Verzamelde werken 1942-1944

[p. 25]

1. Schilder aan het curatorium van de Theologische Hogeschool te Kampen d.d. 7 januari 1942¹

Kampen, 7 Januari 1942

Aan het curatorium der Theologische Hoogeschool p/a Weleerw. Zeergel. Heer Ds. F.C. Meijster, secretaris, Rotterdam

Hooggeachte heeren en broeders,

Vergunt mij, tot U te komen met een bezwaar en een daaraan vastgeknoopte vraag.

Wat het eerste betreft, diene het volgende. Reeds eerder heb ik in Uw vergadering de vraag gesteld, of de betuigingen van tevredenheid en dankbaarheid, die het curatorium bij herhaling ook openlijk heeft verbonden aan het rapport inzake het bezoek aan de colleges der hoogleeraren en het door hen uitgebracht verslag, ook inhielden de erkenning, dat het onderwijs naar het oordeel van curatoren trouw was aan de belijdenis der Gereformeerde Kerken.

Een bepaald antwoord ontving ik daarop niet. Wel herinner ik mij, dat één Uwer, ds. G. Diemer², naar aanleiding van mijn vraag opmerkte, dat ik, door zulke vragen te stellen, en zoodanige verlangens wat betreft de draagwijdte der curatoriale tevredenheids- en dankbaarheidsbetuigingen te koesteren, aanleiding zou worden van een ‘ijskouden’ toon in de curatoriale verslagen.

Nu meen ik, dat gezonde koude altijd te verkiezen is boven ongezonde warmte. Indien het gereformeerde volk jaar in jaar uit te vernemen krijgt, dat curatoren tevreden zijn over het onderwijs, maar de hoogleeraren moeten, met de curatoren, vreezen, dat intusschen in dienzelfden tijd aanklachten tegen hoogleeraren worden ingediend, bij de generale synode, ook door enkele curatoren onderteekend³, dan is zulk een ongezonde warmte naar mijn meening bezig de lucht te bederven. Waarom ik me dan ook voorgenomen heb, zoo noodig, op mijn vraag terug te komen.

Ik schreef: ‘zoo noodig’. Tot voor enkele weken zag ik de noodzaak daarvan niet. Wel wist ik, dat inderdaad twee curatoren, de toenmalige praeses ds. J.L. Schouten⁴, alsmede de reeds genoemde ds. G. Diemer, een mede door anderen onderteekende missive (in de vorm van rapport⁵) hebben doen toekomen aan de generale synode van Sneek, waarin van werkelijke of vermeende beweringen van mij werd geschreven, dat mijn ‘opvatting’ ‘uitdrukkelijk tegen Schrift en belijdenis ingaat’ (bl. 10), dat het ‘voor ieder, die haar onderzoekt, als het ware voelbaar’ is, ‘hoever deze opvatting zich van de Schrift verwijdert’ (bl. 11), dat een door mij gepubliceerde stelling ‘gedachten’ bevat, welke ‘met’ door

1 Origineel in Gemeentearchief te Kampen.

2 G. Diemer (1876-1951) was sinds 1926 gereformeerd predikant te Scheemda. Hij was in deze periode curator van de Theologische Hogeschool te Kampen.

3 Namelijk G. Diemer en J.L. Schouten.

4 J.L. Schouten (1872-1940) was sinds 1936 gereformeerd predikant te Amsterdam. Hij was preses van de synode van Amsterdam 1936 en van de voortgezette synode van 1938. Eveneens van de synode van Sneek 1939. Hij stierf tijdens haar zittingen. Jarenlang was hij curator van de Theologische Hogeschool te Kampen.

5 Rapport inzake De algemeene genade en De pluriformiteit der kerk, uitgebracht door de deputaten die door de synode van Amsterdam inzake de ‘meningsverschillen’ waren benoemd: J.L. Schouten, G.Ch. Aalders, G. Diemer, V. Hepp en J. Thijs. Greijdanus, Schilder en Vollenhoven hadden zich uit dit deputaatschap teruggetrokken. Zie Inleiding.

