Een ongeregeld zootje

[p. 7]

Voorwoord

Drie maanden voor zijn dood - maar dat wisten we toen nog niet - suggereerde ik H.J. Schoo om zijn stukken over journalistiek te bundelen. Dat leek me handig, want hij publiceerde in nogal uiteenlopende uitgaven. Het leek me ook interessant, want Schoo dacht over veel onderwerpen, inclusief de pers, anders dan wat gangbaar is.

Toen ik het hem voorstelde, had ik net zijn bijdrage gelezen in Zuiver op de graat, een boek over de integriteit in Nederland, samengesteld door Frans Kok en Tom van der Maas. Het was een lang maar uitstekend essay, waarin veel van zijn gedachten over de media samenkomen. De titel van zijn bijdrage, ‘Een ongeregeld zootje’, is dan ook een logische keuze voor de titel van dit boek, dat uiteraard deze beschouwing bevat.

Natuurlijk zal ik destijds niet de enige zijn geweest die Schoo een bundel met mediastukken heeft voorgesteld. Maar hij reageerde enthousiast op mijn suggestie, maakte een opzetje en sprak erover met zijn uitgever Mai Spijkers van Prometheus/Bert Bakker.

Het bleef helaas bij deze opzet. Zijn gezondheid speelde hem weer parten. ‘Er is altijd wat en zelden iets goeds,’ berichtte hij in een van zijn laatste e-mails. Na ‘tien goede jaren’ begonnen de infarcten hem in te halen, schreef hij. Het boek kwam er niet.

In 2008 verscheen postuum wel een bundel met Schoo's beste stukken, Republiek van vrije burgers. Hierin stond weliswaar een enkele beschouwing over de media, maar bijvoorbeeld niet het al eerder ge-

[p. 8]

noemde hoofdstuk uit Zuiver op de graat, zoals Hans Wansink spijtig constateerde in zijn verder lovende bespreking in de Volkskrant.

Genoeg aanleiding voor mij om het oude plan uit de kast te halen en Schoo's stukken over de media zelf maar te bundelen. Schoo's eigen chronologisch geordende opzet van juni 2007 diende daarbij als basis. Vandaar dat de bundel een beetje onbeschaamd voor een publicatie van Elsevier zelf opent met ‘50 jaar Elsevier’, maar het is nu eenmaal het eerste stuk van Schoo's eigen opzet.

Die opzet is een combinatie van een lijstje dat hij in juni 2007 maakte en een lijst van vijf jaar eerder voor een nooit verschenen bundel over ‘pers en politiek’. Aan de acht door hem zelf gekozen stukken, heb ik elf essays, beschouwingen, columns en notities voor toespraken toegevoegd.

Uit het oude lijstje van 28 juli 2002 blijkt overigens dat hij nog drie artikelen wilde schrijven van elk zo'n dertig pagina's. Het eerste zou gaan over ‘de zaak Raad voor de Journalistiek’, het tweede over de vraag waarom de pers links is en over de ontzuiling, het conformisme en ‘de dubbelzinnige betekenis van professionaliteit’. Het derde stuk moest gaat over de zeggenschap bij kranten. Dit laatste artikel moest uitmonden in ‘een pleidooi voor de terugkeer van de courantier’, of: ‘waarom de neutralisering van eigendom slecht is voor kwaliteit en dynamiek van de pers’.

Deze artikelen zijn zoals gezegd ongeschreven gebleven, maar zijn opvattingen over deze onderwerpen klinken helder door in het titel-essay en in de beschouwingen, columns en toespraken die aan zijn eigen keuze van acht stukken zijn toegevoegd.

Schoo's artikelen zijn nooit gemakzuchtig. Hij maakte het zichzelf bij het schrijven liever moeilijker dan makkelijker. Hij wilde altijd precies zijn. Die zoektocht naar het juiste woord, de juiste formulering, kenmerkt vaak zijn beschouwingen. Daarbij verkondigt hij zelden een bekend geluid. Hij beziet de pers met een on-Nederlandse blik en stelt zichzelf niet op als journalist.

H.J. Schoo (1945-2007) was opgeleid tot onderwijzer en werkte lange tijd op een zwarte school in de Verenigde Staten. Als hoofd-

[p. 9]

redacteur had iets van een hoofdonderwijzer, met de redactie als klas. In de jaren tachtig richtte hij het blad Psychologie op (nu Psychologie Magazine). Daarna was hij als hoofdredacteur verbonden aan het maanblad Intermagazine.

Toen het niet lukte om een soort Nederlandse versie van de International Herald Tribune van de grond te krijgen, werd hij in 1991 adjunct-hoofdredacteur van Elsevier en in 1993 hoofdredacteur. Hij moderniseerde het blad en maakte het weer succesvol om vervolgens eind 1999 te vertrekken om adjunct-hoofdredacteur te worden van de Volkskrant.

De veranderingen gingen hem daar echter niet snel genoeg. Hij stapte over naar de Weekbladpers en werd directeur/uitgever van bladen als Vrij Nederland, Opzij, J/M en Psychologie Magazine. Tussendoor vond hij ook nog tijd om op te treden als interviewer in het tv-programma Buitenhof.

Hij mocht zichzelf dan niet graag afficheren als journalist, zijn stukken over journalisten en journalistiek zijn gebaseerd op een brede ervaring in het vak zelf.

Als samensteller van deze bundel wil ik graag Jos de Beus, Marc Chavannes, Teun Gautier, Anna de Haas, Jeroen Langelaar, Job Lisman, Tom van der Maas, Remco Meijer, Xandra Schutte, Willem Velema, Herman Vuijsje, Hans Wansink en Tonny van Winssen danken voor hun hulp en suggesties.

Amsterdam, 1 Augustus 2009

ARENDO JOUSTRA,

HOOFDREDACTEUR ELSEVIER