Dagboekfragmenten 1940-1945

Vrouwelijke kantoorbediende, 24 jaar - Den Haag
2 Maart 1945

- Eerste Vrijdag. Uitvaart voor Jozef. Een envelop met geld weggebracht voor een H. Mis voor de zielerust van Jozef Vroeg naar de kerk. Om half acht weer alarm.

Wat hadden wij een moed en goede zin. IJverig gingen wij de keuken soppen en kamers stoffen. Tamelijk rustig tot 12 uur. De capucijnersoep stond opgeschept op tafel toen er weer alarm kwam. Zo als gewoonlijk gingen wij in de hoek van de kamer staan en begonnen met het bidden van de 3 Onze Vaders en Wees Gegroeten. Meestal was het gevaar geweken als wij uitgebeden waren. Maar nu was het zo hevig. Het huis stond te schudden. Glas rinkelde, schilderijen vielen van de muur en de deuren vlogen open. Et was een bom

[p. 546]

bij Paulussen gevallen en in tijd van 5 minuten stond het huis in lichte laaien. Nu was het niet langer uit te houden. Gauw alles ingepakt. Een zakje met suikerbieten, een zakje met gedroogde bollen en het wittebrood. Alles op de ziekenwagen van tante Nora en de poppenwagen. Tante Nora bracht haar spullen bij ons. Hals over kop werd de soep naar binnen gewerkt, staande onder de keldertrap. Tussen luchtalarm en bombardement vluchtte wij naar tante Bep. Natuurlijk weer over de Weteringkade en zo kwamen wij door de Maasstraat. Even langs Koos de groentenboer. Weer alarm en vliegtuigen. Van de zenuwen stonden wij te lachen toen wij de Tommy's zagen duiken boven het Bezuidenhout. Wij konden nog ruzie krijgen met de bewoners van de Maasstraat die vroegen of ‘Mevrouw de Koningin soms ook nog aan ons dacht’ Ondanks alles wat wij meegemaakt hadden, konden wij toch niet kwaad op de Engelsen zijn. Wij liepen dus maar door en kwamen zo in de Wagenstraat. Weer alarm. Schuilen. Voor Pander ging een van de zakjes, waar de gedroogde bollen inzaten, teveel naar de aarde hellen met als gevolg dat de inhoud over de straat rolden. In een minimum van tijd grabbelden wij eensgezind de kostbare schat weer in het zakje. Voorbijgangers gluurden nieuwsgierig over onze schouders en sommige probeerden zelfs mee te graaien. De kruimeltjes lieten wij liggen en trokken verder. Ho maar! Enige vrouwen waarschuwde dat er razzia's waren bij het Gouden Hoofd. Jongens onderduiken dus. Han en Leo met Joop als geleide keerden terug en zochten de Columbusstraat over de Prinsegracht en Lijnbaan [te bereiken]. Wij kwamen niet veel later dan de anderen bij tante Bep en werden daar hartelijk ontvangen. In de kamer aan de straat 2 hoog mochten wij ons installeren. Er werd afgesproken dat Han, Joop met Rie en Leo om 6 uur terug zouden gaan om nog wat benoodigdheden bij elkaar te garen en het overige enigszins veilig te stellen. Dus eerst flink uitgerust en om half zes eerst even langs Co en toen met nieuwe moed het gebombardeerde dorp opgezocht. Er vielen nog bommen in de Dacostastraat, maar om 6 uur was alles toch wel rustig.

Wat een ravage was er weer aangericht. In de Paulnastr. kwamen de diverse buren weer op huis aan. Bakker was niet weg geweest, wel de fam. Jonathan en Apie en Brammetje en Tante Nora en de fam. van Eindhoven. Met elkaar stonden wij midden op straat te convereren. Rondom ons het droeve geluid van glasgerinkel en

[p. 547]

timmeren Niet te lang kletsen, tijd is geld. Han ging op een handwagen uit, maar kon nergens slagen en kwam naar huis. Rie ging capucijnersoep met bloembollen koken en Han en Leo probeerden onze eigen wagen handelbaar te maken.

Mevr. Leemans was jarig. Joop ging haar feliciteren en mocht blijven eten. Witte broodmaaltijd. Toen zij naar huis ging, kreeg zij een pak met suikerbietenpulp en een schaaltje met koude aard[appelen]. Leo was naar Witteman geweest en had heerlijke pannekoeken gegeten. Hij bracht er voor ons ook enkele mee.

