Verzamelde werken 1942-1944

[p. 277]

77. Schilder aan J. Hoek d.d. 22 juli 1944^1.

22 juli 1944

Weleerw. zeergel. heer dr. J. Hoek

's Gravenhage

Weleerwaarde zeergeleerde heer,

Aan u in qualiteit van scriba der ‘generale synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland’ meld ik bij dezen het volgende.

Uit schriftelijke en mondelinge mededeelingen, waarvan één voor mij belangrijk punt op dat oogenblik volslagen nieuw was, kreeg ik zooeven den indruk, dat van de tot nu toe geldende redenen van verhindering van een samenspreking met uw moderamen een deel als vervallen kan worden beschouwd.^2. In vervolg op vroegere correspondentie meen ik volledigheidshalve u dit te moeten zeggen. Mijnerzijds zie ik thans geen reden meer voor zulke

1. Afschrift in Archief-Schilder.

2. In het Archief-Schilder is eveneens een afschrift van een brief van 22 juli 1944 aan J. Hoek aanwezig. De aanhef is gelijk. Maar daarin wordt iets uitvoeriger meegedeeld, wat er in Schilders situatie is veranderd. In een brief d.d. 12 juli 1944, gericht aan de heer A. Schilder, deelt prof. dr. A. Nelis, ‘Sturmbannführer beim Befehlshaber der Sicherheitspolizei in den besetzten Niederländischen Gebieten’ mee: ‘Seitens der Deutschen Sicherheitspolizei steht Ihrem Bruder nichts im Wege, dass er deswegen sich weiterhin in der Verborgenheit halten müsste’. Drie maal heeft Schilder daarop getracht prof. Nelis te ontmoeten, maar de laatste bleek steeds verhinderd te zijn. Schilder concludeert dat uit zijn gaan naar Den Haag zijn bereidheid is gebleken aan de opheffing van de ‘tot nu toe bestaande verhinderingen’ mee te werken.
Op vrijdag 21 juli heeft wel een gesprek plaatsgevonden tussen A. Schilder en Nelis. Op 22 juli kreeg Schilder daarvan kennis. Hij besluit: ‘Ofschoon een vervolg op dat gesprek in het voornemen ligt, heb ik thans, nu het vertrouwelijk karakter blijkt opgeheven te zijn, deze mededeeling niet willen vertragen, weshalve ze ik aanstonds na uitgebracht verslag hierbij doe’.
Dit afschrift is eigenhandig door Schilder getekend. Maar het is mij niet duidelijk of ook deze brief van 22 juli 1944 verzonden is. Het afschrift van de hier gepubliceerde brief is door Schilder zelf eveneens getekend.
Te wijzen valt ook nog op wat dr. J. Stellingwerff in zijn boek De VU na Kuyper, Kampen 1987, pag. 339, over deze situatie schrijft. Rost van Tonningen nam tijdens een lunch ter ere van het bezoek van Hitlers minister Alfred Rosenberg het initiatief om aan Seyss-Inquart te vragen het publicatieverbod voor Schilder op te heffen. Nelis kreeg de opdracht deze zaak te regelen. Deze bracht A. Schilder en dr. A.A.L. Rutgers daarvan op de hoogte. Vandaar dat Schilder in zijn brief van 22 juli 1944 dit aan de scriba van de synode mededeelde.

[p. 278]

samenspreking over het dubbele thema, door u daarvoor aangewezen. Ter zake immers van het onderhoud van 16 maart jl. met uw deputaten zeide ik reeds, geen enkel misverstand meer te zien; en over zulk misverstand wenschte u gesproken te zien. En wat het tweede door u beoogde gespreksthema, nl. een tot mij te richten vermaan betreft: dit vermaan is reeds geschied. Ook heb ik er reeds op geantwoord. Het feit evenwel, dat uw brief van 1 juni zeide, ‘met name’ over bedoeld misverstand te willen doen spreken, stelt de mogelijkheid, dat u nog andere, tot nu toe niet aangegeven punten op het oog hadt. Wilt u alsnog zulk een gesprek, dan kan ik, waar de bij mij bestaande redenen van verhindering slechts ten deele vervallen zijn, de gelegenheid daartoe voorshands slechts openstellen ten huize van den heer A. Schilder, Javastraat 2, c, Den Haag.

Verlangt u metterdaad een onderhoud, dan moet ik u verzoeken, vooraf de punten van samenspreking mij bekend te maken. Voorts meen ik uit het gebruik, dat van het onderhoud met uw deputaten op 16 maart jl. ambtelijk en niet-ambtelijk gemaakt is, te moeten afleiden de noodzaak, dat van een eventueel nieuw gesprek een stenogram wordt opgenomen (waarvoor ik zorgen kan), of anders, dat van het besprokene geen mededeeling naar buiten wordt gedaan, dan welke zakelijk overeenkomt met, en te verifieeren zal zijn uit een schriftelijk te voren vastgesteld en onderteekend resumé.

Met verschuldigde achting,

w.g. K. Schilder