Wat is de hel?

[p. 5]

Woord vooraf bij den eersten druk.

De uitgave van dit geschrift vindt haar oorzaak alleen in de vriendelijke uitnoodiging, die van verschillende zijden tot den schrijver kwam, om, door publicatie van wat op 1 Mei 1919 door hem in een lezing te Vlaardingen gezegd was, gelegenheid te bieden tot rustige herlezing en overweging. Niemand zoeke in het ter perse leggen van dit geschrift de pretentie òf van de belangrijkheid van het gebodene, òf van den schijn ook maar van volledigheid in de behandeling. Wat hier volgt is anders niet dan een ongeveer zakelijk-gelijke weergave van een zonder eenige nadere bedoeling uitgesproken woord. Had het plan van uitgave aanstonds voorgezeten, dan zou ongetwijfeld het onderwerp anders behandeld zijn; thans volgt alleen wat in bedoelde lezing gegeven is, slechts hier en daar met een enkele aanvulling in den tekst of in een noot vermeerderd. Hiermede is de verschijning van deze brochure genoegzaam verklaard en de begrenzing van haar inhoud, naar verwacht mag worden, wel verontschuldigd.

DE SCHRIJVER.

Vlaardingen, Mei 1919.

Bij den tweeden druk.

In de tweede uitgave is hier en daar een soms breede aanvulling gegeven, doch zakelijk bleef het geschrift in bouw en

[p. 6]

inhoud zichzelf gelijk. De noten, bij de eerste uitgave aan den voet der pagina's geplaatst, zijn thans bijeenverzameld aan het slot.

K.S.

Gorinchem, Juli 1920.

Bij den derden druk.

Reeds gedurende enkele jaren was het boekje niet meer te verkrijgen. Een derde druk werd overwogen, doch de verschijning werd tegengehouden, doordat ik overwoog het geheel om te werken, en dan daarbij een andere methode van behandeling te kiezen. Tenslotte is evenwel dit plan losgelaten; de telkens wederkeerende aanvraag om het boekje weer verkrijgbaar te stellen, schijnt erop te wijzen, dat een uitgave in den stijl van de voorafgaande drukken, nog wel haar weg zou vinden. En misschien heeft een populaire, niet-methodisch-opgezette, uitgave nog wel iets vóór.

De tijd heeft mij ontbroken, om voor dezen derden druk de inmiddels verschenen litteratuur in te zien, en in dit geschrift systematisch te verwerken. Trouwens, ook in den eersten druk was er geen sprake van systematische bearbeiding der stof. Was de opzet van het werkje van den aanvang af wetenschappelijk bedoeld geweest, dan zou de onmogelijkheid van raadpleging althans van de nieuwste litteratuur, tenminste voor mij zelf, mijn tot nu toe overwegend bezwaar tegen het bezorgen van den derden druk zeker hebben bestendigd. Nu evenwel de wetenschappelijke opzet van den

[p. 7]

aanvang af geheel en al heeft ontbroken, kan deze leemte, die de schrijver zelf waarschijnlijk sterker voelt dan de door hem allereerst gezochte kring van lezers, geen onoverkomelijk bezwaar zijn.

In dezen derden druk is gepoogd, het geheel even door te loopen met corrigeerende hand, en voorts op onderscheiden punten een soms vrij breede aanvulling te geven.

Wat de methode van bewerking betreft is dus deze derde druk aan de beide voorafgaande gelijk gebleven; maar de zooeven genoemde correcties en aanvullingen hebben toch het geheel een vrijwel nieuw aspect gegeven.

K.S.

Rotterdam, 20 Febr. 1932.