Eerst gingen wij eten van de soep, de pulp en de aard[appelen], met als toetje de pannekoekjes. Toen vlug aan het werk. Folio lieten wij ons clandestiene licht brandden en pakten en sjouwden terwijl Han zuchtend aan de wagen stond te werken. Plotseling knapte het licht uit. 10 uur ongeveer. Wat nu? Gauw met een lucifer wat opgezocht dat maar enigszins licht kon geven. Zo sukkelden wij verder tot elf uur en besloten toen om maar één uurtje te gaan rusten. Wij zochten een luie stoel, maar na een kwartiertje leek het ons toch beter om maar onder de wol te kruipen. Een wekker hadden wij niet meer, dus bleef Joop tussen slapen en waken en om één uur wekte zij de anderen. Nog even blijven liggen en zo werd het 2 uur toen wij weer opstonden. Tot onze verbazing ging het licht weer aan. Han en Leo weer werken aan de wagen, maar zijn zeer pessimistisch. Rie en Joop pakten de jurken in de hooikist en de jassen en mantels werden gebundeld. Wat enigszins waarde had werd veilig in kasten geborgen. Han kwam eens boven kijken en remde ons. Dit mocht niet mee en dat moest op de volgende keer wachten. Weer pech. Licht uit. Toch maar verder pakken. Het was al 4 uur en zo gauw het kon moesten wij uit deze hel weg zien te komen. Toen de wagen opgeladen was ging Han het huis dicht pleisteren met matten en latten en kwam de buurman vragen om hulp. Direct ging Han met hem mee. Zij hadden een grote sleperswagen met een paard ervoor en met jaloerse blikken keken wij naar deze rijkdom. Nog eenmaal gingen wij het hele huis door, van boven naar beneden. Wat er gebeuren ging wisten wij niet, maar een vaag voorgevoel zei ons dat wij er niet meer zouden terug komen. Nog even naar Mevrouw Jonathan. Zij was ook 2 hoog aan het inpakken en huilde tranen met tuiten toen zij ons zag. Met lange halen gierde zij het uit. Rie kreeg zelfs 3 zoenen van haar. ‘Zeg je je moeder gedag en ook je

[p. 548]

vader hoor!’ Wij kwamen zelf ook onder de indruk, maakten gauw dat wij weg kwamen.

Eenmaal buiten gekomen brachten wij met veel moeite en heel voorzichtig onze gammele en toch al te zwaar beladen wagen uit de werkplaats en keken nog eenmaal om naar ons huis. In de Am. v. Solmstraat kwamen wij de fam. van het pension tegen die nu naar hun huis gingen. Zij riepen ons een ‘Sterkte en behouden thuiskomst’ toe en zo gingen wij verder. Onder het viaduct van de Weteringkade kwamen wij Koos de groentenboer tegen die medelijdend ons gestumper met de wagen gadesloeg. Ja, die wielen gingen raar doen. Dan maar weer wat getimmerd en geslagen. Op het Spui begaf het wiel het heelemaal en was maken uitgesloten. Eerst maar even uitrusten. Wat een schrik, vier grüne Polizei kwamen op de flets aan. Han dook achter de wagen. Juist toen ze ons passeerden vraeg hij ‘Zijn ze al voorbij’? Gelukkig zonder verdere gevolgen.

Joop ging op een andere wagen uit maar waar ze probeerden, het lukte nergens. Han ging met haar mee, maar met hetzelfde resultaat. Intussen kwam het eerste luchtalarm, spoedig kwamen de jagertjes boven en rikketikketik ging het geschut van de boordwapens. Wij zochten dekking op een portiek en toen het gevaar geweken was, vond Han het 't beste om de wagen maar te ontladen en grondig te maken. Daarom zwenkten wij de Schedeldoekshaven op en in een pakhuis mochten wij ons gang gaan. Het zwaarste werd afgeladen en Leo hielp Han met het aan elkaar timmeren van de verschillende wieldelen. Toen het zo ongeveer klaar was, kwam er opnieuw alarm en nu kwamen et zware machines boven. Daar vielen de eerste bommen, met zoo'n geweld op het arme Bezuidenhout, zodat zelfs de deuren van ons pakhuis van de luchtdruk openklapte. De grond trilde en beefde en weer nieuwe bommen vielen. Duidelijk hoorden wij het rinkelen van de kettingen en aan de uitroepen van de overburen was het te merken dat het zijn uitwerking niet miste. Het werd even rustig en wij durfden om de hoek te kijken. Grote rookwolken stegen op. Niet lang daarna, weer gebrom in de lucht dat steeds naderbij kwam. Wij aan het bidden, hard op, om bescherming van onszelf. Aan het huis dachten wij niet eens. Weer rinkelen, gevolgd door het schudden van het hele huis. Huilen en bidden was het enigste wat wij in die bange ogenblikken konden doen. Steeds maar nieuwe bommen vielen en toen het afgelopen was hing er een

