Verzamelde werken 1942-1944

[p. 148]

33. Schilder aan de raden van de Gereformeerde Kerken d.d. 14 januari 1944^1.

Dv. K. Schilder Kampen

14 januari 1944

Aan den raad der Gereformeerde Kerk, in het adres vermeld

Weleerwaarde en eerwaarde broeders,

Hierbij heeft ondergeteekende de eer, u in gesloten enveloppe te doen toekomen een afschrift van den brief, dien hij d.d. 13 december 1943 toezond aan de generale synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland, en u te verzoeken van den inhoud kennis te willen nemen.

Redenen voor deze toezending en dit verzoek zijn o.m. de volgende:

1. Genoemde synode heeft u doen toekomen een exemplaar van het ‘Praeadvies van Commissie I’ betreffende enkele bij deze synode ingebrachte bezwaren tegen eenige uitspraken, welke de synode van Sneek in 1942 heeft gedaan ter zake van enkele theologische vraagstukken aangeduid door de synode van Amsterdam 1936.

Uit bijgaand afschrift, welke inhoud ondergeteekende, ook na de door dr. A.D.R. Polman in openbare vergadering ondernomen poging tot weerlegging op één enkel onderdeel,^2. ten volle handhaaft, zal u duidelijk zijn, dat ondergeteekende het betreurt, dat dit praeadvies van synodewege zonder bijbehoorende stukken aan de kerkeraden is toegezonden, en dat zijn leedwezen zich grondt met name op het feit, dat in ernstige zaken (‘punten der leer’ immers volgens de synode van Sneek 1942), de inhoud van het praeadvies hem ten eenenmale onjuist schijnt, o.a. in de weergave van de meening der vaderen, en mitsdien in de uitlegging onzer belijdenisgeschriften. Wie zoo oordeelt, en tevens rekening houdt met den ernst van synodale handelingen, zal niet mogen zwijgen. Vooral niet, wanneer hij in dienst van álle kerken staat, onder verbintenis, de ‘leer, die is begrepen in de Belijdenisschriften van de Gereformeerde Kerken in Nederland’, ‘naarstig’ te ‘zullen leeren en getrouwelijk voor te staan’.

1. Afschrift in Archief-Schilder.

2. In de Acta 1943-1945 van de synode van Utrecht, art. 288, staat dat dr. Polman gelegenheid ontving het dogmenhistorisch gedeelte van het Praeadvies van Commissie I op een bepaald punt te verdedigen tegen de bestrijding die prof. Schilder daarvan gaf.
In het Verslag van de zittingen van de Generale Synode der Gereformeerde Kerken in Nederland, gehouden in de Oosterkerk te Utrecht van 22 juni 1943-14 augustus 1945, samengesteld door W.C.F. Scheps, lezen we hierover op pag. 98: ‘Spr. (Polman) stond nader stil bij wat op pag. 73 van het Praeadvies is gezegd en wat prof. Schilder daarover opmerkt, daarbij besprekend, wat Chamierus zegt in Pastratio Catholica IV. Spr. stond ook stil bij de meening van Chamierus over 1 Cor. 7:14 en wat heel de phalanx van Roomschen daar tegenover aangevoerd heeft. Over de heiligheid, waarvan hierbij sprake is, geven de Roomschen dan drie verklaringen, die spr. kort releveerde. Er blijft in werkelijkheid niets over van wat prof. Schilder zonder bewijs op pag. 9 in zijn brief neerschrijft. Spr. bezwaar is hierin gelegen, dat hij deze zaak nu toevallig controleeren kan. Dat is geen methode en spr. adviseerde de synode om op dit stuk niet in te gaan’.
Zie voor Schilders eigen uiteenzettingen over Chamierus: het collegedictaat Dogmahistorie Praeadvies (2 oktober 1945-12 maart 1946), pag. 14v.
Daniel Chamierus (1565-1621) studeerde theologie onder Beza te Genève. Bij zijn bespreking van 1 Korintiërs 7:14 over de ‘heiligheid’ van de kinderen, verzet hij zich tegen de roomse leer van de sacramentele genade. Volgens de gereformeerden kunnen de kinderen heilig heten, ook zonder de doop. Bij de ouders wordt de heiligheid vastgesteld in verband met de andere partij, die ongelovig kan zijn. Maar van de kinderen geldt dat deze heiligheid absoluut is. Ten onrechte hebben de opstellers van het Praeadvies volgens Schilder hierbij gedacht aan de wedergeboorte. Hij betoogt dat volgens Chamierus deze heiligheid inhoudt dat de kinderen tot de gemeente behoren, geheel in de lijn van Calvijn.

[p. 149]

2. Omdat het ondergeteekende in de huidige situatie van ons volksbestaan nog steeds niet mogelijk is, op gelijke wijze als anderen zich met de kerken in verbinding te stellen, kan hij thans niet meer doen dan per brief zich tot de kerkeraden richten. In afwachting van, zoo God wil, breeder contact, wil hij thans door toezending van bijgaand afschrift, daarop voorbereiden. Een en ander ter bewaring van de eenigheid der leer.

3. Deze eenigheid toch schijnt ondergeteekende in gevaar, zoo niet reeds in beginsel aangetast. Gronden voor dit gevoelen gaf ondergeteekende ten deele reeds aan in den brief van 13 december 1943. Principieele herroeping van het besluit inzake de candidaten is niet geschied; opschorting evenmin. Bovendien is door de synode van 1943 uitgesproken, dat in de kerken niets mag worden geleerd, dat met de bestreden uitspraken niet ten volle in overeenstemming is.

Heeft ondergeteekende op de bladzijden 6 en 10 van zijn brief van 13 december 1943 goed gezien, dan zal het niet alleen voor hen, die tegen een deel der uitspraken materieele bezwaren hebben, doch voor alle dienaren des Woords bij diepergaand betoog ten eenenmale onmogelijk zijn, conflict met een of ander onderdeel van deze uitspraken te vermijden. Hetgeen nadere toetsing van het praeadvies noodzakelijk maakt, wijl het de overwegingen bevat, die de synode van 1943 hebben geleid tot haar eerste beslissingen.

4. Ondergeteekende acht het overbodig, te herhalen, dat hij bereid is, de bewijsgronden aan te voeren voor zijn in den brief van 13 december 1943 gedane beweringen.

[p. 150]

Het doet hem leed, dat hij niet tegelijk met dezen brief kan toonen, dien bewijslast aanvaard te hebben.

Dit is evenwel een gevolg van omstandigheden welke hij van den aanvang af schriftelijk heeft bekend gemaakt aan de synode van Sneek, en waarover hij te zijner tijd aan de kerken nadere mededeeling hoopt te doen, mede ter afwijzing van z.i. onjuiste ‘voorlichting’ van officieele zijde in de kerkelijke ‘Mededeelingen’ geschied.

Zoodra het hem mogelijk zal zijn, hoopt hij zijn beweringen van 13 december te staven.

Waar evenwel de synode zelf de desbetreffende materie heeft afgehandeld, is thans de weg tot de kerken in te slaan. Mede opdat zij niet in het onzekere verkeeren ten aanzien van de vraag, of ondergeteekende haar dienaren, en ook zichzelf, in staat en gerechtigd acht, niets te leeren, dat niet in volle overeenstemming is met uitspraken, die naar zijn meening innerlijk tegenstrijdig zijn, en deels onjuist.

Inmiddels verblijft hij, met broederlijken groet,

Uw dw. w.g.