezer de Hoogeschool, om ter verdediging van het vaderland te snellen en tegen de Turken de wapens op te nemen.
Nauwelyks in Griekenland aengekomen, vernam hy den val van Skios, de gruwelen door de Turken gepleegd, en de vermoording van al de leden zyner familie. Alleen in de wereld gebleven, besloot hy zyn leven aen de wraek te wyden en zwoer het zweerd niet weder in de scheede te steken,vooral leer zyn land van den baldadigen overmoed en de bloedige dwingelandy der Osmanlis zoude bevryd wezen.
En hy hield woord. Van dit oogenblik werd zyn leven een onafgebroken stryd tegen de dweepzuchtige Ottomanen, die Griekenland zoo lang verdrukt en al wat hem dierbaer was vermoord hadden. Hy nam deel in schier al de
| |
| |
roemruchtige feiten, die de heldenworsteling der Hellenen kenmerkten. Zoo streed hy mede in het kleine leger, dat onder bevel van Ypsilanti het turksche heir van Dram Ali by zynen aftogt uit Morea hielp vernietigen. Zoo hielp hy Miaulis en Canaris de ramp van Skios wreken en maekte deel van de handvol dapperen, die, onder het beleid van die twee helden, by het eiland Tenedos het turksche admiraelschip en meerdere andere oorlogsvaertuigen, by middel van branders vernielden en daerdoor heel de vloot van den Grooten Heer met eene gewisse verdelging bedreigden. Ook woonde hy de herovering van Korinthen hy. In Augusty 1823 hielp hy Markos Bozzaris by Karpanissi den zege op de Turken bevechten. In 1826 was hy een van de weinige grieksche hoofdmannen, die na den val van Missolonghi, ontkwamen, en later met Raraïskaki te vergeefs beproefden Ibrahim Pacha het beleg der Akropolis van Athene te doen opbreken. Hy woonde den ongelukkigen veldslag van 6 Mei 1827 by, toen de nederlaeg der Grieken de inneming van de Akropolis door de Turken ten gevolge had.
Na de vryverklaring van Griekenland, en toen de kryg tegen de Turken in eenen noodlottigen burgerkryg was veranderd, trok hy zich uit het leger terug. Te vergeefs poogde de president van het grieksche gemeenebest Kapo d'Istrias, voormalig russisch minister, hem door de beloften van eereambten en belooningen in Griekenland te houden. Baranowsky achtte zyne pligt als burger genoeg vervuld, zyne wraek genoeg gekoeld te hebben, en meende door zoo vele jaren strydens het regt op een min woelig, min gevaervol leven te hebben verworven. Hy verkocht de bezittingen, die hy op Skios en andere grieksche eilanden had, en ondernam eene reis door Europa.
Hy keerde niet meer naer Griekenland terug. Op zyne reizen hield hy beurtelings stil in de voornaemste hoofdsteden van ons werelddeel. Aldaer ontwikkelde zich de smaek, dien hy, reeds toen hy te Weenen studeerde,
| |
| |
voor de voortbrengselen der kunst, en vooral der schilderkunst had gevoeld. Die smaek nam overhand toe en veranderde eindelyk in eene ongewoone liefhebbery, eene soort van drift, die hem de samenstelling van een kabinet, eene galery deed ondernemen, zoo ryk, zoo schoon, dat zy voor geene andere moest onderdoen.
Zyne reusachtige fortuin maekte hem de verwezentlyking van dit ontwerp, zoo niet ligt, dan toch zeer uitvoerbaer en hy zette zich aen 't werk. Zonder zich ergens een vast verblyf te kiezen, huerde hy zich in eenige voor, name kunstzetels een vertrek, hoopte in hetzelve de fraeiste voortbrengselen byeen van de moderne schilderkunst, en reisde gedurig van de eene groote stad naer de andere, om zynen kunstrykdom met nieuwe meesterstukken te vergrooten, vast besloten hebbende niet te rusten, vooralleer hy er genoeg had, om eene galery te vormen, welke met elke andere in Europa de vergelyking konde doorstaen.