[p. 26]

onderteekenaars voor ‘schriftuurlijk’ aangeziene ‘gedachten’ ‘ten eenenmale in strijd zijn’ (bl. 11), dat mijn ‘gevoelen’ ‘niet alleen in strijd met de Schrift maar ook met de belijdenis is’ (bl. 12). Als ik hiervan melding maak in een tot U gerichten brief, vergeet ik niet, dat de onderteekenaars tot nu toe hun beweringen niet hebben publiek gemaakt. Dat ik toch het curatorium erover schrijf, heeft m.i. goede reden én goed recht. Het stuk is aan de leden der synode uitgereikt; deze allen weten dus, dat ook twee curatoren van de Theol. Hoogeschool één harer hoogleeraren aldus beschuldigen; al weten zij nog niet, dat nog nimmer over één van hun beschuldigingen ook maar één woord met mij gewisseld is. Bovendien is geconstateerd, dat hoewel het rapport, bovenbedoeld, strikt geheim werd gehouden, naar het heette, niettemin dr. H. Beets⁶ althans van een deel ervan inzage heeft kunnen nemen, en in een Amerikaansch blad erover publicaties gedaan heeft. Als ik dan mijnerzijds begin met curatoren ervan kennis te geven, ben ik niet onbescheiden. Tenslotte: ‘De Heraut’⁷ heeft zich het recht genomen, publicaties te doen (en dan onjuiste) uit besloten vergaderingen der synode; het wordt thans onvermijdelijk daar iets anders tegenover te plaatsen.

En, afgedacht hiervan, de wel zeer eigenaardige methode, die tegenwoordig, met name door de besluiten der Synode van 1936, in de Gereformeerde Kerken gevolgd wordt met betrekking tot de wijze, waarop men menschen van allerlei gading aanklaagt, zonder hiervoor de volle verantwoordelijkheid te aanvaarden en de consequenties ervan te accepteeren, brengt mede, dat tusschen curator en curatoren onderscheid wordt gemaakt⁸. Primi en secundi curatoren naast elkaar plaatsende, merk ik op, dat wél de H.H. Diemer, De Groot⁹, Duursema¹⁰, Keizer¹¹, Van Arkel¹² (adviseerend synodelid), Bouma¹³ (secundus), Meyering¹⁴, Meijster¹⁵, H. de Bruyn¹⁶, Polman¹⁷, D. Scheele¹⁸, Thijs¹⁹, P.C. de Bruyn²⁰, Popma²¹, v.d. Vegt²², de Vries²³, maar niet de heeren Kroeze²⁴, Schoemakers²⁵, A. Scheele²⁶, Schelhaas²⁷, Kruyswijk²⁸, Feenstra²⁹, Meynen³⁰ althans officieel van deze dingen weten, tenzij iemand hun het voorrecht mocht hebben gegund, dat aan dr. Beets is toegekend. De groote meerderheid der curatoren, die natuurlijk aansprakelijk is voor de geruststellende verklaringen aangaande het onderwijs der Hoogeschool, zal derhalve goed vinden, dat de minderheid op de hoogte gebracht wordt van het feit, dat twee curatoren, van wie één inmiddels overleden is³¹, aan de synode ernstige klachten over één hoogleeraar hebben doen hooren.

In ieder geval wil ondergeteekende het hun zeggen. Tot nu toe heeft hij zich er van onthouden, omdat hij, hoewel zich bedroevende over wat in de Gereformeerde Kerken mogelijk is, zich troostte met de gedachte: later kan ik als deputaat der synode en als lid van commissie I der synode zeggen, wat ik meen te moeten zeggen, ook naar aanleiding van bovenbedoelde klachten van beide curatoren, welke ik ten eenenmale afwijs als ongemotiveerd en ondeskundig; en zooals iedere deputaat, of elk commissielid, dat officieel rapporteert in zaken, die de kerken in het gemeen regardeeren en openlijke behandeling vragen, kan ik mijn rapport laten drukken, en publiceeren, wat ik ter afwijzing van deze afgewezen aanklachten dienstig acht. Ik mocht vertrouwen, dat én de kerken, én de aanklagers, én uw curatorium, dat zich reeds éénmaal met bezwaren tot den aanklagenden prof. dr. H.H. Kuyper³² gericht heeft³³ daarop prijs zou stellen, zoodra het zou bekend zijn, dat de aanklacht bestond; zij is

