Bezet bezit

[p. 55]

10. Studenten, opgepast.
(Een artikeltje voor studenten, maar ook voor anderen!)

Er is een beweging gaande, die tot doel heeft, de Nederlandsche studenten te organiseeren in een centraal geleid verband.

Laat me de studenten, die den Christus belijden, mogen manen tot uiterste voorzichtigheid. Wat ik las van de bepalingen, waardoor het verband zal zijn gekenmerkt, is van dien aard, dat ik allen studenten zou willen vragen, zich te onthouden, als 't even kan.

Gronden voor dit advies zijn o.m. de volgende.

a. Wij leven thans in een interimtoestand. Men moet in zulke dagen geen principiëele veranderingen invoeren. Dat is in strijd met den hooggeloofden ‘werkelijkheidszin’. En het is reeds daardoor uiterst gevaarlijk.

b. Ook om andere redenen is het thans bizonder gevaarlijk. Men weet, dat de duitsche autoriteiten hebben verzekerd, onze staatsinrichting, het karakter onzer samenleving, te willen eerbiedigen. Het is in Den Haag, in de Ridderzaal, gezegd. Het is ook in Duitschland zelf alzoo meegedeeld in de pers (o.a. ‘Frankfurter Zeitung’). Van die zijde wordt u dus blijkens het gegeven eerewoord niets opgelegd. Maar het gevaar is hier: er zijn enkele nederlanders, een klein groepje, die trachten vooruit te loopen op de vredesonderhandelingen, waarbij definitief de status van ons land zal worden geregeld. Zij trachten, het moge hun door God vergeven worden, de heerschende onzekerheid te misbruiken, om in een periode, waarin onderling overleg veelszins onmogelijk is, al vast zóóveel gedaan te krijgen, dat straks gemakkelijk gezegd kan worden: ziet ge wel, vrijwillig heeft de nederlandsche bevolking al gewerkt in de richting van het leidersbeginsel, wij roepen dit beginsel als het principe der nederlandsche keuze uit. In dat geval heeft niet de duitsche overheid, die immers naar volkenrecht onze staatsinrichting-zonder-leiders-beginsel eerbiedigt, doch de verslapte aandacht der nederlandsche bevolking zelf ons een eindweegs den kant van een aan het kleine minderheidsgroepje welkome inrichting van het leven laten oproeien; wij roeien dan pal in de richting van de plaats, waar zij ons tenslotte hebben willen. De gevolgen zullen straks zijn, dat

[p. 56]

zij inmiddels op belangrijke posten zich hebben genesteld, en verordeningen òf in 't leven geroepen, òf voor het minst voorbereid hebben, die ge straks niet meer keeren kunt, en die u, gelooft dat maar gerust, zoogenaamd met uw eigen bewilliging, zullen ‘aangorden en brengen werwaarts gij niet wilt’.

c. Ge zult tegenwerpen: als wij niet meewerken, komt er toch zoo iets, en daarom moeten we als de kippen er bij zijn, opdat ook onze stem kan worden gehoord bij de overheidsinstanties; doen we niets, dan staan we ook overal buiten. Daar is ongetwijfeld iets van aan. Maar het volgende worde niet vergeten:

1o. Indien bij de vredessluiting de bepalingen voor Nederland dusdanig zouden worden, dat er ook politieke veranderingen ons zouden worden opgelegd, en een staats- en maatschappij-inrichting, welke van de bestaande Grondwet niets overlaat, dan wat het Führerprincipe gebruiken wil, dan hebt ge met al uw goedbedoelde zelfbeveiligingsmaatregelen toch niemendal bereikt; gij zult dan regelingen hebben te accepteeren, die ge nu nog nauwelijks kunt aanduiden, laat staan: u voorstellen.

2o. Zou het komende vredestractaat anders uitvallen, dan hebt ge, door in het interimstijdperk tegemoet te komen aan de speciale verlangens van een klein groepje nederlanders, die blijkens de stembus uw corporaties niet vertegenwoordigen kunnen, u zelf den terugkeer naar wat gij tot op heden gewild hebt, bemoeilijkt.