Twintig volle jaren, zoo bekende hy ons, had hy aen dit byeenbrengen van gewrochten van levende meesters gewerkt. Het aental schilderyen en kunststukken opgeven, die hy gedurende dien langen tyd had aengekocht, was hem onmogelyk. Genoeg, hy had er werkelyk te Brussel, te Parys, te Dusseldorf, te Berlyn, te Amsterdam en wie weet waer nog, heele kamers mede gevuld. De meesten van die gewrochten had hy zelf sedert het oogenblik dat hy ze kocht, niet meer gezien, en hy vertelde ons met eenen toon van waerheid, die geenen twyfel toeliet, dat hy zich herinnerde in 1832 te Florentiën een aental schoone etruske vazen en andere kostbaerheden te hebben gekocht, die men hem later naer Parys had opgestuerd, in kisten, welke hy in zyn vertrek aldaer by de schilderyen had doen plaetsen, maer welke hy sedert dien niet eens de nieuwsgierigheid had gehad te openen noch na te zien.
Thans echter, begon hy te gevoelen, dat hy oud werd en had hy besloten niet langer meer te reizen. Daerby
| |
| |
meende hy nu kunstvoorwerpen genoeg te hebben, om zyne galery te openen. Ook was hy voornemens zich ergens eene prachtige wooning, een paleis te bouwen, hetzelve als eene soort van museum in te rigten, en in het genot van zyne kunstschatten, het overige zyner dagen te slyten. Waer hy zich zoude vestigen, wist hy nog zelve niet. 't Zoude misschien te B... zelf, mogelyk ook te Weenen wezen. Hy eindigde met myn vriend aen te kondigen, dat de schildery, welke hy hem deze reis had afgekocht, waerschynlyk de leste zoude wezen.
Korts nadien verliet ik B..., en hoorde niet meer van Baranowsky gewagen. Dat ik nogtans nu en dan wel eens aen den kunstlievenden graef dacht, zal niemand verwonderen, en dat ik niet zelden, by de beschouwing van zoo menig meesterlyk gewrocht van onze antwerpsche kunstenaers, my zelven onwillekeurig het ‘'t Is goed!’ van den ryken Griek te binnen bragt, moet iedereen natuerlyk voorkomen.
‘Waer toch zoude de zonderling zyn paleis gebouwd, waer toch mag hy zyne ontzaggelyke verzameling meesterwerken uitgestald hebben?’ waren vragen, die ik my zelven meer dan honderd malen reeds had toegestierd, toen ik zekeren dag, in een onzer dagbladen, eene korrespondentie aentrof, welke my de oplossing van dit raedsel als van zelve in de hand speelde. De briefschryver, een Paryzenaer, had eene reize langs de boorden van den Rhyn ondernomen en een uitstapje naer de Baden van Homburg gewaegd. 't Was van daer dat hy schreef, omtrent in dezer voege:
‘Ik wil u eene geschiedenis mededeelen, die, hoe zonderling, hoe buitengewoon ze ook schynen mag, niettemin zeer waer, zeer echt is, en die weinige dagen voor myne aenkomst te Homburg, aen de gesprekken van al de badgasten overvloedige stof had gelêverd.
| |
| |
Er woonde sedert een paer jaren alhier een ryke Rus, of Polak, of Walachyer, men weet niet wel, die onder den naem van Graef Baranowsky bekend stond. 't Was een braef man, wat zwaermoedig van humeur, wat stil van levenswys, die weinig of liever heel niet van gezelschap hield, en alle morgenden in de Kursaal de dagbladen kwam lezen. Na op de terras een sober ontbyt te hebben genuttigd, deed hy eene kleine wandeling in den tuin, sprak niemand aen, vermeed, dat men hem aensprak, en verdween stillekens tot des anderdaegs. Nooit zag men hem in de speelzalen eenen voet zetten en nog min in de danszalen. Men beschouwde hem als een onschadelyken menschenhater, toonde hem soms elkaêr met den vinger aen, maer liet hem leven naer zyn goeddunken. Hy woonde zomer en winter te Homburg.
