Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging

§ 30. Helen Blackmore.

Helen Blackmore, mev. E.D. Lewis, is in die Karo gebore, maar het haar opleiding as onderwyseres in die Oostelike Provinsie ontvang. Sy was medewerkster van verskeie Engelse blaaie, en het ook veel vir Die Huisgenoot geskrywe. Van haar het verskyn: Kind van die Veld (1933), 'n Goedhartige Man (1935) en 'n kinderverhaal: Toe Liesbet nog klein was.

Kind van die Veld (1933).

Die bekoring van hierdie boekie lê in sy ongekunstelde eenvoud. Die skryfster laat Anna Lourens haar eie geskiedenis met so 'n openhartige eerlikheid vertel dat ons geen oomblik aan die egtheid daarvan kan twyfel nie. Dis die dagboek van 'n reine veldkind, wat die Karo hartstogtelik bemin, maar deur ekonomiese omstandighede oorgeplant word in 'n onsimpatieke dorpsomgewing waar kleingeestige, konvensie-vaste mensies haar natuurlike groei belemmer en haar volksliefde probeer smoor. Anna is die kind van 'n Afrikaanse vader en 'n Engelse moeder. Reeds van jongsaf ontstaan daar 'n innige sieleverwantskap tussen haar en haar vader. Haar moeder sit egter vasgeroes in haar Engelse vooroordele en kan Suid-Afrika eenvoudig nie liefkry nie. Ofskoon die vader 'n saggeaarde man is, wat soveel moontlik die vrede bewaar, word sy lewens-

[p. 369]

geluk tog verwoes deur die onvermoë van sy vrou om haar te vereenselwig met sy Afrikaanse ideale. Hy vind egter kompensasie in die liefde van sy dogter, wat hy opvoed volgens die Afrikaanse tradisies. Onbenydbaar word sy posisie as hy weens finansiële moeilikhede gedwing word om die plaas te verlaat en wolkoper vir sy swaer te word. In die Engelse omgewing van Wes-Auckland word die verhouding tussen vader en dogter nog inniger, terwyl die moeder haar meer en meer terugtrek in stugge afsondering. Met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog sluit die vader by die Boere aan en sneuwel.

Die skryfster het besonder goed daarin geslaag om ons 'n blik te gee op die verhouding tussen vader, moeder en dogter. Ofskoon dit aan liefde in die gesin nie ontbreek nie, veroorsaak die fundamentele verskil van volksideaal gedurig onaangename wrywinge wat almal ongelukkig maak. Anna staan trou aan haar vader se kant, maar win ons agting deur die simpatieke manier waarop sy probeer om ook haar moeder se gevoelens te verstaan.

‘Ek het haar toe in 'n nuwe lig gesien; ek het vir die eerste maal besef dat haar liefde vir my vader haar heeltemal onbesonne in 'n nuwe omgewing oorgeplaas het, een waarvoor haar opvoeding en smaak totaal ongeskik was. En as ek dink aan wat sy alles op die eensame plaas, en nou weer op hierdie agterlike ou dorpie moes deurgemaak het, dan het ek haar inniglik jammer gekry. Geen wonder dat sy nie juis 'n groot bewondering gehad het vir die Afrikaanse volk nie; in haar gemoed was hul onafskeidelik verbind met al die ontberings waar sy al mee te kampe gehad het’ (p. 177).

Uit so 'n enkele aanhaling al blyk duidelik dat Anna veel kon vergewe, omdat sy langsamerhand 'n heldere begrip gekry het van haar moeder se tragiese stryd. Die ellende van so 'n ongelyksoortige huwelik is inderdaad 'n interessante motief wat in ons letterkunde meer aandag verdien. As ons dink aan die tallose huwelike tussen Afrikaanse studente en uitlandse nooiens, dan kan ons met reg verwag dat die aanpassingsproses van die Nederlandse, Amerikaanse of Skotse vrou by ons Afrikaanse toestande nog dikwels in ons romans sal beskrywe word. Selfs ons eie land bied 'r uitgestrekte terrein vir die skrywer wat hom wil inlewe in die ellende veroorsaak in baie families deur uiteenlopende volksideale. Helen Blackmore het ons in elke geval weer op besonder taktvolle wyse getoon dat niemand sy volksaard ongestraf kan verloën nie en dat duursame lewensgeluk haas onbereikbaar word wanneer man en vrou tweërlei volksideale aanhang. Vroeër of later ontstaan daar 'n botsing en in die onsalige nasleep daarvan word ook die kinders se geluk verwoes. Luister maar:

