Het Land van Maas en Waal

[p. 299]

Nieuwe Schans

Historisch-geografische schets

Aan de benedenloop van de Rijksche en Leeuwensche Wetering bevond zich in de 17de eeuw een kleine militaire versterking die op oud kaartmateriaal, o.a. op de kaart afgedrukt bij Van Slichtenhorst, wordt aangeduid als de Nieuwe Schans. Dit aarden verdedigingswerk was aangelegd ter beheersing van het Maasvak tussen Maasbommel en Alphen alsook ter controle van de weteringsluizen: Leeuwensche sluis, Maasbommelsche sluis en Rijksche sluis. De afwatering werd tot in de 19de eeuw met watermolens en schutlakens gereguleerd, waarna stoomgemalen die functie overnamen.

Rijksche en Leeuwensche sluis

Bij het sluizencomplex gaat de naam van de rivierdijk over van Maasdijk in Schansedijk. Het complex heeft in de loop der eeuwen verbeteringen ondergaan. In de brugleuning van de Rijksche sluis (afb. 393) is een steen opgenomen met de vermelding: ‘Deze sluis / is geheel vernieuwd in / 1892’. In 1913 zijn zowel bij de Rijksche sluis als bij de Leeuwensche sluis nieuwe stoomgemalen gebouwd. De eerste is vervallen tot ruïne, de ander aan de Nieuweweg nr. 2 is als woon- en bedrijfspand in gebruik. In de gevels van beide gemalen komen twee, op de eigennamen na, identieke hardstenen gedenkplaten voor, waarvan de tekst luidt: ‘stoom gemaal leeuwensche sluis / 1913 / p.h. noorduijn en p.g. de leeuw j.a^z. / voorzitters / w.j. verstraaten ondervoorzitter / p.w. kleijnen / a.j. beijer / g.j.v.d. zandt heemraden / a.c. krijnen / w. verheijen / v. hasselt en de koning civ. ings’.

Maasbommelse stoomgemaal

Aan de Dijkgraaf de Leeuwweg nr. 40, circa 500 m ten noorden van het sluizencomplex Nieuwe Schans, staat op een iets verhoogde standplaats het tot woning omgebouwde, eerste Maasbommelse stoomgemaal (afb. 391), dat werd gebouwd ter vervanging van de Maasbommelse watermolen. Van het gemaal zijn de gebouwen, machinehuis en brandstofopslagplaats nog over als huls. De uiterlijke gedaante met grote en kleine rondboogvensters en twee evenwijdige zadeldaken met vrij vlakke helling verraden nog de oorspronkelijke bestemming.

Boerderijen

⁺ Schansedijk nr. 5. Ten westen van de Rijksche sluis staat een eenvoudige boerderij van het langgeveltype onder afgewolfd zadeldak, xix b.

+ Schansedijk