Men kende hem slechts eene drift, maer eene drift, ontembaer en onoverwinnelyk: die voor schilderyen. Twintig jaren lang had hy beurtelings en op vaste tydstippen Parys, Brussel, Weenen, Milaen, Dusseldorf en Berlyn bezocht en was in de werkplaetsen der beroemdste kunstenaers hunne nog onbekende, en liefst de meest onbekende, meesterstukken gaen koopen. In elke van die steden hield hy in het eene of andere hotel, eene of meerdere kamers in huer, waerin hy de gekochte schilderyen by lagen tegen den wand stapelde. Zekeren dag besloot hy zyne reizen en zyne aenkoopen te staken, en zich eene wooning te bouwen. En inderdaed, hy kocht zich by Homburg, een uitgestrekten grond, nevens de groote baen van Franckfort, regts. Aen de plans, welke hy verschillende bouwmeesters vroeg, kon men ligt bemerken, dat hy veeleer verlangde zyneschilderyen eene woon te verschaffen dan zich zelven, want het gebouw kreeg eene soort van museum-bestemming. Eens de wooning voltrokken, beleefde hy een jaer van genot en vreugde, zich enkel bezig houdende met zyne tafereelen in te lysten en in hun voordeeligste licht op te hangen. Hy bezat er voor ruim een half millioen en het huis kostte hem wel
| |
| |
de helft van die som. Men spreekt van gelukkige menschen; doch ik twyfel of wel een zoo gelukkig was als deze. Zyne schilderyzucht was dubbeld voldaen: hy bezat prachtige tafereelen en niemand buiten hem en de kunstenaers, die ze verveerdigden, kenden dezelve. Men zegt, dat het hem zelfs gelukt was eenige overschoone vrouwenportretten te koopen, waervan maer twee exemplaren op de wereld bestonden: het model en de schildering! - Gy kunt wel denken, dat hy geen enkelen nieuwsgierige, geen enkelen kunstminnaer in zyn huis toeliet. Hy barrikadeerde en grendelde zich in hetzelve, net als een joodsche goudsmid in de middeleeuwen.
Voor eenige weken nog duerde die staet van zaken. Trouwe dienstboden hielden goede wacht aen de poorten van dat groote huis, dat ik treurig nog over eenige dagen beschouwde, heel wit en rood van zyne nieuwe steenen, zoo als het zich verheft, te midden van zyn jeugdigen tuin, wat te laet geplant voor de jaren van hem, die het huis had doen bouwen, zal ik met Lafontaine zeggen. Er was nog geene lommer, ten zy die van de roozelaers, de dahlias, en de kleine ronde kruinen van eenige aen komende acacias. Maer wat gaf dit? De schilderyen waren goed geplaetst, en de kunstliefhebber bragt heel zynen tyd door in de bewondering van die meesterstukken. Wat gaven hem de luidruchtige vermaken der gezelschappen van badgasten! Hy had zyn eigen gezelschap, een uitgelezen kring, uit al de hoeken van Europa byeengebragt, en gekozen onder het schoonste, wat te vinden is. Hoe snel vloden de uren, als hy, in zynen grooten armstoel gezeten, en zyn kykglas in de hand, in zyne ruime zalen rolde, en by elke beweging van den zetel nieuwe schoonheden, nieuwe kunstrykdommen kon in oogenschouw nemen.
Hoe jammer dat het verheven en onvergelykelyk genot van onzen kunstminnaer zoo spoedig moest gestoord worden!
Gy moet weten, dat, sedert vier, vyf jaer, alle zomers hier te Homburg, voor zyne gezondheid, denk ik,
| |
| |
een Spanjaerd aenkomt, half-kunstenaer, half-liefhebher en wat meer dan half-schachenaer in schilderyen en rariteiten. Die afstameling van den Cid had al spoedig van de manie des ouden Baranowskys hooren spreken en zich zelven gezworen, dat hy ten minste zyne nieuwsgierigheid zoude voldoen, het kabinet zoude zien. Daer hy begreep, dat elke pooging tot omkoopery hem by de dienstboden zoude mislukken, besloot hy het middel der verleiding te beproeven. - Hy ging met de meiden van den ouden heer vryen, zult gy zeggen?- Toch niet! Hy randde den grysaerd zelven aen. Van 't oogenblik, dat hy zyn besluit had genomen, begon hy de morgendverschyningen van den graef in het Casino te bespieden, om hardnekkig zyn oorlogsplan uit te voeren, hetwelk bestond in eene belegering in formâ, met opening van loopgraven, omsingelingslynen, voorzigtige verkenningen en bedekte aenvallen. Hy had berekend, dat het beleg twee saizoenen konde duren, en dat hy op 't einde van het tweede, of by den aenvang van het derde saizoen, zonder slag of stoot zich van de sterkte zoude meester maken, dat is in het heiligdom der kunst doordringen.