‘Daardie rustige atmosfeer wat altyd in ons huisie geheers het, was nou nie meer daar nie, en vir die eerste keer in my lewe het ek ontsteld en terneergedruk gevoel as ek daar inkom. Ek was pynlik bewus van die feit dat my ouers nou in teenoorgestelde rigtings beur, en hul het so

[p. 370]

hard probeer om 'n skyn van vrede in my teenwoordigheid te bewaar, dat dit die noodlottige uitwerking gehad het om al die harmonie van vroeër te verstoor....’

Anna begaan amper dieselfde fout as haar moeder, want sy verloof haar aan 'n Engelse skoolinspekteur. Draycott probeer dadelik om die ongekunstelde Boerenooi te ‘beskaaf’. Sy moet al haar ‘koloniale maniertjies’ afleer, sodat hy haar sonder skande kan inlei in die hoogste ‘Home’-kringe. Gelukkig bewaar Anna se gesonde Boereverstand haar vir 'n herhaling van die tragedie van haar moeder se huwelikslewe. Sy trou wel met 'n Ier, maar Bryan het haar volksgevoel gedeel en net soos sy ‘die lokstem van die veld’ verstaan.

Anna se liefde vir die veld en die plaaslewe word wel op gevoelvolle wyse geteken, maar ons meen tog dat die skryfster dit hier nie veel verder bring as oppervlakkige bewondering en kinderlike genieting nie. Die titel van die boek het ons laat vermoed dat ons hier iets meer sou vind as vae aanduidings van die geestelike eenheid van natuur en mens.

Daar is nog meer swak plekkies in hierdie verhaal. Veral in die begin is daar beskrywings wat die indruk van 'n katalogus maak (vgl. b.v. die eetmaal op die stasie; p. 33). By 'n tweede druk - en ek sou hierdie verdienstelike boek wel 'n tiende druk toewens - kan die skryfster ook maklik die paar anglisismes en ander taalfoutjies verwyder. Laat ons egter dankbaar wees vir die suiwere gevoel en innige deurlewing wat iedere leser dadelik stil-gelukkig met hierdie kostelike boekie sal maak.

'n Goedhartige Man (1935).

In hierdie kortverhale openbaar die skryfster 'n voorliefde vir die uitbeelding van huislike moeilikheidjies en bekommernisse - ‘die klein beproewings wat die bejaardes laat ween’, terwyl die groot tragedies van die lewe hul onbewoë laat. In Die Wicks se Kersfees kan 'n moeder haar kleinkinders nie onthaal nie, weens die wispelturige gedrag van haar isegrimmige eggenoot. In Dr Bailey se Plaasvervanger stort 'n dwase, eergierige moeder trane omdat haar pronkdogter gaan trou met 'n onaansienlike Engelse predikantjie wat ‘nooit, nooit 'n biskop’ sal word nie! In My Broer van die Skatkis word die illusie van 'n suster, wat jarelank gespog het oor 'n hooggeplaaste broer, wreed verydel deur die ontdekking dat hy slegs 'n eenvoudige bode is. Die Dubbelbed - die beste verhaal in hierdie bundel - vertel van die verdriet van 'n egpaar, wat 'n geliefkoosde meubelstuk kwytraak, deur die modesug van 'n pronkerige dogter.

Helen Blackmore belig die eenvoudige bestaan van haar mense met 'n skalkse ironie wat soms aan Jane Austen herinner. Met innige gevoel kan sy ook die teleurstellings van getroude paartjies uitbeeld. In Gelykmoedige Mnr. Camber laat 'n vroutjie met romantiese verlangens haar

[p. 371]

beweeg om te trou met 'n erg prosaïese minnaar: ‘Alles wat George gedoen het, het net te kort geskiet aan haar verwagtings.’ Mooi word die gryse verveling van haar eentonige bestaan geteken. In twee verhale, Die Prinses en Dr. Bailey se Plaasvervanger, bestaan daar 'n besonder tere verhouding tussen vader en dogter - 'n motief wat ook in Kind van die Veld voorkom. Helen Blackmore ontroer ons deur die suiwerheid en innigheid waarmee sy die vreugde en smart van haar eenvoudige mense teken.