6 Henry Beets (1869-1947), predikant in de Christian Reformed Church te Grand Rapids. Hij was medewerker van De Reformatie en hij hield een toespraak op de vergadering van de synode van Sneek op 30 augustus 1939 (Acta 1936-1939, Art. 34) namens de Christian Reformed Church of America. Wegens de dreigende internationale situatie keerde hij vervroegd naar Amerika terug. Zie Bijlage IV Acta, pag. 145. (In één deel zijn samengevoegd de Acta van de voortgezette generale synode van Amsterdam 1936 en die van de synode van Sneek 1939).

7 De Heraut verscheen sinds 1850. In 1887 kreeg het blad als ondertitel ‘van de Gereformeerde Kerken’. Sinds 1913 werd dit ‘voor de Gereformeerde Kerken’. Onder de bezielende leiding van Abraham Kuyper (zie noot 2 op pag. 295) vervulde dit blad een grote rol in de strijd voor de Doleantie van 1886. Zie voor de Doleantie CE 2 pag. 448v.
Kuypers oudste zoon, H.H. Kuyper, kreeg na hem de leiding van dit invloedrijke orgaan. Het bleef gedurende de bezettingstijd in de jaren veertig verschijnen in tegenstelling met een groot deel van de gereformeerde pers, dat door de Duitsers verboden werd. Er leefden bepaalde pro-Duitse gevoelens bij H.H. Kuyper. Na de oorlog verdween het blad geruisloos. In 1945 plaatste prof. dr. F.W.
Grosheide een ‘In Memoriam Dr. H.H. Kuyper’ in De Heraut van 1945 (niet genummerd), verschenen in een zeer klein formaat na het laatste nummer 3490 uit 1945. Zie: De Vries 1, pag. 147.

8 Schilder denkt hier aan het feit dat sommige predikanten die ook curator waren naar de Generale Synode van Sneek 1939 werden afgevaardigd. Zie Acta 1939 (opgenomen in de Acta der voortgezette Generale Synode van Amsterdam 1936 en der Generale Synode van Sneek 1939), art. 2. In het hier volgende rijtje namen noemt hij hen; ook hen die wel curator waren, maar niet naar de synode waren afgevaardigd, en dus officieel geen kennis van de stukken hadden.

9 D.J. de Groot (1898-1959) was sinds 1928 gereformeerd predikant te Woudsend. Hij promoveerde in 1931 aan de Vrije Universiteit te Amsterdam (voortaan aangeduid als VU) op een proefschrift Calvijns opvatting over de inspiratie van de Heilige Schrift. Naast curator was hij lid van de Generale Synode van Sneek-Utrecht 1939-1943.

10 N. Duursema (1875-1951) was sinds 1911 gereformeerd predikant te Nieuw Amsterdam. Bij de bespreking van de missive van Schilder d.d. 13 december 1943 (zie pag. 136) zei hij onder meer: ‘Spr. voelt veel voor het rustige advies van Prof. Schilder, wiens mooi betoog spr. met genoegen las. Hij zegt: Laat de besluiten staan, maar neem de binding weg’. W.C.F. Scheps, Verslag van de zittingen van de Generale Synode der Gereformeerde Kerken, gehouden in de Oosterkerk te Utrecht van 22 Juni 1943-14 Augustus 1945, uitg. van het weekblad ‘Kerknieuws te 's Gravenhage, bl. 103. Duursema was naast afgevaardigde op de synode van Sneek-Utrecht 1939-1943 preses van de buitengewone Generale Synode te Utrecht van 1946, de zogenaamde revisie-synode.