[p. 549]

zwarte rookmassa boven het Bezuidenhout. Ons enigste wens was nu nog maar, veilig naar tante Bep. De buren bespraken, uit het raam hangend, onze toestand. Daar ging het dan. Een krakende wagen, met voor ons toch zoo'n rijkdom er op, bestaande uit onze potkachel, een teil met suikerbieten, de hooikist met jurken en de bundel jassen. Ondanks het gesputter van Han hadden wij toch nog een uitgetornde jas van Moeder meegenomen en nu waren wij daar nog het blijdste mee.

Wij leken stuk voor stuk een brokje wanhoop. Huilend liepen wij verder en keken weer eens om naar de uitdragerswinkel op de wagen. ‘Dat is nu alles wat wij nog hebben’, werd steeds weer herhaald. Zo nu en dan vroeg er een voorbijganger wat er aan de hand was. ‘Heeft U dan niet dat bombarderen gehoord?’ Op de Prinsegracht kwam ons het eerste slachtoffer achterop. Het winkelmeisje van Paul Kaiser uit de Theresiastraat was het. Onder het puin met bloedvlekken in het gezicht stond zij daar. Zenuwachtig gaven wij haar de raad naar het Ziekenhuis in het Westeinde te gaan. Zij ging en wij trokken verder. Daar liep het wiel weer aan en zo stumperden wij over de singel naar de Const. Rebequestraat. Op de Conradkade weer alarm. Gauw aangebeld bij particulieren. Deze keken raar op. Zo erg was het toch niet? Signaal veilig? Weer verder. Eindelijk kwam de Columbusstraat in zicht. Ha, daar keek iemand uit het raam. Het was Moeder. Een dame passeerde ons en vroeg de reden van ons verdriet. Had vreeselijk met ons te doen en liep weer verder.

Moeder, die blij was dat Han niet door de Moffen was opgepakt kwam gauw naar beneden gelopen. De dame passeerde ook en deelde moeder van harte mee met het ongeluk van de stakkers die daar liepen. En die stakkers waren wij. Zo kwam Moeder te weten hoe de zaken stonden.

Het werd een gejammer zonder eind en tante Bep probeerde ons te troosten met een kopje koffie. Frits zei, dat het lang zo erg niet was als wij dachten en toen moeder vroeg of hij eens wilde gaan kijken, was hij direct bereid om te gaan.

De vier nachtbrakers werden in bed gestopt, maar konden toch niet slapen en toen Co kwam waren ze gauw weer op de been.

Waar bleef Frits nu? Moeder kreeg spijt van haar vraag, want als er nu toch eens iets gebeurd was. Maar nee, heelhuids kwam hij terug en bracht zelfs nog iets mee. Het vloerkleed uit de goede

[p. 550]

kamer en een koffer van tante Nora met pannen en potten. Hij had ook goede berichten. Ons huis stond nog, de overkant brandde al, maar als de wind zo bleef zou alles nog gered kunnen worden.

Om half zes gingen wij met z'n vieren op weg. Frits, Han, Loekie en An. Eerst naar Heemskerk de bakfiets halen en toen door het Westeinde naar de plaats des onheils. Wat was het druk bij het Ziekenhuis. Op de Groenmarkt zagen wij Rie van Eindhoven en stapte ook in het bakje van de bakfiets. In de Poten kwamen wij de fam. Schippers tegen. In het voorbij gaan werd er geinformeerd of ze allemaal nog leefden. Gelukkig alles O.K. Bij van Eindhoven waren er wel getroffenen. Haar vader lag in het Ziekenhuis met scherven. Han was vermist en zij zelf had scherven in het dijbeen, maar kon er mee blijven lopen. Pa en Ma en 4 kinderen Ridder van Rappard waren vermist. Mevrouw Kamp is ook zoek.

