Het nationaal-socialistische beeld van de geschiedenis der Nederlanden

[p. 263]

Bijlage 1
Overzicht van de bestudeerde periodieken

naam	aard	bestudeerde periode	korte toelichting
Archiv für Landes- und Volksforschung, Deutsches	Driemaandelijks wetenschappelijk tijdschrift	1e Jrg. (37)- 7e Jrg. (43). Alle jaargangen.	Door het onderwerp moest dit Duitse tijdschrift onvermijdelijk nazi-ideologisch worden beïnvloed. Het behield wetenschappelijk niveau. Belangrijke artikelen van b.v. Petri, Steinbach e.a.
Balming	Weekblad van de De Vlag	18 apr. 43-2 sept. 44. Alle jaargangen.	In de tijd van de groei van de De Vlag in Vlaanderen stopgezet. Hoofdopstellers: Gerad Angenant (tot 25 apr. '44) en daarna Joh. Sacré. Slechts enkele historische bijdragen van enig belang.
Dagblad, Het Nationale	Dagblad van de NSB	2 nov. 36-30 april. 45. Alle jaargangen.	Onder leiding van Rost van Tonningen en nog een jaar lang (1940) tamelijk zelfstandig van de NSB. Later van minder belang. De Rostkern zakt af naar het SS kamp en het blijft een bijzonder slecht geredigeerd nieuwsblad. Medewerkers op historisch gebied o.a. Theunisz, Brünner.

[p. 264]

naam	aard	periode	korte toelichting
Dagblad, Nederlandsch	Dagblad van Nationaal Front	april. 40-aug. 41. Alle jaargangen.	Opgericht in de tijd van voze groei van Meyers beweging. Inhoud van het blad even veelkleurig als de partij, over het algemeen nationaal-fascistisch, voorzichtig anti-semitisch, etc. Scherp polemisch tegen NSB en vooral NSNAP.
Dietbrand	Maandblad	oct. 32-dec. 39. Alle jaargangen.	Zie hierna No. I.
Frankenland	Maandblad van de Frankische Werkgemeenschap ‘De Spade’	oct. 43-aug. 44. Alle jaargangen.	Nauwe betrekking met de Germaansche Werkgemeenschap (SS). Bedoeld als apart volkskundig blad voor en over Limburg, Brabant en Rijnland. Hoofdredacteur: J.C. van der Aa. Leider van de Werkgemeenschap: H. Bindels. Interessant om de vaak anti-Hollandse strekking. Verder meest folkloristische babbelarijen.
Gids, De Nieuwe	Literair maandblad	jan 38-juni 43. Laatste jaargangen.	Zie hierna No. II.
Gudrun	Maandblad voor de Dietsche Bond van Vrouwen en Meisjes	jan. 35-jan. 43. Laatste jaargangen vóór 45.	Zie hierachter No. III.
Maandblad, Haagsch	Cultureel-wetenschappelijk en politiek	39-aug. 44. Laatste jaargangen.	Hoofdredacteur Mr. Dr. W.M. Westerman (kamerlid voor Nationaal Herstel 1933-37, daarna korte tijd lid van de NSB). In de twee eerste bezettingsjaren wordt

[p. 265]

naam	aard	periode	korte toelichting
			een deel van de inhoud sterk anti-democratisch, pro-Duits en soms fascistisch. Daarnaast blijven ook neutrale artikelen. Na 1941 wordt het tijdschrift meer en meer politiekloos. Enkele nat.soc. medewerkers, o.a. Hulshof.
Maandblad van de Nederlandsch-Duitsche Kultuur-Gemeenschap	Orgaan van deze vereniging	oct. 41-aug. 44. Alle jaargangen.	Bedoeld als cultureel Duits-Nederlands contactorgaan. Daarom ook afwisselend Duitse en Nederlandse bijdragen. Niveau komt niet erg hoog. Vooral belangstelling voor kunst.
Maandblad voor Volksche Opvoeding. Dietsch opvoedkundig tijdschrift.	Vlaams tijdschrift voor onderwijzend personeel	39-aug. 44. Alle jaargangen.	Opgericht door de bekende activiste-martelares Roza de Guchtenaere. Reeds in 1939 verboden wegens nazi-inhoud. Verscheen pas weer in febr. 1941 onder redactie van A. van Boghout. Sedert nov. 1942 wordt de term ‘Diets’ vermeden. Geraakte geheel bij de Devlag en werd in apr. 1943 het orgaan van de ‘Werkgemeenschap Volksche Opvoeding’ van de Devlag. Interessant voor enkele echte SS-artikelen over geschiedenisonderwijs (van Aerdenburg).
Misthoorn, De	‘Onafhankelijk’ weekblad	1 febr. 37-19 sept. 42. Alle jaargangen.	Zie hierachter No. IV.

[p. 266]

naam	aard	periode	korte toelichting
Nationaal-Socialist, De	Weekblad van het VNV	juni 41-25 aug. 44. Alle jaargangen.	Blijft, ondanks de titel, meer nationalistisch dan nationaal-socialistisch. Toch nog vrij onafhankelijk van het VNV. Toen Elias b.v. de actie voor vrijwilligers voor het Oostfront wilde stopzetten, gehoorzaamde dit blad niet. Historische bijdragen op zichzelf van weinig belang, alleen typerend voor VNV-belangstelling.
Nederland	Cultureel Maandblad	jan. 39-sept. 44. Laatste jaargangen.	Zie hierachter No. V.
Nederland, Nieuw	Cultureel-politiek maandblad (NSB)	juni 34-sept. 44. Alle jaargangen.	Zie hierachter No. VI.
Opvoeding in volksche geest	Weekblad van het Opvoedersgilde (NSB)	juni 41-sept. 44. Alle jaargangen.	Blad voor onderwijzend personeel van NSB-kant. Enkele beschouwingen over geschiedenis-onderwijs van enig belang (M.O. Albers, F. Breedvelt).
Pionier, De	Maandblad voor Nederlanders in het Oosten	44, de 8 nummers.	Uitgave van het Nederlandsch Oost-Instituut (Dr. W. Goedhuys). Redacteur- B. van den Tempel. Vooral voorlichting voor de boeren-kolonisten. Enkele historische bijdragen over de Oostkolonisatie.
Post, Hollandsche	Neder-Duits en Diets onafhankelijk weekblad	sept. 34-aug. 44. Alle jaargangen.	Zie hierachter No. VII.