11 G. Keizer (1869-1943) was sinds 1924 gereformeerd predikant te Rheden-De Steeg. Hij promoveerde in 1900 aan de Universiteit te Lausanne op een proefschrift Franciscus Turrettinus sa vie et ses oevres et Le Consensus. Hij schreef onder meer een lijvig boek De Afscheiding van 1834, Kampen 1934.

12 R.E. van Arkel (1885-1943) was sinds 29 mei 1921 gereformeerd predikant te Utrecht.

13 H.S. Bouma (1884-1956) was sinds 1926 gereformeerd predikant te Amsterdam-Zuid. Hij was jarenlang president-curator van de Theologisch Hogeschool te Kampen en secretaris van de Vereniging van Gereformeerde predikanten.

14 H. Meijering (1868-1954) was sinds 1900 gereformeerd predikant te Katwijk aan den Rijn. Sinds 1927 werd hij regelmatig afgevaardigd naar generale synoden, tot zijn emeritaat in 1939.

15 F.C. Meyster (1881-1959) was sinds 1912 gereformeerd predikant te Rotterdam. Hij nam een grote plaats in het brede kerkelijk leven in. Na het overlijden van ds. J.L. Schouten werd hij praeses van de Generale Synode van Sneek-Utrecht 1939-1943. Schilder spelt zijn naam steeds als Meijster, maar in de officiële gegevens wordt deze weergegeven als Meyster.

16 H. de Bruijn (1877-1944) was sinds 1914 gereformeerd predikant te Nieuwendijk. Hij maakte deel uit van de generale synoden van Middelburg 1933, Amsterdam 1936 en Sneek-Utrecht 1939-1943.

17 A.D.R. Polman (1897-1993) was sinds 1932 gereformeerd predikant te Bolsward. Hij promoveerde in 1936 aan de VU op een proefschrift De praedestinatieleer van Augustinus, Thomas van Aquino en Calvijn. Hij was onder meer indiener van het voorstel op de synode van 1936 tot behandeling van de meningsverschillen. Na de afzetting van Schilder in 1944 werd hij, nadat aanvankelijk dr. K. Dijk diens plaats had ingenomen, in 1950 benoemd als hoogleraar dogmatiek aan de Theologische Hogeschool (Oudestraat) te Kampen.

18 D. Scheele (1894-1971) was sinds 1933 gereformeerd predikant te Assen. Hij stelde voor de meningsverschillen niet te behandelen, zolang voor prof. Schilder het schrijfverbod gold. Verder diende hij een amendement in om het woord ‘eist’, waarbij aan Schilder vijf eisen werden gesteld (zie ook de Inleiding) in de conclusie te vervangen door ‘acht het noodzakelijk’. Dit werd met meerderheid van stemmen verworpen. Scheele verzocht aantekening in de Acta dat hij tegen de conclusie van de synode heeft gestemd, Acta 1940-1943, art. 785. Hij ging niet met de Vrijmaking mee.

19 J. Thijs (1881-1947) promoveerde in 1917 aan de VU op een proefschrift De moderne positieve theologie in Duitschland. Hij was sinds 1926 gereformeerd predikant te Zwolle. Thijs maakte deel uit van diverse synoden en fungeerde vaak als scriba.

20 P.C. de Bruijn (1892-1955) was sinds 1924 gereformeerd predikant te Apeldoorn. Prinses Wilhelmina kerkte vaak bij hem en waardeerde zijn oecumenische instelling.

21 S.J. Popma (1899-1988) was sinds 1930 gereformeerd predikant te Amersfoort. Zijn naam stond ten onrechte onder de Toelichting op de synodebesluiten. Zie daarover noot 3 op pag. 58.

22 W.H. van der Vegt (1899-1944) was sinds 1931 gereformeerd predikant te Goes. Hij maakte deel uit van de generale synoden van 1936 en 1939. Hij publiceerde o.a. Het gepredikte Woord in 6 delen met preken van Calvijn (Franeker 1941).

23 J. de Vries (1879-1952) was sinds 1910 gereformeerd predikant te Tilburg. Hij maakte deel uit van de generale synoden van 1926, 1939-1943 en 1946. Hij was voor de tweede wereldoorlog medewerker van De Reformatie en eindredacteur van het blad Pro Veritate.