Hy begon zyne werkingen in 1852. Zoo had hy zorg des morgens in de leeszael het dagblad te bemagtigen, hetwelk Baranowsky het liefste las, om, by dezes aenkomst, het hem te kunnen afstaen. Hy beïeverde zich den hoed van den oude op te hangen, wanneer deze soms op de met dagbladen en tydschriften belemmerde tafel werd omgeworpen. Hy raepte den wandelstok op, die aen de hand des ouden ontsnapte en met groot gerucht op den vloer viel. Hy sloot het venster digt, langs waer de lucht kwam, die den graef hinderde. Buiten bewaekte hy de deur langs waer de grysaerd moest uitkomen, om het genoegen te hebben hem groetend uit den weg te gaen. Hy haelde vuer voor de sigaer; hy sloeg met eene soort van verrukking de maet van de muziekstukken, welke den ouderling schenen te bevallen. Kortom, hy maekte zich de grootste even als de kleinste dingen ten
| |
| |
nutte, om maer den belegerde aengenaem te zyn. Maer, eilaes! 't was alles om niet; hy won niet het minste. Baranowsky bejegende hem voor en na met eene yskoude beleefdheid, die niet geschikt was, om den Spanjaerd aen te moedigen. Deze verloor echter geen geduld. Eens zag hy den graef eene wandeling naer den Taunusberg ondernemen. Schielyk maekte hy een grooten omweg, en bevond zich alleen met dezen by den inkoom van het pynboomenwoud. De oude beantwoordde ter nauwernood den groot, waermede zyn vervolger wilde aen den praet komen, trok een boek uit zyn zak, om alle gesprek te voorkomen en sloeg een smal laentje in, dat aen twee persoonen te gelyk geen doorgang liet. Een andermael vernam de Spanjaerd, dat de kluizenaer naer Franckfort zoude gaen. Hy huerde al de plaetsen van de diligencie, om zich alleen met hem in den bak te bevinden... te vergeefs. De zonderling viel in eenen hoek in slaep en werd niet weder wakker, dan toen het rytuig te Franckfort was aengekomen.
Dat duerde zoo tot in de maend Augusty lestleden. De vervolging en de vlugt waren zoo hardnekkig geworden, dat de bezoekers van de Kursaal eindigden met schier op niets anders meer acht te geven. - Ha! daer is de Hidalgo, die den oude beloert, zegde men. - Ha! daer is Baranowsky; waer mag zyne schaduw wezen?
Ziehier nu wat omtrent het midden van Augusty plaets greep. Het was het einde, een treurig einde, voorwaer! De graef had juist gedaen met, volgens zyne dagelyksche gewoonte, zyn dagblad te lezen en hy verliet het Casino, om ten zynent terug te keeren. Hy was nauwelyks dertig stappen van het gesticht, als eene onweêrswolk losbrak en iedereen op de vlugt joeg. Eensklaps verheft zich een regenscherm boven zyn hoofd en de oude ziet den Spanjaerd voor zich staen:
- Gedoog, heer graef, dat ik u naer huis brenge... Die schroomelyke vlaeg....
- Mynheer, ik heb uwe beleefdheid niet noodig en ik
| |
| |
verzoek u en uw regenscherm my gerust te laten. Ik kan wel een rytuig nemen of op rayne stappen terugkeeren.
- Neen, heer graef, ik zal niet dulden... Gedoog...
