Zeventiende-eeuwse kluchtboeken uit de Nederlanden

Den vaeck-verdryver van de swaermoedighe gheesten

Den vaeck-verdryver van de swaermoedighe gheesten is het enige kluchtboek waarin door een onbekende samensteller een zeer uitgebreide verantwoording van de voor de 1100 verhaalde kluchten geraadpleegde bronnen wordt gegeven. Op de folia A2r-A2v begint de opsomming: ‘Vele dinghen rape ick van de strate op, andere trecke ick met de vlucht uyt een Boeck dat van Facetien of kort svvijlickheden, in het Latijne is gheschreven. [Bebel of Bracciolini] Een hoochduytsch Boeck, Schimp ende Ernst geheeten, ontleene ick vele. [Pauli] Ick hebbe my gheholpen met een Boecksken Epidorpidum ghenaemt, [Ens] als oock met de Gedenckweerdighe Spreucken, [Baudaert] Doch breecke alles kort af, vvant die kluchtgens beschrijft, en behoeft noch tijt, plaetse, noch persoenen te schrijven.’ Op de folia K6v-K7r volgen de bronnen voor het tweede deel: ‘Dies hebbe ick uyt het Boeck der Apologen, [Ochino] het Boeck van de Tonghe, [Erasmus] Apophteghmatha [Lycosthenes] (of ghedenck-weerdighe spreucken) [Erasmus] van Lycosthenes ende Erasmus, (weynigh uyt andere) daer by voeghende, noch vijf Centurien met de vlucht by een gheschrapt.’ Voor het bijvoegsel volgt op fol. T5r een laatste

[p. 127]

bronvermelding: ‘Naer dat ic de voorgaende Kluchtkens hadde beschreven, docht het my goedt uyt de Cortsvvylige Vyren van Guicciardin, als oock uyt het Cort begrijp van Franciscus Patritius Genensis [?] (dat uyt sijne Wercken is ghettocken) [!] eenighe dinghen, die tot mijn voornemen dienden te nemen. Het Boeck van Petrns [!] Crinitus, de Honesta Disciplina, hebbe ick ooch [!] vele ontleent: Aulus Gellius (Schrijver van Noctes Attice) en is niet vry ghegaen: maer heeft oock wat moeten bylegghen. Als oock vele andere, die ick, om u niet te langhe op te houden, naer late aen te wijsen.’

67. Den vaeck-verdryver van de swaermoedighe gheesten. Haarlem: gedrukt bij A. Roman; Amsterdam: voor J.E. Cloppenburgh boekverkoper, 1620. 8^o.

Titelpagina (fol. A1r):

DEN | Uaeck-verdryver | van de | Swaermoedighe Gheesten. | Vertellende | Vermakelijcke Kluchtjens. | Om het ghemoet te verlusten ende den Vaeck uyt de | Ooghen te houden. | [drukkersmerk] | Ghedruckt t'Haerlem by Adriaen Roomen, | [lijn] | Voor Ian Evertsz. Kloppenburgh, Boeck-ver- | cooper tot Amsterdam, woonende op't Water, | in den vergulden Bijbel. 1620. ||

Colofon (fol. Y7v):

Ghedruckt t'HAERLEM, by Adriaen Roomen | Boeckdrucker, woonende in de Iacobijne- | straat in de vergulde Parsse, ANNO 1621.

8^o: A-Y⁸.

[$5 (-A1, -P3, -Y4)]

D2 gesigneerd als C2 en T4 als K4.

176 folia, gepagineerd = 1-5, 6-89, 90, 91-155, 156, 157-350.

Pagina 40 gepagineerd als 04,

78 als 87	211 als 202	252 als 242	329 als 319
91 als 89	214 als 204	268 als 288	330 als 320
94 als 92	215 als 197	279 als 263	331 als 321
95 als 93	223 als 123	309 als 308	332 als 322
167 als 176	239 als 224	326 als 316	333 als 317
192 als 190	242 als 243	327 als 319	334 als 314
210 als 201	243 als 242	328 als 318	335 als 325

[p. 128]

336 als 326	340 als 330	344 als 334	348 als 338
337 als 327	341 als 331	345 als 33	349 als 339
338 als 328	342 als 332	346 als 336	350 als 340
339 als 329	343 als 333	347 als 337

Signatuurposities:

A3 troni (het

Y5 mijne.

A1r :	[Titelpagina met het drukkersmerk van J.E. Cloppenburgh.]
A1v :	CLINCK-GHEDICHT | Aen de | Svvaermoedighe Gheesten. [Voorrede in de vorm van een gedicht. De beginregel luidt: ‘Om u den vaeck te drijven uyt uvv' Oogen’.]
A2r - A2v :	VVAERSCHOVVVINGHE | TOT DEN LESER. [Voorrede.]
A3r - K1v :	Den | VAECK-VERDRYVER | van de | Swaermoedighe Gheesten: | De eerste Centurie. [Er volgen vijf centuries (honderdtallen) kluchten.]
K2r - K6r :	TOE-GIFTE: | Eenighe | Vermaeckelijcke Dichten, | Van de vvelcke eenighe in Prose, of | ondicht, in de voorgaende Kluchtkens | zijn verhaeldt.
K6v - K7r :	Den | VAECK-VERDRYVER | van de | Swaermoedighe Gheesten: | De tweede Centurie. | VVaerschouwinghe. [Voorrede tot het tweede deel, abusievelijk de tweede centurie genoemd.]
K7r - T4v :	[Kluchten van het, eveneens uit vijf centuries bestaande, tweede deel.]
T5r - T5v :	APPENDIX, | Oft, | Byvoeghsel, | tot den | VAECK-VERDRYVER | Van de | Swaermoedighe Gheesten: | VVaerschouwinghe. [Voorrede tot de appendix.]
T5v - Y2r :	[Kluchten van de appendix, één centurie tellend.]
Y2v - Y7v :	TOE-GHIFTE, | Eenighe | Vermaeckelycke Dichten, | Van dewelcke eenighe in Prose, of ondicht, in | de voorgaende Kluchten zijn verhaelt.
Y7v :	[Epiloog en colofon.]
Y8r -Y8v :	[Blanco.]

Exemplaren:

[p. 129]

- Haarlem: S.B. 176 H 9.

Herkomst: Het exemplaar bevat een ex-libris van I. Meulman en heeft blijkens een aantekening in inkt toebehoord aan Catrina van Pelt in Rotterdam.

Opmerking: De pagina's 34-35 zijn gepagineerd als 33-34, 38-39 als 37-38, 42-43 als 41-42 en 46-47 als 45-46.

- Leiden: U.B., M.N.L. 1072 C 29.

Opmerking: De folia D3, I8, T4, V7 en Y8 ontbreken. De foutieve signering van fol. D2 is hersteld.

De pagina's 26 en 60 zijn niet gepagineerd. Pagina 159 is gepagineerd als 150.

Niet gecollationeerd:

- Londen: British Library 12304 c 39.

Bibliografische verwijzingen:

Bolte (1920), 95; Catalogus van boeken, V, kol. 182; Cat. Meulman 3897; Cat. Muller 353.