24 J.H. Kroeze (1897-1984) was sinds 1927 gereformeerd predikant te Dokkum. Hij promoveerde in 1937 aan de VU op een proefschrift Genesis veertien. In 1947 werd hij hoogleraar in de semietische talen en buitengewoon hoogleraar in de theologie aan de Universiteit in Potchefstroom (Zuid-Afrika).

25 H.H. Schoemakers (1873-1943) was sinds 1914 gereformeerd predikant te Kampen. Hij was geruime tijd curator te Kampen en sinds 1940 president-curator.

26 A. Scheele (1879-1951) was sinds 1917 gereformeerd predikant te Kapelle-Biezelinge.

27 J. Schelhaas (1899-1974) was sinds 1926 gereformeerd predikant te Tzummarum. Hij promoveerde in 1932 aan de VU op een proefschrift De Messiaanse profetie in de tijd vóór Israëls volksbestaan. Hij kwam in conflict met de leeruitspraken van 1942, maar ging niet met de Vrijmaking mee.

28 P.N. Kruijswijk (1896-1985) was sinds 1929 gereformeerd predikant te Hilversum.

29 J.G. Feenstra (1888-1966) was sinds 1921 gereformeerd predikant te Scheveningen. Hij wilde zich niet conformeren aan de leeruitspraken van 1942, maar ging niet met de Vrijmaking mee. Hij schreef o.m. het veel geraadpleegde boek Onze geloofsbelijdenis toegelicht, Kampen 1940.

30 W.W. Meijnen (1873-1950) was sinds 1905 gereformeerd predikant te Dordrecht.

31 J.L. Schouten.

32 H.H. Kuyper (1864-1945) was de oudste zoon van Abraham Kuyper. Hij promoveerde in 1891 als eerste aan de VU op een proefschrift De Opleiding tot den dienst des Woords bij de Gereformeerden. Hij werd in 1889 predikant van de Nederduits Gereformeerde Kerk (dolerende) te Zaandam en was sinds 1896 gereformeerd predikant te Leeuwarden.
In 1900 werd hij hoogleraar aan de VU in de kerkgeschiedenis en het kerkrecht. Hij vervulde een leidende rol in de Gereformeerde Kerken als eindredacteur van het blad ‘De Heraut’. Met hem kwam Schilder meer dan eens in conflict. Zie hierover: De Vries 1, met name hoofdstuk 5 en 6.

33 Naar aanleiding van de uitvoerige polemieken tussen H.H. Kuyper en K. Schilder in 1936 (zie voor een weergave daarvan: De Vries 1, pag. 282-352) zond de kerkenraad van 's Gravenhage-West een missive inzake de ongewenste persdebatten aan het curatorium van de Theologische Hogeschool te Kampen en de deputaten voor het verband met de Theologische Faculteit van de Vrije Universiteit. Curatoren stelden deze zaak in handen van een commissie, die op de vergadering van juli 1936 rapporteerde. Op een buitengewone vergadering op 20 augustus had een ‘broederlijke samenspreking met de hoogleeraren plaats’, maar eenstemmigheid werd niet bereikt. Zie: De Vries 1, pag. 295. Zie ook Verslag van het curatorium der Theologische School d.d. 29 augustus 1936 (Bijlage XL Va, pag. 242.) aan de Generale Synode van Sneek 1939.

[p. 27]

reeds gedrukt op de persen van de N.V. Uitg. J.H. Kok. Zaken, betreffende de leer gaan toch alle kerken aan? Het onderteekeningsformulier voor hoogleeraren verlangt toch, dat zij hun leeropvattingen niet onttrekken aan de critiek? En - er is toch immers zóóveel gepubliceerd, én in openbare zittingen der synode én in openbare brochures en persartikelen, én in het synodaal verslag van uw curatorium, voorzoover het de ‘polemiek’ betreft (al was ook Uw verslag in zijn verzwijgen van den naam van prof. dr. H.H. Kuyper eenzijdig), dat men mocht verwachten: deze aangelegenheid wordt openlijk behandeld, althans in laatster instantie.

