Verzamelde werken 1940-1941

[p. 318]

53. ‘Wettelijke overheid’^1.

In ons vorig nummer^2. brachten we de door sommigen geuite meening ter sprake, als zou de ‘wettelijke overheid’ in het bezette deel van het nederlandsche rijksgebied de vijandige zijn, d.w.z. volgens den feitelijken toestand, die ontstaan is na den duitschen overval-zonder-oorlogsverklaring en na de dienaangaande afgelegde verklaring van minister van Kleffens:^3. de duitsche. Wij noemen haar ‘de vijandige’, niet om eenigen boozen lust aan te wakkeren, maar omdat de feiten alsmede de verdragen duidelijk spreken. De feiten: we zijn met Duitschland in oorlog gekomen, en de vrede is nog niet geteekend, al heeft hier het leger gecapituleerd. De verdragen: art. 45 b.v. van het bekende verdrag^4. zegt: ‘het is verboden de bevolking van een bezet gebied te noodzaken trouw te zweren aan de vijandelijke mogendheid’. Op dezen tekst, welks terminologie ons bindt, is wel meer gewezen.

Sinds we ons vorig artikel schreven, kwam ons onder de oogen een artikel van dr J.W. Noteboom in ‘Antirevolutionaire Staatkunde’, 16e jrg., Mei-Juni 1940, handelende over ‘Rechtstoestand van het bezet gebied volgens internationaal recht’.

Dr Noteboom stelt, aan de hand van het door ons reeds gereleveerde reglement o.m. het volgende vast:

a.	Staat in dit reglement, dat het bezet gebied zich feitelijk onder het gezag van het vijandelijke leger bevindt, dan wordt met ‘gezag’ ‘hier niet bedoeld rechtsbevoegdheid, doch feitelijke macht’.
b.	‘Vast staat, dat het internationale recht de regeling van de rechten en verplichtingen niet vastknoopt aan eenige juridische bevoegdheid van den occupator’ (den bezetter, K.S.), ‘doch aan het feit der bezetting zonder meer.’
c.	‘De souvereiniteit - d.w.z. het hoogste gezag in juridischen zin - blijft berusten bij den oorspronkelijken Staat; de uitoefening van de hoogste macht is echter - zij het ook onder belangrijke beperkingen - tijdelijk in handen van den bezetter.’
d.	‘De grondgedachte’ der getroffen regeling ‘is, dat de occupator’ (bezetter, K.S.) ‘bij het uitoefenen van het staatsgezag niet optreedt als gemachtigde van het wettig gezag, doch krachtens rechtsbevoegdheid volgens eigen nationaal recht.’

1. Uit: De Reformatie, 5 juli 1940.

2. Zie pag. 297-300.

3. Mr. E.N. van Kleffens (1894-1983), minister van Buitenlandse Zaken 1939-1946. Zie: BWN, III, pag. 330-333.
Schilder doelde op de verklaring, die Van Kleffens op 10 mei 1940 te Londen aflegde in antwoord op Duitslands ‘moedwillige agressie’. Zie: De Standaard, 11 mei 1940.

4. Zie pag. 297.

[p. 319]

e.	‘De rechtspraak kan blijven geschieden in naam van den wettigen souverein, aangezien de souvereiniteit over het bezette gebied niet verloren gaat.’
f.	‘Naast de normale wetgeving, administratie en rechtspleging der wettige Overheid kan dus, voor zoover noodzakelijk, treden een buitengewone van den occupator (bezetter), welke als uitzondering binnen enge grenzen besloten is.’

Tot zoover dr Nooteboom.

Hier en daar brachten wij spatiëering aan.

Wat dr Noteboom in de aangehaalde uitspraken opmerkt, lijkt ons te bevestigen wat wij verleden week reeds hebben opgemerkt, dat n.l. o.i. de wettelijke overheid ook in het bezette gebied van de staat der Nederlanden de nederlandsche is. De duitsche macht is ten aanzien van ons zóó gebonden door verdragen, welke zelve slechts door medewerking onzer wettelijke overheid konden afgesloten worden, dat èn tijdens de onderteekening van dit verdrag èn bij de ten uitvoerlegging van het overeengekomene, alleen daarin de goede trouw bewezen worden kan, dat men, in overeenstemming met den tekst der bepalingen, de wettelijke overheid onderscheidt van de bestuursmacht van den bezetter. Als wij het hoofd buigen voor de opgelegde maatregelen van de dragers van het militaire gezag van ‘de vijandelijke mogendheid’, die een stuk van ons gebied bezette, dan buigen wij het hoofd voor het gezag van haar, die haar handteekening plaatste onder het door dr Noteboom en ons aangehaalde verdrag: Koningin Wilhelmina. En als wij ons blijven bukken, ook al heeft de andere mede-onderteekenende macht (de duitsche) een gelijkwaardig en voorafgaand verdrag niet gehouden, (de bepaling n.l. van: geen oorlog zonder voorafgaand ultimatum, of zoo), dan bukken wij eigenlijk, mèt onze wettelijke overheid, voor God, die ook in de feiten van de overweldiging tot ons komt, en daarna weer voor onze eigen overheid, die de wapens strekte, en ons, burgerbevolking, steeds verbood, ze te hanteeren.