- A sa! mynheer, wat moet gy van my hebben? - herneemt de grysaerd, ditmael zyn geduld verliezend en den regenscherm ontwykend, ondanks de poogingen van den andere, om dien boven zyn hoofd te houden. - Denkt gy dat ik uwe handelwyze sedert meer dan twee jaren niet bemerk? Ik ken u niet, wil u niet kennen, wil niemand kennen... Wat duivel! Het is zonderling, het is ongehoord, dat iemand niet naer zyn zin kan leven, zonder dat... zonder dat een... Want ten slotte... Loopt naer den duivel! gy en uw regenscherm.
De oude krygsman - 'k ben zeker dat hy een oud krygsman was - was letterlyk buiten zich zelven, zyne magere wangen gloeiden, zyn oog bliksemde en schier dreigend hield hy zyn rotting in de hoogte. Er viel werkelyk een schroomelyke regen, en hy ontving dien over geheel zyn lichaem. De andere hernam met eene onverstoorbare koelbloedigheid, onder zyn regenscherm, dien hy nog poogde over den vertoornden grysaerd uit te strekken:
- Heer graef, gy zult u nimmer van my ontslaen! Wat ik sedert meer dan twee jaren doe, zal ik nog twee jaren doen en des noods veel langer. Gy moogt u vergrammen, zoo veel gy wilt: het is my gelyk. Nimmer zal ik my door u beleedigd gelooven, door u, een zoo groot, zoo voorbeeldig liefhebber van schilderyen. Slechts een middel zoude u voor myne vervolgingen kunnen bevryden...
- En dit middel, riep de druipende oude?
- O gy raedt het genoeg; ik zie het aen de zorge, waermede gy my vermydt... Dit middel is... my uwe galery te laten bewonderen.
- Myne galery!... Myne galery laten zien!.... Nimmer! Nimmermeer!
- Sta dan toe, dat ik u naer huis brenge, heer
| |
| |
graef, - hernam de schacheraer, nog zyn regenscherm aenbiedend.
De grysaerd was aen eene groote ontroernis ten prooi. Er greep iets ongewoons, een hevige stryd in zyn binnenste plaets. Zyn aengezigt gloeide, wyl zyn lichaem door de killigheid van dien kouden onweêrsregen bibberde. Hy scheen met moeite een heldhaftig besluit te nemen.
- Welnu, mynheer, sprak hy... dewyl er geen ander middel is... om my van u te ontslaen... Welnu ik... Welnu, kom... kom om... twee ure... en ik... ik...
- Ah! heer graef, hoezeer ben ik getroffen, hoe dankbaer voor zooveel goedheid... beleefdheid! Om twee ure, zegt gy? Ik zal stipt zyn. Om twee ure, dat is gezegd. Reken op my. En nu, gedoog, dat ik u te huis brenge... dat ik de eer hebbe...
- Neen, mynheer! laet my met vreden. Ik aenzie u als myn doodsvyand... Vaerwel!...
- Niet vaerwel, heer graef, tot straks!
En de grysaerd snelde door den regen naer zyne wooning. De Spanjaerd en zyn regenscherm traden terug het Casino binnen. Nooit was eenig Spanjaerd zoo fier, zoo gelukkig. De regen was voor hem meer weerd, dan al de zonneschynen van de wereld en 'tscheelde weinig, of hy omarmde den regenscherm, die hem zyne overwinning had doen behalen. Hy zoude dan die vermaerde en geheimzinnige galery zien, die de wanhoop was van alle badbezoekers en waterdrinkers te Homburg! Hy zoude kunnen zeggen, dat hy in die zoo nydig bewaekte wooning had kunnen doordringen. Ah! 't Zoude nimmer twee ure worden!
't Wierd noglans twee ure, en met den eersten klokslag stond de Spanjaerd aen de grillie van Baranowsky's tuin. Hy schelde.
- De heer graef Baranowsky! - vraegt hy vol vertrouwen aen de meid, die hem door de traliën komt bezien.
| |
| |
Hy is niet te huis! antwoordt deze met de gewoonte van een eeuwig wachtwoord.
- Ja wel, mynheer is te huis. Hy heeft my om twee ure doen komen, en 't is twee ure. Doe open!