En toen op een u bij schrijven van December 1940 meegedeelde wijze de Duitsche instanties mij elke publicatie verboden, onder aankondiging van deportatie naar een concentratiekamp op eigen kosten, zoodra ik iets zou publiceeren, meende ik, te mogen verwachten, dat én de curatoren, in en buiten het curatorium, én de synode, den eisch van broederlijkheid en billijkheid erkennende, daarmede zouden rekenen, en derhalve de behandeling der ‘geschillen’, onder welke behandeling ook genoemde aanklachten waren geboren, zou afhankelijk laten zijn van de mogelijkheid van publicatie door alle commissieleden op voet van gelijkheid.

Het heeft niet zoo mogen zijn. De synode, aan welke ik mondeling en schriftelijk van bovenbedoeld universeel schrijfverbod kennis gaf, heeft, in afwijking van wat ik billijk acht, met kleine meerderheid besloten, ‘zoo mogelijk’ in Mei de ‘geschillen af te handelen’³⁴. Dit ‘zoo mogelijk’ kàn niet insluiten de onderstelde mogelijkheid van buitenwerkingstellen van het mij opgelegde schrijfverbod, want een daartoe strekkend voorstel van ds. D. Scheele³⁵ is met kleine meerderheid verworpen.

Ik heb de synode aanstonds officieel kennis gegeven van het feit, dat ik me aan haar besluit niet kon conformeeren. En hiermee is thans de tijd gekomen, mij tot uw curatorium te wenden met mijn bezwaar.

Het komt hierop neer:

Er zijn in uw kring curatoren, die ter synode hebben gestemd tégen het voorstel-D. Scheele en vóór het voorstel ‘zoo mogelijk’ (zie boven) in Mei deze zaak tot een einde te brengen. Deze curatoren wisten allen, dat twee curatoren mij hadden aangeklaagd; en dat deze aanklacht gedrukt was op de persen van den heer Kok. Ze wisten ook, dat ik geen letter kan doen drukken.

Indien zij nu zouden zeggen: laat de aangeklaagde hoogleeraar, tevens lid der de aanklacht beoordeelende commissie, zijn beschouwingen inzenden bij de synode, en afwachten, of ze later kunnen worden gedrukt, dan vinden zij toch in elk geval het oirbaar, dat een hoogleeraar, over wiens leer, maar ook over wiens eer zij te waken hebben, wordt aangevallen (ook thans, met duidelijke verwijzing naar ondergeteekende) door een hoogleeraar van een andere hoogeschool (den reeds eerder door u daarover aangesproken Heraut-redacteur) zonder dat ondergeteekende zich kan verweren; en dat tegelijkertijd de synodale afhandeling van déze en dergelijke zaken óf geheel in het donker, óf slechts voor een deel in het licht geschiedt. En dat derhalve de onklaarheid van de positie, waarin ondergeteekende verkeert, blijft bestendigd.

De houding van deze curatoren, om maar niet te spreken van één gelijkelijk sprekenden hoogleeraar, heeft ondergeteekende zeer gegriefd. Temeer, omdat zij wisten, dat het de door de anderen begunstigde vijand was, die bovenbe-

34 Zie Acta 1940-1943, art. 550.

35 D. Scheele stelde voor de meningsverschillen niet in behandeling te nemen, zolang voor prof. Schilder het schrijfverbod gold, Acta 1940-1943, art. 550.

[p. 28]

doeld schrijfverbod heeft uitgevaardigd; de vijand, op wiens standpunt de aanklagende hoogleeraar Kuyper zich herhaaldelijk heeft geplaatst in het openbaar³⁶.