[p. 267]

naam	aard	periode	korte toelichting
Schouw, De	Maandblad van de Nederlandsche Cultuurkamer	jan. 42-jan. 45. Alle jaargangen.	Zie hierachter No. VIII.
Soldaat, De Zwarte	Weekblad van Weerafdeling (WA) van de NSB	15 sept. 40-3 mei 45. Alle jaargangen.	Afgestemd op de eenvoudige lezer. Vooral gevuld met nieuws over de WA. De algemene artikelen zijn interessant om hun soms sterk-nationalistische, zelfs hardnekkig Dietse strekking. Trouw aan Mussert, soms merkbaar anti-SS.
SS Man, De	Weekblad van de Vlaamse SS	dec. 40-aug. 44. Alle jaargangen.	Hoofdredacteur tot 8 mrt. 1941: Ward Hermans, van 10 mei af: M.H. van der Walle. Te vergelijken qua uitvoering, inhoud en stijl met het Noord-Nederlandse ‘Storm’ (zie aldaar). Enkele belangwekkende historische bijdragen (Cools, van Roosbroeck).
SS Vormingsbladen	Maandblad voor SS-soldaten	febr. 41-mrt. 45. Alle jaargangen.	Uitgave van het SS Vormingsambt in Noord-Nederland, op bevel van Feldmeyer. In populaire, korte, zeer fraai uitgevoerde vorm werd hier de SS-wereldbeschouwing gepropageerd. Enkele historische beschouwingen van o.a. Theunisz, Brünner.
Storm	Weekblad van de Nederlandse SS	11 apr. 41-29 apr. 45. Alle jaargangen.	Echte SS-beschouwingen van vooral actuele aard. Heeft ook de pretentie culturele inhoud te bieden (o.a. Modderman). Maar is overi-

[p. 268]

naam	aard	periode	korte toelichting
			gens vooral in de eerste jaren een schendblad in fraaie uitvoering. Fel anti-semitisch.
Vierteljahrsblätter, Rheinische	Wetenschappelijk orgaan van enige regionale historische verenigingen in het Duitse Rijngebied.	33 (3. Jhrg.)- 43 (7. Jhrg.). Alle jaargangen van Hitler-tijd.	Niet nazi-ideologisch, maar door belangstelling voor Germaanse, volkskundige zaken met ‘völkisch’ accent vaak in die richting. De ‘Keulse kring’ (Petri e.a.) publiceren hierin veel. Steinbach is in de redactie. Wetenschappelijk vaak hoog niveau.
Vlag, De	Maandblad van de Deutsch-Vlämische Arbeits Gemeinschaft	zomer 37- aug. 44. Alle jaargangen.	Zie hierachter No. IX.
Volk en Bodem	Maandblad van de Nederlandse Landstand	febr. 41-oct. 44. Alle jaargangen.	Uitgave van het Ned. Agrarisch Front (NSB), voor het kader. Popularisering van de bloed en bodem-theorie. Voor ons onderwerp van minder belang.
Volk, Ewiges	Schriftenreihe van het ‘Verband deutscher Sippenforscher in den Niederlanden’	4 afleveringen 1942-1944. Alle jaargangen.	Hoofdredacteur Dr. W. Ispert. Een fraai geïllustreerde uitgave met genealogisch-historische bijdragen. Medewerkers o.a. van Toll, Kleyn, Becker, Scholta.
Volk en Kultuur	Weekblad voor de Vlaamse cultuur	1 febr. 41-26 aug. 44. Alle jaargangen.	Vooral bedoeld voor kunstenaars en cultureel-geïnteresseerden. Aanvankelijk een Redaktiecomité, waarin VNV-ers van diverse pluimage: de Pillecijn, de Poor-

[p. 269]

naam	aard	periode	korte toelichting
			tere, Peeters, van de Wiele. Sedert 31 dec. 41 hoofdredacteur Frans Haepers. Geraakt in handen van de ‘rechtervleugel’ van het VNV., sterk nationalistisch, zelfs Diets. Nazi-ideologie is niet of nauwelijks aanwezig. Historische bijdragen van o.a. Mijs, de Poortere, de Bruyne.
Volk, Het Nieuwe	Weekblad van de NSNAP-van Rappard	15 jun. 40-26 sept. 41. Alle jaargangen.	Zie hierachter No. X.
Volk, Ontwakend	Maandblad tot vorming van de Nederlandsche geest, uitgaande van de afdeling Vorming van de NSB	mei 40-sept. 44. Laatste jaargangen.	Aanvankelijk opgericht o.l.v. Ds. G. van Duyl. Pas na sept. 41 in betere uitvoering en van iets meer belang. Historische bijdragen zijn vrij kleurloos en van laag niveau.
Volk en Staat	Dagblad van het VNV	mei 40-4 sept. 44. Laatste jaargangen.	In 1936 opvolger van De Schelde. Blijft enigszins onafhankelijk van de VNV-leiding. Onder goede zakelijke leiding van Karel Peeters, met een wassend abonnementental, gaat het blad na mei 1940 een goede tijd tegemoet. Redacteuren Anton Mermans (voor de volks-editie A) en Jan Brans (voor de intellectuele editie B), sedert herfst 1941 is het blad nl. in twee edities gesplitst. Onderling verschil echter niet zeer groot. Belangrijke bron voor de politieke ge-

