Dr. A. Kuyper en het 'Neo-Calvinisme' te Apeldoorn veroordeeld?

(De rectorale rede van docent J.J. v.d. Schuit)

§ 20. Besluit.

En nu willen we maar eindigen.

Was het vervelend, lezer?

Ja, de strijd is vervelend.

Maar hij kan noodig zijn. En dán mág hij ons eigenlijk niet vervelen.

Ik meen, dat het hier zóó ervoor staat.

Ik weet uit ervaring, hoe diep deze en dergelijke aanklachten en beweringen ingrijpen en menig kerkelijk leven bederven, menig hart vergroven en belemmeren in de blijde erkenning van het groote werk, dat God in Nederland gedaan heeft.

Ik weet ook, dat in ons land de manie van sommigen (ik zie nu geheel af van een bepaald persoon) om te schelden, wat zij niet weten, en te lasteren wat zij niet kennen, Gods zaak in deze landen groote afbreuk doet. En een rede als van doc. v.d.S. kan den haard der onwaarheden helpen aan brandstof; al nemen wij gaarne aan, dat hij zulks allerminst bedoelt en in gemoede overtuigd is, de waarheid te dienen.

De heer Lingbeek, wiens kromme verzinsels over dr. Kuypers leer welhaast niet meer te tellen zijn, is er ook al een bewijs van. Doc. v.d.S. klaagt, dat dr. Kuyper zijn leer der dormante wedergeboorte uitgevonden heeft, om te kunnen komen tot zijn leer van de kerk als instituut die met het feit der wedergeboorte niets heeft uit te staan, èn tot zijn leer van de ‘wedergeboren heidenen’;; in Kuypers geest heet dit alles een machtig geheel. Maar de heer Lingbeek heeft uitgevonden, nog wel na lezing der door hem gerecenseerde oratie van docent v.d. Schuit, dat het precies andersom is. Dr. Kuyper had die leer noodig, niet om de heidenen wedergeboren te zien, maar om de kerkmenschen in Nederland onwedergeboren te houden. Men hoore den man fantaseeren:

‘Dat Dr. Kuyper tot zijn leer in deze komen moest; dat zij verband hield met zijn Separatistischen arbeid. Dat hij, na een willekeurig deel uit de bestaande Kerk te hebben uitgesneden om dat te bestempelen tot het ware volk des Heeren, nu ook een

[p. 48]

leer noodig had om het fictieve onderscheid tusschen dat afgescheiden deel en het achtergebleven deel der Kerk aannemelijk te maken. En dat die leer nu was te vinden in de fictieve wedergeboorte van alle Gereformeerden’.

Wie zóó twee critici over dr. Kuyper hoort spreken in precies tegenovergestelde richting, die kan het niet overbodig achten, eens even eraan te herinneren, dat het negende gebod óók geldt voor theologische onderzoekingen of beweringen.

Het is misschien alleen in Nederland mogelijk, dat twee menschen zich beide beroepen op dezelfde belijdenis: doc. v.d. Sch. in het zooeven aangehaalde Wekker-geschrift; dr. Kuyper in het Werk v.d.H. Geest, I (II), 156 v.; dat ze het beide doen met hetzelfde gewicht; en dat de een den ander zegt: gij verstaat er niets van; ik beroep mij tegenover u op dit woord. Als er in dit verschijnsel ook maar een greintje ernst is, als objectief verschijnsel nu gezien, dan moet het komen tot opnieuw belijden, tenminste tot nadere uitwerking en verklaring ervan. Maar daar spreekt doc. v.d.S. geen woord over. En de geref. kerken, die juist op dit punt iets hebben gedaan, worden met dat werk in deze rede totaal genegeerd. Opnieuw wordt het gevecht door docent v.d.S. verlegd tot vóór die nadere verklaring der Geref. kerken (1905). Maar wat is dit, gezien in het raam der historie, anders dan obstructie tegen den Geest der profetie?

Ik schreef niet voor de overtuigden, die weigeren nog nader te onderzoeken. Ik schreef wel voor de velen, die eerlijk willen denken en vragen, maar die, als de bizonderheden onbekend zijn, voor de vele aanklachten van kerk tegen kerk, welke de tijd produceerde, en die zonder onderzoek worden doorgegeven, zoo gemakkelijk toegankelijk zijn.

Zelf geloof ik niet, dat zulk polemisch werk aanwijsbare vrucht hebben kan.

Maar tenslotte gaat het daarom ook niet. Het is al goed, de vraag te stellen aan denkende menschen, of men door naar boven gesignaleerde methode greppels te graven, de eenheid der gereformeerden mag tegenhouden; en of wij zóó lichtvaardig breuken mogen uitroepen, om te blijven gaan in het spoor der vrijwillige afzondering.

Ik weetwel:de hier besproken kwestie is maar één van de vele vraagpunten.

Maar als er in christelijk Nederland nog werk wordt overgelaten aan de gereformeerde liefde, dan zal waarschijnlijk blijken, dat óók tegen de andere telkens opduikende aanklachten minstens evenveel is in te brengen als hier tegen de beweringen van docent v.d.S. uit de geschriften van dr. Kuyper viel saam te lezen - zonder eenige moeite.

Ja, zonder eenige moeite.

Want een brochure als deze is gemakkelijk te schrijven voor iedereen, die een paar boeken van dr. Kuyper heeft.

Deze polemiek mist alle verdienstelijkheid; en dat is voor wie ze schreef haar grootste verdienste: want ze is zijn sterkste argument.

[p. 49]

Al zou ik me totaal vergissen: in de kerk van Christus mág men geen breuken uitroepen, waartegen men in de gauwigheid ook zelfs maar schijn-argumenten voor het oprapen heeft.

Het was geen kunst, in de greppel, die te Apeldoorn gegraven, of opengehouden werd - voor de schouw - zand te werpen. Ieder kon dat doen.

Laat men zeggen, dat de greppel nog niet gedempt is.

Als men ginds argumenten heeft, ik zal ze graag verwerken.

Maar laat men van ‘breuken’ alléén spreken, waar de rotsen scheuren en de aarde beeft en God de voren diep heeft getrokken.

Want de kerk moet jagen naar eenheid.

En tot het jagen naar eenheid is een eerste vereischte: de waarheid zeggen, al is ze hard en verdrietig te zeggen.

Ds. G. Wisse, thans lector in Apeldoorn, heeft eens gezegd, dat de Gereformeerden waren te herkennen aan de onderstelling van de wedergeboorte, doch dat het getrouwe volk, althans de christelijk-gereformeerden, hopen op de wedergeboorte van die onderstelling.

Tegen dergelijk woordenspel is geen gering bezwaar in te dienen.

Maar als we het ook maar in de verte willen volgen, dan zouden we willen zeggen:de Christelijk Gereformeerden leven uit de onderstellingen omtrent Kuypers en der Gereformeerden leer der ‘metanoia’.

Maar wij wenschen hun toe een ‘metanoia’ van die onderstellingen. Men mag dan voor wat ons aangaat, ‘metanoia’ dezen keer lezen zoowel naar de opvatting van docent v.d. Schuit als naar die van dr. Kuyper.