Een broek voor een oktopus

[p. 5]

voor Margreetje,
aan mijn vrienden de vijftigers,
met dank aan ok & w.

[p. 9]

Een broek voor een oktopus

Er is een man bezig de hals van een put te metselen. Drilboren, buskruit, ontploffingen hebben in de harde rotsbodem de put zijn ruwe vorm gegeven. Veertig ton water kan erin. Nu begint de afwerking. Twee lagen cement. Eerst de wanden dan de bodem. De man komt zo nu en dan boven om frisse lucht te halen. ‘In de put zitten is niks,’ zei hij, iedere keer dat hij boven kwam. Nu is hij bezig de hals te maken. Passen en meten. De hals wordt het zichtbare deel. De man zucht en zegt: ‘Dit werk is moeilijker dan het maken van een broek voor een oktopus.’

Ik knik. Het is een gewoon Spaans spreekwoord. De man gebruikt het als een simpele mededeling. Hij zegt in feite dat het werk moeilijk is, dat hij het warm heeft en dat het werk lang duurt. Te lang duurt het hem. Na het uitspreken van de zin gaat hij gewoon verder. Hij is de woorden al weer vergeten. Hij denkt er niet meer over na.

Bij mij blijven ze hangen. Een broek maken voor een oktopus, blijft door mijn hoofd zoemen. Soms spreek ik ze uit, altijd blijf ik ze horen. Ze hebben hun betekenis van pure mededeling en omschrijving allang verloren. Ze krijgen op de een of andere raadselachtige manier een eigen leven. De eerste keer dat ik ze hoorde, begreep ik ze. Nu begrijp ik ze niet meer. Ze hebben een andere functie gekregen. Zij hebben zich die zelf aangemeten, door in mijn oren

[p. 10]

te blijven hangen en zich kenbaar te maken op de vreemdste en onverwachtste ogenblikken. Zij krijgen een andere waarde, een andere klank ook. Zij groeien uit tot een kiemcel, een vormend principe. Zij doen dat ‘ten koste van hun welomschreven betekenis’, zoals Paul Valéry zegt in zijn essay: Poésie et Pensée abstraite.

Ik herinner me jaren geleden toen ik ergens in Twente op de fiets zat, dat er plotseling twee regels in mijn hoofd gingen rondwentelen:

er zijn er de velen die de stem maken
de weinigen die haar horen.

Ook deze regels verloren hun welomschreven betekenis. Zij verloren die door de herhaling, de ritmische herhaling, waarmee zij zich om het even waar en ongevraagd kenbaar maakten. Zij vormden de kiemcel voor De gestalte der stem. Het gaat ermee als met het gebed der boeddhisten. Door voortdurend de Boeddha aan te roepen creëren zij een ‘leegte’, waarin de gehele volheid van de Boeddha haar plaats kan vinden. Of, zoals Valéry opmerkt: zij veranderen taal in niet taal. Zij scheppen een vreemde leegte, een basis voor een poëtisch universum. Zij veranderen het uitzicht op de wereld. Zij draaien mij de neus om en laten me zitten met ongekende vergezichten en ongeziene mogelijkheden. Zij veranderen mijn wereldbeeld, zoals een wesp die voortdurend om je heen zoemt. Zo'n wesp doet je alles vergeten. Er is alleen nog ‘wesp’. Met een rake klap kun je er een eind aan maken.

Een broek voor een oktopus. Ik ben blij met deze woorden, die mij meer en meer voorkomen als een bundeling

[p. 11]

van krachten, gevoelens en ideeën, die nog onuitgesproken in mij aanwezig zijn. Een broek voor een oktopus; we kunnen de woorden vergeten, zij vormen de titel.