De houding van deze curatoren grieft me temeer, waar het hoogleeraren van een andere hoogeschool zijn³⁷, die deze en dergelijke aanklachten in het openbaar hebben gelanceerd en nóg lanceeren. Mij komt in den zin de door prof. dr. S. Greijdanus³⁸ en anderen meermalen geuite klacht over curatoren, die vriendelijker zijn tegenover hoogleeraren van Amsterdam dan jegens die van Kampen. Ze grieft me óók, als ik denk aan de houding, die men inneemt tegenover prof. dr. J. Ridderbos en mijzelf. Als prof. Ridderbos³⁹ voor wie weet hoelang zich terwille van den vijand buiten Kampen houdt, maakt het curatorium daartegen geenerlei bezwaar, treft dienaangaande de noodige maatregelen, en verwacht óók van ondergeteekende, dat hij zal rékenen met de afwezigheid van den collega, onder pressie van den vijand. Ik klaag daar niet over, en geloof, mijn schouders met blijdschap mede te hebben gezet onder den verzwaarden arbeid, en daarvan niet het geringste deel te dragen. Maar als tegelijk curatoren in een synodale vergadering besluiten, met mijn door den vijand geschapen moeilijkheden geen rekening te houden, en mijn inzicht omtrent wat ik doen en laten moet van geen waarde achten (terwijl tenslotte prof. Ridderbos ook maar naar eigen inzichten handelt), dán verwondert mij deze tweeërlei houding. Rondweg noem ik ze onbillijk. En terwille van een goede verstandhouding, alsmede met het oog op de toekomst, acht ik het niet verantwoord mijn bezwaar onuitgesproken te laten.

Wat voorts mijn vraag betreft, het zij me vergund u te verzoeken, omtrent enkele punten u te willen uitspreken.

a) Vindt het curatorium het gewenscht, dat ik een publicatie doe?

Of zou het mij die euvel duiden?

Toelichting: destijds schreef ik u over het schrijfverbod. Mijn meening is, dat het curatorium het mij euvel zou duiden, indien ik door een publicatie de Hoogeschool van haar derden hoogleeraar zou berooven. Indien het curatorium anders denkt, kan ik overwegen, of ik zelf de lasten van concentratiekamp en onkosten dragen wil voor het genoegen eener publicatie.

b) Indien het curatorium mij een publicatie zou euvel duiden, wil het dan aan de generale synode en haar moderamen melden, dat dit het geval is?

c) Verlangt het curatorium van een hoogleeraar, dat hij zal arbeiden, zelfs meer dan gewoonlijk, terwijl hij tegelijkertijd beschuldigd wordt ook door curatoren van afwijking van Schrift en belijdenis, en zulks terwijl een deel der curatoren, ook de ééne, die van de aanklagende nog in leven is, ertoe medewerkt, dat hij verhinderd wordt zijn van synodewege gevraagde beoordeeling van deze beschuldiging te geven én op het juiste oogenblik én op minstens dezelfde wijze, als waarop de beschuldiging is uitgesproken, d.w.z. via de pers van den heer Kok?

Toelichting: ik zelf heb over alle bezwaren kunnen heenstappen, zoolang ik meende, den bezwaarden, ook den bezwaarden curatoren, antwoord te kunnen geven op de eenig passende wijze: in het openbaar, voorzoover ik openlijk ben aangeklaagd, en voorts via dezelfde drukpers, die ook de bezwaarden hebben gebruikt. Nu mij die pas wordt afgesneden, acht ik den tijd gekomen, u te

36 Zie over het pro-Duitse standpunt van H.H. Kuyper: J. Ridderbos, Strijd op twee fronten deel 2, Kampen 1994, hoofdstuk 1(13).

37 Schilder denkt hier met name aan V. Hepp (zie over hem noot 3 op pag. 96) en H.H. Kuyper van de theologische faculteit aan de VU.