Op de Herengracht begon het al. Waar je keek overal brand. De Boskantkerk was prachtig om te zien. Er steeg nog steeds een brede rookkolom naar de hemel die als het waren vroeg: Waarom moest dit alles?

Op het Bezuidenhout stond tegenover de H.B.S een huis in brand en met moeite konden wij langs het hek passeren, zonder door de uitslaande vlammen te worden gegrepen.

De Helenastraat stond aan de rechter kant heelemaal in de fik. Er was een brandweerman aan het blussen, maar het hielp niets meer.

De pastorie was ook aan het branden. Het huis van de koster ook. Rechts brandde alles en door een waas zagen wij ons huis. Er liep een man steeds maar heen en weer te huppelen. Later bleek het de heer Poortenaar te zijn, de vader van Fred Poortenaar, die waanzinnig geworden was, om het verlies van zijn zoon Bennie en het vermissen van zijn vrouw.

Er was geen doorkomen aan. Steeds stortte er brandende blokken steen naar beneden. Toch wilden Frits en Han nog eenmaal in ons huis zijn en Frits vroeg of wij mee durfden. In geen geval. ‘Dan bij de ingang van het bos gaan staan en niet eerder weg gaan voordat wij er bij zijn’. (aldus Frits)

Met de bakfiets achter hem aan trekkend ging Frits door de brandende Helenastraat en verdween met Han uit onze ogen. Rie van Eindhoven ging met hen mede. Steeds kwam zij terug met wat inboedel. Dan weer een lade met papieren, een koffer met zilver

[p. 551]

etc. etc. Rondom ons werd het net een uitdragerswinkel. Iedereen sleepten het kostbaarste wat zij hadden naar buiten en zette het aan de bosrand. Loekie en ik stonden weer hardop te bidden tot de H. Jozef om het behoud van de 2 jongens. Het ging schemeren en verhoogde het prachtige gezicht. Overal vuurwerk waar je maar keek. Dan stortte er hier, en dan weer daar een brandende massa naar beneden. Steeds het knetteren der vlammen en dan weer het geschreeuw van mensen die bang waren. Zelfs een Duitser hielp mee om te redden wat hij kon. Daar zagen wij Marietje Zijlstra met haar moeder. Huilend vertelden zij dat alles weg was. Kapelaan Bresser passeerden ons en dankbaar konden wij hem vertellen dat wij er allemaal gezond en wel uitgekomen waren. Een hartelijk ‘Proficiat’ was zijn antwoord.

Goddank! daar waren de jongens. De wagen vol met beddegoed en bovenop de lichtkroon uit de voorkamer. Han had zijn eigengemaakte stoel meegenomen. Frits vroeg of ik nog iets wilde hebben. Nee hoor, één wens had ik maar. Veilig en wel weer thuis bij Moeder. Het beddegoed vloog in brand door rondvliegende vonken, maar dank zij de helderheid van geest van Frits werd dit in de kiem gesmoord.

Om bij half 10 kwamen wij thuis en een dubbel gejuich ging op toen wij een buit mee brachten.

Want Dora was ook naar het Bezuidenhout geweest en daar hadden ze haar verteld dat ons huis in de fik stond en er niets meer te redden was.

Joop reed op de fiets vooruit, eerst naar Co om te vertellen dat wij et weer heelhuids uit gekomen waren, en toen naar de Columbusstr. Toen Han met de wagen thuis kwam was hij aan het uiterste van zijn krachten en zenuwen en kon niet meer meehelpen met het afladen van de wagen. Tante Bep en Oom Jozef gaven hem brood met koffie en stopten hem in bed.

Alles werd in het pakhuis gegooid en Frits bracht de wagen weg. Boven gingen wij moeder blij maken met hetgeen wij gered hadden. Leo en Willy sliepen bij Co en wij gingen niet lang daarna ook naar bed. Joop en Loek bij Frits in de kamer. Han lag in Lien haar kamer. Rie bij Moeder op de divan en Wil was met Dora mee naar het Ziekenhuis gegaan.

In slaap konden wij haast niet komen. Het leek net een boze droom. Niet aan denken, anders werd je er gek van.

[p. 552]

Tot overmaat van ramp ging er om half een ongeveer een V 1 de lucht in die mislukte. Heel pessimistisch zei Joop ‘laat hij maar op het Bezuidenhout vallen, daar is toch niets meer te vernielen’. Het ding viel op de Schenkweg en eiste weer slachtoffers onder de mensen die aan het helpen waren tot laat in de nacht.