De krekel op de harp. De priester-dichter Jacques Schreurs

[p. 5]

Ter introductie

‘De krekel op de harp’ vraagt aandacht voor het werk en voor de persoon van de priester-dichter Jacques Schreurs.

Schreurs is één van de ongeveer honderdtwintig Nederlandstalige priesters van de twintigste eeuw met literaire nalatenschap.

Verreweg de meesten van hen zijn Vlaming. Zo'n dertig Nederlander. Nagenoeg allen onbereikbaar en vergeten. Wie kent ze nog: Mertz, Binnewiertz, Van Delft, Smulders, Molenaar, Van Heeswijk, Smoor, De Veer, Keulers, Klinkenbergh, Molkenboer om enkelen te noemen.

Deze bundel (een voorschot op het verslag van mijn onderzoek naar Nederlandse priester-dichters in de twintigste eeuw) is ontstaan op verzoek van het Comité Herdenking Jacques Schreurs 1893-1966, als bijdrage aan de viering van Schreurs' honderdste geboortedag.

Jacques Schreurs was de grootste, veelzijdigste en produktiefste onder zijn collegae. Hij schreef eenendertig toneelstukken, waaronder leken-, massa-, passie-, hoor- en wagenspelen, teksten voor oratoria en filmscenario's, twaalf dichtbundels (na zijn dood verschenen er nòg drie met nagelaten en in tijdschriften gepubliceerde gedichten) zes romans (waaronder een trilogie), twee verhalenbundels, vier biografieën, twee reisboeken en een paar honderd bijdragen (van gelegenheidsgedichten tot Kerstverhalen, van verslagen tot herdenkingsartikelen) in gerenommeerde èn ‘obscure’ media.

‘Een uitgever die alle gedichten, ooit door de maandag overleden pater Schreurs gepubliceerd, bijeen zou brengen, verraste waarschijnlijk de letterlievende Nederlander meer dan hij zijn kooplust prikkelen zou’. Zo opende Anton van Duinkerken zijn In Memoriam in De Tijd van 1 februari 1966, waarin hij Schreurs, anders dan het begin wellicht zou doen vermoeden, overigens alle eer doet.

Maar koopgedrag wordt niet alleen door de kwaliteit van het werk bepaald, ook door de geest en de smaak van de tijd.

Er is een tijd geweest dat poëzie goed was, omdat ze van een priester of dominee was. Schreurs heeft de ommekeer meegemaakt: een dichtende priester was bij voorbaat verdacht. Bij herhaling vroeg zijn uitgever Het Spectrum hem of dat ‘pater’ vóór zijn naam en dat ‘msc’ erachter niet kon worden weggelaten. Dan verkocht hij beter. Nóg beter, moet je achteraf zeggen. Want sommige van

[p. 6]

Schreurs' romans beleefden oplagen van 20.000 exemplaren.

En een enkele (‘Kroniek eener parochie’) was tot voor kort nog leverbaar, zij het in de door Willy van Hemert voor de televisie bewerkte versie ‘Dagboek van een herdershond’.

Honderden besprekingen zijn aan hem gewijd. Hij wordt daarin, zowel positief als negatief, vergeleken met Stalpaert van der Wiele, Vondel, Guido Gezelle, Nijhoff, Gorter, Adama van Scheltema, Arthur van Schendel en Speenhoff, Green, Bernanos, Eliot. Toch heeft hij een eigen geluid.

Het voornaamste ‘verwijt’, hem gemaakt, was dat hij zo ‘traditioneel’ dichtte. Geen terecht verwijt, meent zijn geest- en tijdgenoot, de dichter Bernard Verhoeven. Bij Schreurs' poëtische start was de muziek in de dichtkunst tijdelijk in ongenade gevallen: ‘Welluidendheid was een halsmisdaad geworden; en zin voor traditie middelmatigheid’. Hij noemt Schreurs de verdediger van ‘de onschendbare rechten van de traditionele waarden in de poëzie’. Naast de ‘conventies’ waren er in Schreurs' werk wel degelijk vernieuwende elementen. Vooral Dirk Coster zag ze. Hij heeft in Nieuwe Geluiden (1924), de vele malen herdrukte en aangevulde bestseller met poëzie van na de oorlog, royaal aandacht aan Schreurs besteed.

Schreurs is voor zoet en vroom gehouden. Toch heeft hij zeer bitter geschreven. Hij zou dromerig en wereldvreemd zijn. Niettemin heeft hij hard gewerkt aan een beter bestaan voor woonwagenbewoners en mijnwerkers en heeft hij zich een leven lang ingespannen voor beeldende kunstenaars. Tijdens de oorlog was hij actief in het verzet, zij het niet altijd even handig en succesvol. Zes maanden zat hij in gevangenissen.

Bijna steeds heet hij ‘Limburgs’. En inderdaad: Van Limburg is zijn werk doordrenkt. Zelfs zijn Italiaanse landschappen zijn Limburgs gekleurd. Maar in dialect schreef hij nauwelijks.

Sommigen noemden hem een dichtende predikant. Van preken was hij zeker niet vies. Dat belette hem niet heel serieus met het schrijversambt bezig te zijn. Aan zijn vak (‘ars poetica’) wijdde hij verschillende verzen. Het declamatorium Henric van Veldeken uit 1952, waarvoor Herman Strategier de muziek schreef, is er zelfs geheel aan gewijd. Hij ziet als belangrijke taak van de dichter, van de priester-dichter in het bijzonder, God, de ‘wanhoop der dichters’, in woorden te vangen. Voor hem is God niet dood, soms even naar huis, zoals hij in Veldeke schrijft. De paradox is dat God niet zonder zijn dichters kan, want ‘indien de mens niet zingt, zwijgt God’, dicht Schreurs in De krekel op de harp, het openingsgedicht van zijn bundel Spolia Mundi.

Helvoirt, maart 1993

[p. 7]