[p. 270]

naam	aard	periode	korte toelichting
			schiedenis van het VNV. Historische bijdragen meest nationalistisch.
Volk en Vaderland	Weekblad van de NSB	7 jan. 33-4 mei 45. Alle jaargangen.	Sterk propagandistische, politiek-actuele inhoud. In de redactie tot 1941 o.a. G. Kettmann Jr., daarna L. Lindeman. Sporadisch enige historische beschouwingen o.a. van H. Plaizier, met Dietse strekking, Paulina Havelaar, P.C. de Roo (anti-semiet). Populaire aard. Soms polemisch (b.v. Carp).
Vorming	Maandblad voor het kader van de Nederlandsche Arbeidsdienst	jan 42-sept. 44. Alle jaargangen.	Fraai uitgevoerd blad met hoofdzakelijk arbeidsdienstnieuws en -voorlichting. Soms culturele bijdragen, min of meer verdwaald: de ‘diepzinnige’ artikelenreeks van Krekel (Bronnen 123).
Waag, De	Weekblad	jan. 37-25 apr. 45. Alle jaargangen.	Zie hierachter No. XI.
Wacht, Volksche	Maandblad uitgaande van de Volksche Werkgemeenschap	1936-sept. 44. Alle jaargangen.	Zie hierachter No. XII.
Weegschaal, De	Maandblad over het Duitse Boek	nov. 40-mrt. 45. Laatste jaargangen.	Niet nationaal-socialistisch van opzet, maar welwillend pro-Duits. Redactieleider Prof. Dr. J. van Dam (Secretaris-Generaal van Onderwijs, sedert 1943 begunstigend lid van de SS). Steeds meer nationaal-socialistische medewerkers wor-

[p. 271]

naam	aard	periode	korte toelichting
			den aangetrokken, al blijven ook anderen medewerken. Enkele historische recensies van: Krekel, van Dam, Snijder en Theunisz.
Weg, De	Weekblad van het Nationaal Front	apr. 30-aug. 41. Alle jaargangen	Zie hierachter No. XIII.
Westland	Cultureel-letterkundig maandblad Vlaanderen	juni 42-aug. 44. Alle jaargangen	Aanvankelijk uitgaande van VNV-letterkundigen (Hoofdredacteur De Pillecijn), sedert begin 1943 geheel in handen van de Devlag (De Pillecijn verdwijnt uit de redactie, Fr. van der Auwera en A. Thiry blijven). Sterk nazi-ideologisch, met curieuze literaire SS-elementen. Hoofdzakelijk literaire inhoud.
Westland	Blätter fur Landschaft, Geschichte und Kultur am Rhein Mosel, Maas und Schelde	43-44, 4 Folgen. Alle jaargangen	Uitgegeven door de Rijks-commissaris Dr. A. Seyss-Inquart. Bijzonder fraai geillustreerde uitgaven, met vooral Duitse medewerkers van wetenschappelijke standing (Spahn, Petri, Just e.v.a.). Poging om cultureel-wetenschappelijk de grens tussen Nederland en Duitsland weg te wissen. Ook veel artikelen van direct propagandistische aard.
Woord, Het Vrije	Weekblad van de Troelstra-beweging	25 mei 1940- 18 Oct. 1941. Laatste jaargangen	Geraakt in deze periode sterk in NSNAP richting, waarbij het zich tenslotte in juli 1941 aansluit. Aanvankelijk een splinterpartij van

[p. 272]

naam	aard	periode	korte toelichting
			de SDAP o.l.v. van Paul Kiés, ook hoofdredacteur van het blad. Wegens felle aanval op de NSB op 19 oct. 41, door de bezetter verboden. Inhoud te vergelijken met Het Nieuwe Volk (zie aldaar). Historische beschouwingen van minder belang, alleen interessant voor de pogingen om Troelstra te canoniseren als voorganger van het nationaal-socialisme.
Zeitschrift, Historische	Duits driemaandelijks wetenschappelijk-historisch tijdschrift	1936 (Bd. 153) 1943 (Bd. 168)	Wetenschappelijk van groot belang. Voor deze studie werden vooral de bibliografieën met vrucht doorgenomen en de nazi-beschouwingen over de geschiedenis bestudeerd. Over die van Nederland is hier weinig te vinden. Naast nazi-ideologische artikelen bleef het H.Z. ook ‘ouderwetse’ artikelen opnemen (zie hiervóór blz. 46).
Zeitung, Brüsseler	Duits dagblad in België	1 juli 1940-2 sept. 1944. Alle jaarganggen.	Te vergelijken met de Deutsche Zeitung in den Niederlanden (zie aldaar). Naast de nieuwsvoorziening veel culturele en populair-wetenschappelijke bijdragen, o.a. over de Nederlandse geschiedenis. Soms met een Duits-nationalistische, soms typisch nationaal-socialistische inhoud.

[p. 273]

naam	aard	periode	korte toelichting
Zeitung in den Niederlanden, Deutsche	Duits dagblad in Nederland	5 juni 1940-2 mei 1945. Alle jaargangen.	Sterker nazi-ideologisch van inhoud dan Brüsseler Zeitung (zie aldaar). Naast nieuws vele culturele en populairwetenschappelijke bijdragen

Incidenteel, hetzij omdat hun belang minder groot voor het onderwerp bleek, hetzij omdat de jaargangen niet volledig konden worden ingezien, werden geraadpleegd:

Aktion, Die

Arbeit, Deutsche

Blauwvoet, De-

Deutschtum im Ausland

Geist der Zeit

Monatshefte, Nationalsozialistische

Nederland, Groot (sedert '43 in nat.soc. handen)

Niederlande

Reich, Das Innere

Revue, Europäische

Saxo-Frisia

Vergangenheit und Gegenwart

Volk und Reich

Welt, Niederdeutsche

Westmark, Die

Wochenzeitung für die Niederlande, Deutsche

Zeitschrift für Geopolitik

Zeitschrift für Politik

Uitvoeriger toelichting bij enkele van de voornaamste periodieken

I. Dietbrand

‘Tijdschrift van het Dietsche Geslacht’ maandelijks sedert october 1932 uitgegeven door de letterkundige oud-activist Wies Moens. Oorspronkelijk sloot zich dit tijdschrift nauw aan bij de beweging van Joris van Severen, Verdinaso. In augustus 1934 trad Moens echter uit deze beweging, omdat hij zich niet kon aansluiten bij Van Severens ‘Nieuwe Marsch-richting’, nl. in plaats van Groot-Dietsland het nastreven van een Bourgondisch Rijk. Nauwe aansluiting vindt Moens bij de katholiek-nationalistische jeugdorganisaties, die uit de kring van Dosfel zijn ontstaan (zie Gudrun). In december 1939 werd de uitgave stopgezet wegens ‘het ontbreken van geregelde goede medewerking in de huidige omstandigheden.’