3o. Ge hebt dan bovendien onbedoeld, gij op uw terrein, gelijk anderen weer op het hunne, de interimsdagen mee laten misbruiken voor niet-interimaire maatregelen; en dat schijnt net precies het verlangen van bovenbedoeld klein groepje nederlanders te zijn. De academici apart behandelen; de sociale organisaties ook weer achter een eigen loketje samenbrengen; de pers eveneens apart bewerken; de kerk ook, en zoo voort, en zoo voort, en dan straks zeggen: het is allemaal vanzelf en vrijwillig gebeurd. En de uitkijktoren, vanwaar het geheel overzien wordt, dien hebt gij niet betreden. Dáár staan ànderen op, maar de toren staat in een wolkgordijn. Wijl dit beeld verwarring stichten kan, als zouden n.l. zij, die op den uitkijktoren staan, vandaar ook zelf geen uitzicht hebben, wil ik liever een andere vergelijking zoeken. Er zijn ziekenhuizen, inrichtingen voor

[p. 57]

krankzinnigen of zenuwpatiënten, waar een breede gang in 't midden loopt, terwijl rechts en links zalen zijn gebouwd, waar zich de patiënten bevinden. In de deur van elke zaal is een glasopening aangebracht, en het glas heeft de eigenaardigheid, dat wel de directeur en zijn staf in alle zalen kijken kan, van buiten naar binnen, maar dat niemand onder de patiënten kan zien van binnen naar buiten. De directeur kan alle patiënten controleeren, en ook - alle ondergeschikten van het personeel, dat in de zaal maatregelen neemt...! Zóó ongeveer gaat het toe, waar bedoelde volksgenooten hun zin krijgen. Gij wordt in de zaal der academici bewerkt. Ge zijt patiënt, volgens de logica van den corridor. En uw leider, dien gij hebt aangewezen als uw repraesentant, is tenslotte ook weer ondergeschikt personeel. Anderen worden bewerkt in de zaal voor de pers. Derden in die van sociale aangelegenheden. Elke zaal apart. En de centrale leiding is er wel, maar gij krijgt die niet te zien. Zij is in den breeden gang, waarop alle zalen uitkomen. Zonder het te weten, is uw ‘ja’, in zaal A van beteekenis voor de lieden in zaal B en C en D, enz.

d. Dus: niets doen? Dát is niet beweerd. Rondweg berichten, dat gij in een interimstijd niet aan nietinterimaire maatregelen vrijwillig meehelpt, is al een positief getuigenis. Het is ‘positief meewerken’ in den geest van serieuzen werkelijkheidszin. Laat dáárop het conflict eventueel aankomen. Op dézen werkelijkheidszin. Interim is interim. Dat kan geen mensch u kwalijk nemen.

En gaan dan de menschen, die het interim misbruiken, toch verder, dan verraden ze daarmee, dat ze meer op het hart hebben, dan ze u zeggen willen. Gaat in dat geval een noodverband vormen, dat àllen omvat, die niet van plan zijn, bepaalde lievelingsdenkbeelden van een klein groepje, u bekend, te volgen. Dat is dàn positief; en het resultaat zal even duidelijk zijn als de stembus der laatste jaren. Geeft gij toe, of trekt gij de scheidslijn onzuiver, dan zal men later zeggen: de stembus heeft niets te beteekenen gehad.

En, laat geen enkel verband, zelfs geen nood-verband, zóó zijn ingericht, dat voor de theoretische en practische erkenning der principiëele tegenstellingen van geloof en ongeloof, geen plaats meer zou zijn.

Studenten, opgepast! Eer gij het weet, zijt ge in een bootje

[p. 58]

gestapt, dat, eenmaal afgevaren, u brengt waar ge niet wilt. Bedenkt, dat tegenwoordig niet iedereen u precies zegt, wat hij eigenlijk voor heeft. De bekoring van het studentenleven is juist, dat in de studentenrepubliek men daaraan gruwelijk het land heeft, - als 't kwaad ontdekt is.

Maar soms is 't dan al te laat.

(19 Juli 1940.)