38 S. Greijdanus (1871-1948) was sinds 1915 gereformeerd predikant te Paesens. Hij promoveerde in 1903 aan de VU op een proefschrift Menschwording en Vernedering. Historisch-critische studie, Grieksche Auteurs van de ‘Patres Apostolici’ tot het Concilie van Chalcedon (451). Hij was sinds 1917 hoogleraar in de Nieuw Testamentische vakken aan de Theologische Hogeschool te Kampen. Hij publiceerde veel boeken over het Nieuwe Testament, waaronder zijn commentaren een grote plaats innemen. Hij kwam evenals Schilder met de synoden in de jaren veertig in conflict en schreef een aantal brochures tegen wat hij zag als het drijven van de synoden. Tussen hem en Schilder bestond een intens schriftelijk contact. Hij steunde Schilder op allerlei wijze met zijn adviezen.
Op 26 juli 1944 werd hij door de synode geschorst als emeritus predikant en emeritus hoogleraar, ‘omdat hij zich schuldig heeft gemaakt aan bestrijding van de leeruitspraken na de beslissing over zijn gravamina, aan voortgaande onwilligheid om zich aan het oordeel der meeste kerkelijke vergadering te onderwerpen, aan het aanrichten van scheuring en tweedracht in de kerken en aan herhaaldelijke overtreding van het vijfde en negende gebod’ (Acta 1943-1945, art. 518).
Daarop publiceerde Greijdanus een brochure met de titel Mijne schorsing, die hij ook aan de synode zond. Omdat hij met de Vrijmaking te Kampen was meegegaan, sprak de synode op 14 augustus 1944 uit, dat hij de naam en eer van emeritus hoogleraar en emeritus dienaar des Woords ipso facto verloren heeft Acta (art. 630).
In 1943 was Greijdanus met emeritaat gegaan. Na de Vrijmaking nam hij te Kampen zijn leerstoel weer in en bleef tot aan zijn sterven daar werkzaam. De hoogleraren Greijdanus en Schilder hadden beiden een brief aan de synode gezonden, waarin zij haar wettigheid na de zelfcontinuering betwistten. Een commissie werd benoemd om de synode over deze brieven van advies te dienen. Op haar voorstel keurde de synode deze brieven ten sterkste af en eiste van beiden ‘de categorische verklaring - en dit schriftelijk voor 15 november a.s. - dat zij zich de facto conformeeren aan de besluiten der synode en aan de uitvoering daarvan op loyale wijze hun medewerking zullen verleenen’, Acta 1940-1943, 6 oktober 1942, art. 785.

39 J. Ridderbos (1879-1960) promoveerde aan de VU op een proefschrift De Theologie van Jonathan Edwards. Sinds 1912 was hij gereformeerd predikant te Bussum. In 1912 werd hij benoemd tot hoogleraar in de Oud-Testamentische vakken te Kampen. Zie ook over hem BLGNP I, pag. 280-283.
Met name in de totstandkoming van en de binding aan de leeruitspraken, die door de synode van Sneek/Utrecht op 8 juni 1942 werden gedaan, heeft hij een belangrijk aandeel gehad. De preses van deze synode, ds. F.C. Meyster, sprak hem op 11 juni 1942 aldus toe: ‘Bizonder danken wij echter prof. Ridderbos! God deelt gaven uit naar Zijn vrijmacht en maakt ze dienstbaar aan Zijn kerk. Wetenschap en wijsheid gaan niet altijd samen. Maar bij u, prof. Ridderbos, zijn ze gelukkig vereenigd. Uw werk wordt door ons, menschen, zeer gewaardeerd. Bovenal heeft God uw arbeid thans gezegend’ (Acta 1940-1943, 11 juni 1942, art. 715).

[p. 29]

zeggen dat ik het werken onder déze omstandigheden én om het feit van de aanklacht, én om de wijze, waarop men mij bejegent, hinderlijk vind, en zulks te meer, omdat ik hetgeen tegen mij wordt ingebracht, weiger te erkennen als juist.

d) Indien het curatorium bovenstaande vraag ontkennend beantwoordt, is het dan geneigd, bij de generale synode en haar moderamen zijn bezwaar bekend te maken betreffende de wijze, waarop ik, die in tweeërlei positie bij deze zaak betrokken ben, van medewerking tot behoorlijke afwikkeling op voet van gelijkheid en ten overstaan van de kerken wordt uitgesloten? Met andere woorden: is het curatorium bereid, mijn recht en eer in bescherming te nemen?

In de hoop, dat het curatorium mijn bezwaar zal willen overwegen, en mijn vraag zal willen beantwoorden, verblijf ik,

met alle hoogachting, Uw dw.