Het blad houdt zich bezig met literatuur, politiek en wetenschappen. De gehele toon is in hoofdzaak groot-Nederlands, scherp anti-Frans. Opvallend is, voor deze tijd tenminste, reeds de sterk pro-Duitse en pro-Italiaanse toon, al is deze nog hoofdzakelijk apologetisch en vergoelijkend. Enkele anti-semitische artikelen komen in het tijdschrift voor. De NSB wordt afgewezen als te tam en te uitsluitend Hollands. De ‘Groot-Dietse werkelijkheid’ overheerst alles. Het blad draagt een intellectueel-literair cachet. Historische bijdragen van Dr. H. Bruch, Dr. Paulina W. Havelaar en Dr. H. Krekel.

II. De Nieuwe Gids

Dit oude tijdschrift van de groep-Kloos, ontving na Kloos' dood op 31 maart 1938 een nieuwe redactie met o.a. de notoire fascist ‘Dr.’ Alfred A. Haighton en als andere redactieleden Dr. Lodewijk van Deyssel, Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe, Martien Beversluis (die later in het nazi-vaarwater geraakte) en Louis Knuvelder (katholiek fascist). Niet geheel ten onrechte wordt dan reeds in Nederland voor het tijdschrift als nazi-besmet gewaarschuwd, hoewel politieke uitspraken zelden zijn te vinden, en in dat geval dan nog hoogstens conservatief-nationalistisch of ‘objectief’ fascistisch uitvallen. Na mei 1940 komt een

[p. 274]

nieuwe redactie tot stand: Haighton blijft hoofdredacteur, Van Deyssel en Jeanne Kloos houden zitting in de redactie, waarbij zich dan twee NSBers George Kettmann Jr. en P.E. Keuchenius voegen en later nog weer Martien Beversluis (inmiddels eveneens nationaal-socialist geworden) in juli 1941. Het blijft een smet op de naam van Van Deyssel, dat hij zijn medewerking aan dit blad bleef verlenen. Vooral Haighton opent steeds sterker en heviger zijn fiolen van toorn tegen zijn haatobjecten: de Joden, Multatuli, de nieuwe spelling, het parlementair-democratisch verleden, de vervolging van nationaal-socialisten in Nederland vóór mei '40 enz. De andere nazi's van de Redactie, die in 1942 in SS-richting zwenken, leveren eigen beschouwingen over ras, literatuur enz. Op 23 april 1943 sterft Haighton plotseling en de uitgave van het tijdschrift moet worden stopgezet: Haighton had in hoofdzaak het blad gefinancierd. Historische bijdragen kwamen vrijwel uitsluitend van de hand van Haighton zelf.

III. Gudrun

Oorspronkelijk het tijdschrift voor RK Vlaamsche Vrouwen en Meisjes, een der jongeren-bewegingen ontstaan uit het activisme. De naam van L. Dosfel was aan dit R.K. nationalisme verbonden. In september 1937 wordt deze groepering de Dietsche Bond van Vrouwen en Meisjes. Redactrice van het blad en leidster van deze beweging is Mevr. Dosfel. In opzet bleef zij een onafhankelijke vereniging, los van partij of autoriteit met als uitsluitend doel de ‘nationale opvoeding’, daarom alleen al zich moeizaam handhavend, omdat de clerus zich tegen deze Dietse tendenties verzette en door middel van Katholieke Actie-jeugdgroepen de meisjesbeweging ernstig beconcurreerde, zoals in later tijd ook de organisaties van het VNV en Verdinaso deden. Vóór de oorlog oriënteert het blad zich duidelijk op Duitsland, reisverslagen uit dat land, excursies naar dat land worden in het blad aangekondigd. Herhaaldelijk is er sprake van ‘Nederduits’ en van het ‘Germaanse ras’. Tijdens de bezetting wordt de toon niet scherper pro-nazi, blijft sterk Diets en heel voorzichtig pro-Duits. Het uitsluitend Dietse standpunt schijnt de bezetter zo te hebben mishaagd, dat met het jaar 1943 geen papiertoewijzing aan ‘Gudrun’ plaats vond en de uitgave moest worden stopgezet.

De inhoud van het blad bevat hoofdzakelijk verenigingsnieuws. Enkele historische bijdragen komen erin voor, vooral van Dr. Paulina W. Havclaar.

Gegevens over de geschiedenis van deze Bond o.a. in Gudrun mei/juni/juli 1953 (25e jrg. Nrs. 3-4-5), vooral blz. 35-43 (Mw. L. Dosfel-Tijsmans, De Vlaamse Meisjesbeweging).

IV. De Misthoorn

1 februari 1937 begint dit weekblad onder de naam Ons Volksbelang onder de redactie van Dr. P. Molenbroek. 15 januari 1938 krijgt het blad de naam Orgaan van het Comité tot bestudering van het Joodse vraagstuk. Op 12 augustus 1939 wordt dit een Stichting met de namen van Dr. P. Molenbroek, P.E. Keuchenius, A. van der Oord en J. Nijsse. In november 1939 wordt het blad door de regeringsautoriteiten in beslag genomen, zodat het pas weer in januari 1940, dan gedrukt in Duitsland, kan verschijnen. Geleidelijk aan geraakt de Redactie, waarbij zich E.C.H. Locht en George Kettmann Jr, de laatste jaren achtereen redacteur van Volk en Vaderland, voegden, in SS vaarwater. Duitse instanties, o.a. de Commissaris-Generaal Schmidt, steunen het blad financiëel. In de laatste nummers in het jaar 1942 ontketent De Misthoorn een felle campagne tegen de NSB-leiding, die verburgerlijkt en corrupt wordt voorgesteld. De ‘inside-information’ en de vele persoonlijke toespelingen die de redacteurs, zelf ‘nourris dans le sérail’, kunnen maken op de NSB veroorzaakt verontwaardiging en trekt gretig publiek in die kringen. ‘Naar de mestvaalt met De Misthoorn! Hoe lang zal dit blad nog kunnen stoken tegen het nationaal-socialisme?’ staat er reeds op 3 juli 1942 in het W.A.-blad De Zwarte Soldaat. Eindelijk, wanneer in het nummer van 9 sept. 1942 triomfantelijk de brieven staan afgedrukt, waarin Keuchenius, Locht en Kettmann uit de NSB zijn gestoten, wordt het blad op aandringen van de NSB door de bezettingsautoriteiten verboden. Mussert was zo gebeten op Kettmann, dat de laatste op advies van Schmidt tijdelijk naar Duitsland vertrok.

