Een ongeregeld zootje

[p. 27]

Journalist van de eeuw

1. Abraham Kuyper - hoofdredacteur van De Standaard: de ‘journalist’ als effectieve machtsspeler. Ik heb weinig op met het argument dat zo iemand eigenlijk geen journalist is, maar politicus; journalistiek doet zich in tal van gedaanten voor, niet alleen in die van een meer of minder professionele jongeman of - vrouw op de loonlijst van dag - of weekblad.

2. Menno ter Braak - literair criticus van Het Vaderland. Dat was zijn hoofdtaak. Dood in 1940, tot op deze dag invloedrijk. Dat is op z'n minst bijzonder. Heeft het denken en voelen van de oorlogsgeneratie sterkbepaald.

3. Frans Goedhart (Pieter 't Hoen) - stichter van Het Parool (al een niet te negeren feit), aansluitend jarenlang een powerplayer in de Nederlandse politiek. Ook Kamerlid. Een journalist? Ja, een echte professional zelfs, van jongs af aan in het vak, ook lang als freelancer. Als hij schreef, rond de Indonesië-kwestie, sidderde Den Haag.

4. Godfried Bomans - vrijwel de eerste Bekende Nederlander, althans het genus zoals we dat nu kennen. Bekendheid die zichzelf genoeg is. Godfried Bomans als Godfried Bomans, sui generis dus. Bovenal amuseur, niet de minste journalistieke opgave. Amuseren is: gelezen worden. Het gekke is dat hij, hoewel bij jongere generaties zo goed als onbekend, beter lijkt te beklijven dan Simon Carmiggelt,

[p. 28]

wiens cursiefjes intussen wel heel gedateerd zijn. De sprookjesachtiger Bomans is minder van het voortbestaan van een beschreven realiteit afhankelijk (maar hoe journalistiek is dat?).

(Carmiggelt is natuurlijk om allerlei andere redenen vreselijk interessant, ook zijn nationale bekendheid, mede door het clever combineren van kranten-, radio- en tv-bekendheid. Een ideale mediamix tekenend voor de beginperiode van de televisie, die nu z'n eigen bekendheid kweekt en niet langer z'n heil zoekt bij al bekende stukjesschrijvers. Bovenal was Carmiggelt, achter z'n bescheiden pose, een zeer invloedrijk man, tot z'n dood ook - meebesturend - paus bij de Perscombinatie; de schrijvende Wim van Norden.)

5. Renate Rubinstein - introduceerde het ‘persoonlijke’ in de columnistiek, zonder dat het triviaal werd. Maakte van haar particuliere besognes publieke issues. Sloeg de plank vaak mis, had een kleinzielig gemoed (kon geen ongelijk erkennen). Maar schreef prachtig en bond tienduizenden lezers aan zich.

6. Paul van 't Veer - de ideale ‘pro’, de ‘handwerker’. Fantastisch brede range, niet te beroerd om ook een ingezonden brief te redigeren. Mooie pen. IJverig genoeg om ook een paar mooie boeken te hebben geschreven.

7. M. van Blankenstein - schreef tientallen jaren buitenlandcommentaren zoals we ze nu niet meer kennen.

8. J.L. Heldring - schrijft al tientallen jaren singulier over Nederland en het buitenland. Straks kennen we dat niet meer. Waarom zouden we dan NRC Handelsblad nog lezen?

9. Hannie van der Horst - emancipatrix van de vrouwelijke ‘kleine luiden’, zij het hoofdzakelijk van katholieken huize. De vernieuwer en professional van de vrouwenbladenjournalistiek. Pionier van lezersgericht’ denken, zelfs ‘formules’. De weekbladjournalistiek slofte hier achteraan.

[p. 29]

10. Het lijstje, tot nu toe, onderstreept vooral de willekeur van deze onderneming. Denk ik nog vijf minuten, dan bedenk ik andere namen om andere redenen. Ik zou ook Joop Lücker moeten noemen, zeker ook H.A. Lunshof, toch ook de journalistieke stichter van een titel (Elsevier), en z'n ingrediënten, die het al meer dan vijftig jaar uithoudt. Maar ook G.B.J. Hiltermann staat hoog op m'n lijst - alleen al door sheer Ausdauer. Dat radiocommentaar met gebakken ei, dat was toch een instituut. Plus natuurlijk z'n eigenzinnigheid. Voor de duvel niet bang. Nog nooit (uit geborneerdheid?) van politieke correctheid gehoord. Prachtig. Michel van der Plas zou ik ook niet graag overslaan. Duur en breedte - van liedjes schrijven tot lid hoofdredactie van Elsevier - van zijn journalistieke aanwezigheid zijn verbluffend. En toen die rol er niet meer voor hem was, schreef hij in een vloek en een zucht nog eens drie als voortreffelijk verwelkomde boeken.

Een echt groot journalist is er als het ware altijd, zolang als we ons kunnen herinneren en ons kunnen voorstellen. Een lang schrijvend leven is een bewijs van commitment. Wie lang schrijft doet het niet voor de vaak of tot z'n vut, maar doordat er al die jaren iets smeult, een aandrift, begaanheid bij de publieke zaak. Een vroege dood staat grootheid in de weg. Walter Lippman bestond omdat hij tot z'n tachtigste schreef, niet omdat hij als broekenman met Woodrow Wilson in Versailles was.

Bijdrage voor een artikel over ‘Journalisten van de eeuw’ van Zip, het tijdschrift van de School voor de Journalistiek in utrecht, februari 1999.