De verwarde natie

[p. 83]

Nederland is vol... lawaai

Een goede reden om's zomers in Nederland te blijven, zijn de lange zomeravonden. Juni, vooral de langste dag, was een teleurstelling: bewolkt, vroeg donker - maar nu zijn ze er dan toch in al hun glorie. Tot na tienen is de hemel vervuld van het mooiste licht van de wereld. Ferdinand Bol schilderde ermee, Jacob van Ruysdael, Rembrandt een doodenkele keer. De Rotterdammer Willem de Kooning bleef in Amerika datzelfde, Noord-Atlantische licht gebruiken, Ger van Elk ving het nog maar kort geleden boven het Kinselmeer. Het geeft scherpe contouren aan de gevels langs stedelijke grachten, of laat nog na zonsondergang op wonderlijke wijze de duinenrij oplichten voor wie uit het oosten de kust nadert. Als in Zuid-Frankrijk de sterrenhemel al neerdaalt in een overigens pikdonkere avond, dooft de dag hier traag in zacht avondlicht.

Het zijn avonden om, loom van de warmte en het overweldigende groen van de Hollandse lustwarande, te flaneren op een boulevard, langs water te wandelen, met vrienden te praten op een terras. De Hollandse zomer is milddadig als een perzikhuidje, sappig als een bloeiende rivierdijk, verlokkelijk als een rimpeling op het water. Maar genieten we er ook van, nemen we hem gulzig in ons op, laven we ons aan de geur van een slootkant?

Er zijn er vast nog wie dat lukt, maar het wordt moeilijker en moeilijker. Natuurlijk, Nescio is al lang dood, net als de Titaantjes en de op zijn voorspraak door God hardhandig gezegende autoriteiten die in hun jaren al onbekommerd de vooruitgang dienden

[p. 84]

door bruggen en wegen te bouwen. De Tachtigers, de uitvinders van de ‘moderne natuur’, zijn nog weer langer dood en een tuin - donker en licht, verstild en zinderend - als het ouderlijk huis kende in Van Eedens Van de koele meren des doods bestaat allicht niet meer, nergens. De tijden, de voortbrenging, de transportmiddelen, de mensen en hun wensen, alles is veranderd, onherroepelijk en onverbiddelijk. Natuur is een romantische fictie, verdrongen door de hygiëne van het milieu.

Dit is allemaal waar en wie treurt over wat verloren ging, is niet van deze tijd. We zijn met steeds meer en we zijn zeer expansief. Welvaartsverbetering vertaalt zich subiet in verhoogde mobiliteit, in meer auto's en in een groter ruimtebeslag. We zijn steeds nadrukkelijker aanwezig, laten stevig van ons horen. We rijden af en aan, vliegen eruit en koloniseren vanuit onze woonstee de buitengebieden en ommelanden met trapveldjes, golfbanen, tweedehuisjescomplexen, joggingparcoursen, jachthavens, tennisparken, motorcrossbanen en klimoefenbergen. Misschien is Nederland al met al niet zo'n heel dynamische samenleving, maar bewegen doen we.

De zomer is het onbetwiste hoogtepunt voor het nationale bewegingstheater. Miljoenen trekken weliswaar naar het buitenland en wegen en treinen raken prettig leeg, maar thuisblijvers en toeristen vullen het dreigende vacuüm. Nederland is een klein land en als het ergens aan lijdt, is het wel de ‘tirannie der nabijheid’. Alles is nabij, ligt om de hoek: afstand is nooit een beletsel. De paradox is dat juist nabijheid, in combinatie met welvaart, ruimte vreet. We gaan ‘even’ naar het strand, ‘even’ zeilen, ‘even’ de stad in, ‘even’ wandelen op de Veluwe, ‘even’ fietsen in Limburg.

Zo wordt de mooie zomer een pandemonium, de heldere zomeravond een permanente ordeverstoring die op een zachte bries onze huizen binnenwaait. Waar op het Franse platteland altijd een hond blaft, knorren hier andere beesten: ‘even’ gas geven. Misschien is Nederland niet vol - het mag in elk geval niet zo heten -, het is wel vol lawaai. Lawaai lokt lawaai uit. Lawaai is bovendien van een bijproduct van vervoer en nijverheid, een ex-

[p. 85]

pressiemiddel en een territoriumclaim geworden.

In de postindustriële samenleving fluisteren gecapitonneerde fabrieken, terwijl de vrijetijdsindustrie een verscheurende herrie maakt. Being there is niet genoeg, gehoord worden, daar gaat het om. Wie het meeste lawaai maakt, is de baas. Hem komt men niet te na, hij kan anderen dwingen zijn decibellen lijdzaam te ondergaan. Lawaai is een wapen. Volgens deze wetmatigheid zijn jonge mannen, geholpen door hun walkmans en powerbox-Golfjes (gdonk, gdonk, gdonk), de baas in het publieke domein van stadsstraat, dorpsplein, tram en trein. ‘Gewone’ automobilisten zitten boven in de pikorde in suburbaan en ruraal Nederland. De absolute heerser in de regio Amsterdam is echter de nationale luchthaven, die in een machtige beweging honderdduizenden doet sidderen. De stadscentra zijn stevig in handen van wat ooit kroegbazen heetten en nu decent ‘horeca-ondernemers’, inclusief hun zeer luidruchtige neo-collega's, de coffeeshophouders.

Lawaai, onweersproken en onbelemmerd, is rauwe macht. Die machtsstrijd woedt bij uitstek in de zomer. De overheid houdt zich Oost-Indisch doofen heeft zich teruggetrokken uit de kakofonie. Het Amsterdamse tropenregime voor de horeca voorziet niet in matiging van de lawaai-uitstoot, opdat we stil van de zwoele zomernachten kunnen genieten, maar verschaft integendeel een vrijbrief aan lawaai-entrepreneurs. De Hollandse zomernacht, ooit zo sereen, is verkeerd in zijn tegendeel: een goede reden om het land wel te verlaten. Het zal nog jaren duren eer de zomerstilte effectief is gepolitiseerd.

juli 1995