Van het begin af aan is het blad een sensatieblad van anti-semitische en anti-maçonnieke aard en van zeer laag allooi. Voor Nederland was het een imitatie van de Duitse Stürmer, te vergelijken ook met het vooral anti-semitische schendblad in Vlaanderen Volksche Aanval. Vooral na de meidagen 1940 wordt het blad, door zijn hoge oplaag en wijde verspreiding (de Duitse

[p. 275]

subsidies) een berucht sensatieblad met opzienbarende onthullingen over het Nederlandse Vorstenhuis, de Joodse gevaren en zedelijke decadentie. De ‘historische’ betogen, versjes etc. zijn wel typerend maar niets meer dan dat.

V. Nederland

Dit blad van zeer oude datum geraakt in 1939 onder de redactie van Dr. J. Mullemeister, Drs. W.H. Haighton (niet te verwarren met zijn broer Alfred) en Emile Buysse. Als een ‘onafhankelijk’ tweemaandelijks tijdschrift. Dan reeds is het nationalistisch, anti-parlementair, met een sterk ‘objectieve’ toon, wanneer Italië en Duitsland ter sprake komen. Bij het uitbreken van de oorlog in september 1939 bepleit de redactie ‘neutraliteit des gemoeds’, Mullemeister ontkent heftig dat het blad ‘semi-fascistisch’ zou zijn. Ook na mei 1940 is de toon aanvankelijk nog zeer gematigd: Mullemeister verdedigt de waardigheid van de koningin en haar wijs besluit om het land te verlaten. Wel wordt men nog critischer tegenover het democratisch verleden (een algemeen verschijnsel) en fel anti-Engels. 8 augustus 1940 schaart de redactie zich openlijk achter het Nationaal Front. Nu wordt alles ook nog pro-Duits en sterker fascistisch. De financier van het blad W. Haighton treedt steeds meer naar voren. Op 1 april 1941 treedt Mullemeister uit de redactie en Haighton bedankt voor het Nationaal Front. Zoals ook anderen, Zwertbroek b.v., gaat Haighton over naar de NSNAP-van Rappard, in het october-nummer verklaart Haighton zijn stap: Meyers ‘Jezuïtisme’ stond hem niet aan. Definitief slaat het blad de nationaal-socialistische richting in met januari 1942. Nederland wordt een ‘maandblad voor het geestesleven in Nederland, Duitschland en elders’ onder redactie van alweer W. Haighton (hoofdredacteur) en verder als redacteuren Dr. Rudolf Steinmetz, D. Volker Nijland en M. van Lokhorst. Een rubriek ‘Uit het Rijk’ wordt door de Duitser H. Eberle verzorgd. De opmaak van het blad imiteert Rosenbergs Nationalsozialistische Monatshefte. 1 februari sluit Dr. Frans Vermeulen zich bij de redactie aan, op 1 maart 1943 trekt Nijland zich terug. In september 1944 wordt de uitgave stopgezet. Haighton zelf was inmiddels reeds lang begunstigend lid van de SS geworden.

Interessant is de geleidelijke nationaal-socialisering van het blad. Het behoudt een intellectuele pretentie, een zekere ‘onafhankelijkheid’ en zeilt van rechts-nationalistisch over Nationaal Front naar SS-richting. Een Jubileumuitgave van Nederland G.A. Leenen, Tien Bewogen Jaren 1933-1943 (een privé-druk in 25 exemplaren, waarvan een aanwezig op het R.v.O.) geeft deze wendingen in een verzameling citaten zeer aardig weer, het voorstellend als ‘een geleidelijke groei tot bewustwording’. Historische bijdragen dragen eveneens een intellectueel SS-karakter en zijn bijzonder interessant voor ons onderwerp. Ook voor de polemieken, vooral gericht tegen Hugo Visscher. Bijdragen o.a. van Haighton zelf, S. van Steenoord (Siegfried Sommer), Hugo Visscher, R. Steinmetz, Mr. H. de Vries, Dr. J. van Essen.

VI. Nieuw Nederland

Dit tijdschrift heeft tegenover de NSB deze restrictie: ‘Nieuw Nederland verschijnt als een onafhankelijk orgaan ter bestudering en bevordering van de nieuwe gedachte. De NSB in Nederland neemt met belangstelling kennis van de vrije uitingen der medewerkers om op den duur het beste daaruit tot het hare te maken.’ Hiermee wordt ook het vage en nog onzekere karakter van het NSB-program erkend. 1 juni 1934 verschijnt het voor het eerst. Aanvankelijk is Dr. Emile Verviers de redactieleider, in Januari 1936 ontvangt deze leider collegae in Dr. R. van Genechten en E.J. Roskam, in Juli 1936 trekt Verviers zich terug, in december '37 Roskam. Van dien tijd af is Van Genechten de enige redacteur gebleven. September 1944 wordt de uitgave stopgezet.

