K. Schilder (1890-1952) een keuze uit zijn werk

[p. 99]

11. Jan Zwart†

Wanneer ik in déze rubriek een woord schrijf van dankbare herinnering aan wat in Jan Zwart aan ons volk gegeven werd, dan is de reden daarvan dadelijk grijpbaar. Deze zachtmoedige, naïeve, polemische geest heeft als musicus ons volk grote diensten bewezen. Nooit heeft hij ‘de kunst om de kunst’ ‘gediend’; hij heeft God gediend, en zag scherper dan de meesten de goddeloosheid van die beruchte leuze. Hij heeft de band met het volk nimmer verloochend, en hartstochtelijk er voor gepleit, dat wij allen hem zouden àànhalen; God dienen was immers vanzelf de gemeenschap stichten? Wat de vaderen langs niet eens kromme wegen hebben afgeleid uit 1 Corinthe XII (dat men n.l., óók van de orgelbank, de naaste stichting ‘spreken’ moet), dat heeft Jan Zwart in merg en been zich voelen branden; en hoe werd hij verteerd in deze brand! Ik zelf heb eens het voorrecht mogen hebben, met één mijner Amsterdamse gastheren achter hem te staan, toen zijn reeds bevende handen over de toetsen van zijn mooie orgel gleden: ik zag een mens, die al de mogelijkheden van het vallen in de eenzaamheid gekend heeft, maar die er door de gemeenschap met het volk van God steeds voor bewaard is. Hoe taai was de volharding, waarmee hij het calvinisme heeft verdedigd tegen de verwijten, die van niet-calvinistische zijde tegen de gereformeerden, met name in hun waardering van de (orgel)kunst, gericht zijn; verwijten, die we grotendeels ook zelf klakkeloos nagesproken hebben, en die toch voos waren; voos en dom. En hoe heeft zijn spel, dat tot zijn grote vreugde door mocht dringen tot de verste uithoeken van ons land, altijd het eenvoudige volk willen toespreken, zonder dat het ooit de kunstenaar naar beneden haalde.

Een heel stuk volksopvoeding, benevens correctie van

[p. 100]

haar subjecten, is afgesloten met het sterven van Jan Zwart. We hebben ons verblijd, dat ook hij wilde treden onder de medewerkers van ons blad; een laatste artikel, waarin hij alsnog de psalmbewerking van ds. Hasper wilde bespreken is wel aangekondigd, maar niet geschreven. Het kon niet meer. Maar we achten ons gelukkig, dat de laatste publicaties van de heer Zwart, die zó algemeen de aandacht trokken, in ons blad verschenen zijn, en - gerechtvaardigd zijn nog vóór zijn heengaan.

Jan Zwart en 1 Corinthe XII...hier ligt de reformatorische werkzaamheid van dit leven open. We zouden zijn talloze apologieën der vaderen in het aangezicht slaan, als we laatdunkend spraken over de consequenties, die door de ‘vaderen’ soms uit 1 Cor. XII ‘gehaald’ zijn: dat men het spelen der orgelen naar ‘afsetten’ moest; Jan Zwart heeft ons doen weten, wàt voor een orgelspel dat was. Maar 't mooie is nu dit: hij heeft getoond, hòe men ‘'t gebruik der orgelen’ weer in kan voeren, zonder de les van 1 Cor. XII te vergeten, ja zelfs zó, dat men thetisch daaraan voldoet. ‘Profeteren van de orgelbank’; zingen zó, dat ‘de wereld horen’ kan, hoe mooi 't wel in de kerk is, en dat de kerkmens verstaat, wat deze kunstenaar bewoog...

Zijn naam is een program en een geloofsbelijdenis geweest; wie zou niet danken bij het graf, dat dichtgaat op de dag, waarop dit nummer van ons blad de meeste lezers heeft bereikt?