- Hoe! de heer graef heeft u doen komen? Hier? Onmogelyk!
- Ja, ja, zeer mogelyk!... Open!
Half overtuigd door den vasten toon, waerop die woorden werden uitgesproken, opende de meid degrillie. De Spanjaerd snelde naer de wooning.
Zachtjes, zachtjes, mynheer! sprak weêr de meid. Ik ga den heer graef verwittigen... want ik ben zeer verwonderd...
En zy opende eene deur, sprong binnen en sloot ze weêr digt voor den neus van den Spanjaerd. Een paer minuten later kwam ze weder:
- 'k Heb mynheer den graef overal gezocht, en hy is er niet.
- Dat hy niet overal is, laet zich begrypen! Maer dat hy ergens moet zyn, is zeker... Hy heeft my doen komen, is naer huis gekeerd... Ge moet hem vinden.
- Ja, hy is naer huis gekomen, doornat van den regen... op zynen ouderdom!
- Welnu, meisje, gy moet beter zoeken en hem zeggen, dat ik hier ben. Loop.
Zy gaet. Ditmael dringt de bezoeker in het vestibuel door. Maer weldra weêrgalmt de prachtige wooning van de luide kreten der verschrikte meid en ten prooi aen de grootste ontsteltenis daelt, of liever rolt zy den trap af, tot voor de voeten van den Spanjaerd.
- Ach God!... Groote God!... Myn arme meester!.. Wat is hem overkomen! Help! Help!.. Spoedig!... God! och God!
Door die uitroepen en den schrik van het meisje heen, begreep de Spanjaerd het volgende: Zy had werkelyk eerst haren meester te vergeefs gezocht... Doch ze had eene kleine zael vergeten, waer hy dikwyls ging
| |
| |
rusten, en 't was daer, dat zy hem de tweede reis ging zoeken. De deur bood eenigen wederstand... Zy duwde.. en vond Baranowsky ineengezonken op den grond liggen. Eene geraektheid had hem getroffen...
Te midden van de ontzetting, welke die ramp in het huis veroorzaekte, en te midden van de verwarring der toegesnelde dienstboden, verloor de Spanjaerd zyn doel niet uit het oog.
- Loop een doctor halen... en het geregt! - riep de arme verschrikte meid.
- Langs waer komt men in de galery? - Vroeg de meêdoogenlooze nieuwsgierige aen den toegesnelden tuinman.
En daer men wel wat anders te doen had dan hem te antwoorden, verliet hy het drama, en liep hy zoekend al de deuren openen, die zich op zyn weg bevonden. Onderwyl kwam de geneesheer en poogde den armen graef te aderlaten. Het was te laet; ofschoon nog warm, was toch de grysaerd reeds dood. De justitie kwam ter plaetse, toen de Spanjaerd uit de galery trad, waervan hy al de vensters geopend en al de storen opgetrokken had, om te beter op zyn gemak en nauwkeurig de schatten der ryke verzameling te bezigtigen, welke tot dan toe een geheim was gebleven voor alle oogen, behalve voor die des graven... nu, eilaes! voor altoos gesloten!
Uit het onderzoek bleek, voor het geregt, dat de wetenschap geen andere oorzaek aen de schielyke ramp zag dan eenige hevige ontroering, door den ouden graef gevoeld. Ondervraegd, verklaerde de Spanjaerd, dat hy des middags den grysaerd had ontmoet, en dat deze hem eene samenkomst had gesteld om twee ure... Dat was al. Doch te Homburg twyfelde niemand aen de oorzaek van de ontroering, die Baranowsky de dood aendeed.
Men kent hem geene bloedverwanten, en 't schynt dat een testament, in zyne papieren gevonden, het huis en de schilderyen aen het steedje Homburg maekt, op voorwaerde, dat elke bezoeker van de galery een inkoom- | |
| |
regt zal betalen ten voordeele van de armen. Voortaen zal dus het publiek dagelyks die wooning kunnen bezoeken, waervan de eigenaer, in zyn leven de intrede had verdedigd... verdedigd totter dood.’
Einde.
|
|
Auteursrechtvrij