Het blad blijft het intellectuele forum bij uitstek van de NSB. Over vrijwel alle vraagstukken wordt hierin uitvoerig gepubliceerd. Vóór de oorlog zijn de historische bijdragen tamelijk kleurloos nationalistisch, b.v. van H. Plaizier en Mr. S.J.M. Wijthoff, of duidelijk Dietsgezind, vooral in de artikelen van Dr. L. Delfos, die min of meer per ongeluk door zijn oude activistische kennismaking met Van Genechten, in dit tijdschrift terecht was gekomen. In de bezettingstijd komen nazi-ideologische elementen, ofschoon in gematigde vormen, onmiskenbaar naar boven in de bijdragen over de Nederlandse geschiedenis o.a. bij E.G.C. Brünner, Dr. T. Goedewaagen, Prof. Jhr. Dr. D.C. Rengers Hora Siccama en Prof. Dr. L.J. van Apeldoorn. Van Genechten zelf moet vaak en veel in ‘zijn tijdschrift’ publiceren.

[p. 276]

VII. Hollandsche Post

Dit tijdschrift (soms wekelijks, soms half- of heel-maandelijks) begint in september 1934 ‘Voor vrije religie, nationale staatkunde, kultuur en economie’ met als hoofdopsteller J.R.J. Schut van Kollum. Reeds van het begin af aan is het blad sterk pro-Duits, antisemitisch en Vlaams-georiënteerd. Dit wordt in de tweede jaargang (1 juli 1936) onder leiding van Jef Hinderdael nog sterker. P.E. Keuchenius kan hierin zijn fragmenten van zijn grote werk Bloed en Mythe als levenswet, bedoeld als pendant voor Nederland van Rosenbergs ‘Mythus’, publiceren. Hinderdael zelf, een warhoofdig, waarschijnlijk armoedig flamingant en dichter, reist door Duitsland en schrijft peinzende literaire verslagen over dat nieuwe land. Ook Duitsers werken spoedig mee: W. Heggen, Karl Heckmann e.a. Ongetwijfeld hebben Duitse gelden het blad staande gehouden vóór de oorlog, en rijkelijk gesubsidiëerd na de inval. Contacten met politiek niet onbelangrijke nazi-figuren als Dr. R.P. Oszwald en later Dr. W. Ispert, die voor zijn eigen ondernemingen (Ewiges Volk, Forschungsstelle ‘Volk und Raum’) Hinderdael als uitgever chartert (De Mijlpaal, Soest), hebben deze financiering vergemakkelijkt. Na mei 1940 wordt de NSNAP-van Rappard openlijk erkend als de meest juiste partij. 1 november 1940 distancieert de redactie zich van ieder politiek groot-Nederland en komt via de Neder-Duitse tot de Rijks-gedachte. Begin 1942 verschijnt het blad in groot formaat ‘Voor de opbouw van Europa’. In augustus 1944 wordt de uitgave stopgezet.

De inhoud van het blad is uitermate gemengd en van niet zeer hoog niveau. Duitse bijdragen zijn iets beter dan de Nederlandse, en daarom interessant, omdat zij onverhulder SS-karakter tonen dan de meeste andere Nederlandse nazi-periodieken. Historische bijdragen o.a. van Karl Heckmann, H.F. Blunck, Martin Konrad, zeer vele van P.E. Keuchenius.

VIII. De Schouw

Dit orgaan van de Nederlandsche Cultuurkamer begon in 1942 onder redactie van Dr. T. Goedewaagen en Henri Bruning. Op 1 juli 1942 trekt Bruning zich terug, redactie-secretaris wordt dan F.H. Sampimon, in februari 1943 weer opgevolgd door A.B. Roels. Met het aftreden van Goedewaagen als Secretaris Generaal voor Volksvoorlichting en Kunsten moest ook het redacteurschap door Goedewaagen worden opgegeven, sedert maart 1943 trad Dr. J. van Ham als waarnemend hoofdredacteur op. In januari 1945 wordt de uitgave stopgezet.

Het blad houdt zich vooral bezig met de kunst, vaak dan getoetst aan nationaal-socialistische maatstaven. De toon is intellectualistisch en gematigd. De uitgave is zeer goed verzorgd en fraai geïllustreerd. Historische bijdragen van Dr. E.G.C. Brünner, Dr. H. Krekel en Dr. Joh. Theunisz.

IX. De Vlag

Een aanvankelijk onregelmatig verschijnend tijdschrift van de in 1934 opgerichte deutsch-vlämische arbeits gemeinschaft. De uitgave begint nov. 1936. Het Nederlands gedeelte staat onder hoofdredactie van Dr. Jef van de Wiele met een voorlopig redactie-comité van Prof. Ir. G. Reyntjens, Dr. F.R. Lissens, Lic. M. van Meersel en Dr. J.L. Pauwels; het Duitse gedeelte: Jupp Deckers (Keulen). In het februari-nummer van 1938 (nog steeds Jrg. 1 No. 7/8) werd Dr. F. Petri verantwoordelijk voor het Duitse gedeelte. Met het begin van de tweede jaargang (april 1938) werd overgeschakeld op een enigszins beperkter onderneming van een uitgave van ‘Sonder-Hefte’, er komen voor deze jaargang in 1938 toch nog vier dikke nummers over de onderwerpen: geschiedenis, wetenschappelijke betrekkingen etc. Na 1938 houdt de noodlijdende uitgave (slechts 100 abonnees) op. De bedoeling van De Vlag komt duidelijk uit: de gemeenschappelijke Germaanse grondslag van het Duitse en Vlaamse volk, de onderlinge cultuurverwantschappen en contacten worden sterk naar voren gehaald. Belangstelling voor het activisme of groot-Nederland, voor politiek in engere zin, wordt in dit tijdschrift over het algemeen niet getoond.

In augustus 1940 begint het tijdschrift weer met een regelmatiger uitgave: voor het Duitse deel treedt nu L. Pesch als verantwoordelijk redacteur op. Met augustus 1941 wordt alles grootser opgezet: flink formaat, hogere oplaag. De Duitse politieke belangstelling voor dit blad en de steeds actievere vereniging van de Devlag onder de energieke, eerzuchtige leiding van Van de Wiele, die er achter staat, hebben het belang van het tijdschrift doen groeien, ook al onderging het inwendig alleen in zoverre enige verandering, dat er nu naast culturele en

[p. 277]

wetenschappelijke artikelen meer en meer SS-getinte politieke beschouwingen verschenen. Aangezien in de loop der volgende jaren de Devlag steeds meer de beschikking kreeg over andere periodieken, kon dit maandblad toch enigszins zijn cultureel wetenschappelijk cachet behouden. De redactie was sedert augustus 1941 (de ‘vierde’ jaargang dus) in handen van Dr. R. Wilkening als Hauptschriftsteller met Pesch ‘stellvertretend’ voor het Duitse gedeelte en Van de Wiele nog altijd als hoofdredacteur voor het Nederlandse gedeelte. Het blad staakt zijn uitgave in augustus 1944.

Van Vlaamse en Duitse zijde is alles gedaan om het niveau hoog te houden. Het blad is mooi uitgevoerd en goed geïllustreerd, in dit opzicht vergelijkbaar met De Schouw. De historische bijdragen zijn vaak interessant en van belang o.a. van Dr. R. van Roosbroeck, Dr. Antoon Jacob, Dr. Jan Denucé, Dr. K. Engelbeen en Duitsers als Prof. E. Anrich, Prof. Martin Spahn e.v.a.

Het politieke belang van de Devlag komt hier niet ter sprake, zie hiervóór blz 90 e.v.

X. Het Nieuwe Volk

Dit blad is de opvolger van het sedert april 1932 onregelmatig verschijnende orgaan van de NSNAP-van Rappard De Nationaal-socialist. Onder de nieuwe naam begint dit blad zijn bestaan na de Duitse inval op 15 juni 1940, en dan regelmatig wekelijks, in een betere uitvoering (vóór mei 1940 meestal gestencild) en in groter oplage en groeiende omvang. Sedert februari 1941 zelfs met 8 pagina's. De Duitse subsidies, verleend door Commissaris-generaal Schmidt, worden merkbaar. Aanvankelijk wordt de redactie niet vermeld, alleen de naam van de Leider: Dr. E.H. van Rappard staat in de kop. Sedert 17 mei wordt als hoofdredacteur vermeld, Joh. Hepp, met sedert 5 juli als plaatsvervanger C. Thoen. Als inleiding tot de definitieve opheffing van de partij, op bevel van de Duitse bezetter, met de bedoeling de leden in NSB en SS te laten wegvloeien, werd op 26 sept. 1941 door Van Rappard besloten de uitgave van het blad stop te zetten ‘om de NSB de volle kans te geven’.

Gemeten aan het aantal leden en abonnees is het blad van gering belang. Maar wanneer men let op het feit, dat de NSNAP in menig opzicht de, wat wilde, voorbereiding vormde voor de disciplinaire en consequente SS-denkbeelden, wint het blad toch aan belang. Anders dan schendbladen als De Misthoorn of echte propagandabladen als Storm werd in dit blad, naast deze activiteiten, toch nog vooral gepoogd het streven van de NSNAP te verklaren, te rechtvaardigen en zelfs historisch te funderen. De strakke, geforceerde pogingen om Nederland een Duits verleden te geven - de Rijksgedachte was in de begintijd van de bezetting nog maar zwak - de felle aanvallen op de ‘Nederlandse engheid’ zijn even curieus als typerend. Historische bijdragen o.a. van J. Hepp, P.E. Keuchenius, H.J. Marinus en C. Thoen.

XI. De Waag

In januari 1937 opgericht als algemeen politiek en economisch weekblad. Hoofdredacteur wordt Th.B.F. Hoyer en economisch redacteur Dr. Ir. M.D. Dijt. Dijt was secretaris van de oliemagnaat Sir H.W.A. Deterding, die de uitgave van het blad financierde. Het blad legt zich niet vast aan een partij. De toon is echter van het begin af aan anti-internationaal, anti-parlementair, sterk conservatief en in toenemende mate pro-Duits. In januari 1938 treedt Dijt, in april Hoyer af. Mogelijk omdat nu de Deterdingse subsidie ophield werd De Waag omgezet in een Stichting met als ondertekenaars Ir. B. Wigersma, Prof. J. Hessing, Dr. C. Winkler Prins, allen Hegeliaanse Bollandisten, die zich in de NSB tegenover de daar sterk vertegenwoordigde Christelijk-protestantse richting moeizaam konden thuisgevoelen, na 1937 waren de beide eersten uitgetreden. Sedert augustus 1938 treedt dan als hoofdredacteur C.C. Küpfer op, die in 1940 in het Nationaal Front zou geraken. Waarschijnlijk hebben financiële moeilijkheden evenzeer als persoonlijke tegenstellingen ertoe geleid, dat redactiewisselingen herhaaldelijk voorkomen. Na 21 september 1939 komt een nieuwe redactie: Ir. B. Wigersma voorzitter, anderen: Dr. J.H. Carp, Dr. T. Goedewaagen, Prof. J. Hessing en Prof. Mr. Dr. H. Westra. Op 9 mei 1940 treedt Goedewaagen als hoofdredacteur op. 20 juni menen Wigersma en Hessing zich als ‘ouderen’ te moeten terugtrekken, terwijl op 1 augustus 1940 Goedewaagen, die via de NSB belangrijker posten hoopt te verwerven, aftreedt en de redactie vergroot wort met Mr. A.F. Zwaardemaker en Wigersma (de ‘oudere’ retour!). Vooral Zwaardemaker wil nu van dit blad een onafhankelijk autoritair-gezind blad maken. Deze

[p. 278]

onafhankelijke periode van ‘De Waag’ blijkt duidelijk, wanneer Carp in october 1940 voor zijn plaats in de redactie bedankt, omdat Zwaardemaker in een artikel de NSB met andere partijen gelijk heeft gesteld. Henri Bruning volgt Carp op. Januari 1941 wordt de redactie tenslotte als volgt; Mr. A.F. Zwaardemaker hoofdredacteur met als leden Henri Bruning, J.A.H. van der Does, Dr. J. Smit en Prof. Dr. H. Westra. Het blad blijft Duits-welwillend ‘neutraal’, ‘al zullen wij in wezen dezelfden gang moeten gaan als het Italiaanse en Duitse volk, daarom zullen wij dit niet op hunne wijze doen’ (Wigersma). In mei 1941 volgt een nieuwe redactiewijziging: Zwaardemaker moet het met zijn waarnemende hoofdredacteur H.M. Klomp stellen met vaste medewerkers, die vroeger in de redactie zaten, Bruning, van der Does en Smit; Westra ontbreekt. Op 8 augustus 1941 volgt dan de nieuwe, maar nu laatste reorganisatie. De financiële moeilijkheden dwingen ertoe om ergens subsidie te zoeken, Van der Does introduceert Rost van Tonningen, Zwaardemaker moet zich terugtrekken en ‘bij een keerpunt der geschiedenis na een jaar van niet geringe interne spanningen’ wordt Drs. W. Goedhuys, een creatuur van Rost van Tonningen - tot de zomer 1942 hoofdredacteur van de Arbeiderspers - hoofdredacteur van ‘De Waag’. Hiermee lag het blad definitief vast, dankzij ook de nu zekere financiëring door Rost. Het blad kiest nu een duidelijke SS-richting. In januari 1943 komt Sybren Modderman als plaatsvervanger in de Redactie. Op 25 april 1945 verschijnt het laatste nummer in stencil, met tekst van Modderman, waarin voor het laatst het geloof in de Führer wordt beleden; ‘Credo quia absurdum’.

De Waagkring vóór augustus 1941 vormt een interessant, intellectueel gevogelte van zeer verschillend pluimage. Hieruit zijn mede de spanningen en redactiewisselingen te verklaren: tegen en vóór de NSB, sterker en minder sterk pro-Duits, autoritair-liberaal gezinden contra meer nationaal-socialistisch-georiënteerden etc. Terwijl vóór de oorlog het blad nog een vrij gewoon weekblad-karakter draagt, krijgt het in de jaren 1940 en 1941 een veel levender soms zelfs polemisch karakter. Een zekere intellectuele standing weet het blad dan toch te handhaven. De paleisrevolutie van augustus 1941 geeft het een ‘rustiger’ aanschijn: speciale rubrieken, sterke en constante nazi-oriëntering. Rost kan via Goedhuys het blad steeds meer in radicale SS-richting sturen. Vele historische beschouwingen van o.a. Aartsma, van Duyl, Paulina Havelaar, Krekel, Modderman, Hugo Visscher en Zwaardemaker.

XII. Volksche Wacht

Dit maandblad begint in 1936 als De Wolfsangel onder redactie van Mr. H. Reydon, als ‘strijdblad voor Nederlands volksbewustzijn.’ Later krijgt het de titel Der Vadren Erfdeel. De uitgave van dit voor NSB-ers bestemde blad bewijst dat ook vóór 1940 duidelijk Duitse nazi-elementen in de NSB doorgedrongen waren, het is geheel ‘volks’ in zijn belangstelling: folklore, eeuwig levende tekens, verheerlijking der Germanen. In de herst 1940 wordt J.C. Nachenius nog even redacteur. In december komt het blad in handen van Feldmeyer en zijn Volksche Werkgemeenschap, onder de naam van Volksche Wacht wordt het nu door de Uitgeverij ‘Hamer’ uitgegeven, en staat onder SS-invloed. In april krijgt het blad een nieuwe vorm om een doublure met de andere periodiek van de Werkgemeenschap: Hamer te voorkomen. Het wordt nu grondiger en uitgebreider over ‘volkse cultuur, volkskunde, heemkunde, rassenkunde, erfgezondheid, bevolkingspolitiek, sibbekunde’ enz., onder het hoofddirecteurschap van Ir. H.J. van Houten. In januari 1942 wordt de redactie; Dr. joh. Theunisz en Elsa M. Valeton. Mogelijk op bevel van Rauter gelast Feldmeyer in juni 1943 de reorganisatie van de Volksche Werkgemeenschap in een Germaansche Werkgemeenschap en de leiding wordt aan Dr. Theunisz ontnomen en overgedragen aan Prof. Dr. G.A.S. Snijder, die nu ook hoofdredacteur wordt van De Volksche Wacht, bijgestaan door Prof. Dr. Jan de Vries, Dr. T. Goedewaagen en de twee vroegere redacteuren Theunisz en Elsa Valeton. In september 1944 wordt de uitgave stopgezet.

Pas na de reorganisatie van april 1941 krijgt het blad enig belang, populaire folkloristische vondstjes kunnen naar Hamer worden afgeschoven, artikelen van langer adem en iets meer belang komen in Volksche Wacht. De sociaal-volkse problemen vinden breedvoerig aandacht. Historische bijdragen van Dr. Joh. Theunisz, Dr. R. Steinmetz, Dr. E.G.C. Brünner, E.J. Th.A.M. van Emstede, Elsa M. Valeton e.a.

[p. 279]

XIII. De Weg

Met de oprichting van Nationaal Front in april 1940 begonnen. Alleen de naam van Arnold Meyer staat aanvankelijk in de kop. Sedert mei 1941 wordt J. Perey als hoofdredacteur genoemd. Het weekblad verdedigt de gematigd-fascistische richting van de partij: anti-bolsjewistisch, nationalistisch, heel voorzichtig pro-Duits, Christelijk-katholiek, en af en toe anti-semitisch. Medewerkers o.a. Marcel van de Velde, G.J. Zwertbroek (in april 1941 uitgestoten), Prof. Valckenier Kips, Louis Knuvelder, Albert Kuyle (de anti-semiet in het gezelschap) en priester Wouter Lutkie.

Op bevel van de bezetter, als inleiding tot het verbod van de partij aan het einde van hetzelfde jaar, wordt op 30 augustus 1941 het laatste nummer gepubliceerd. Historische bijdragen van C.C. Küpfer, Jac W. en vooral Ds. J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard. Opvallend is ook de felle aanval op NSNAP publicaties.