Geuzenliedboek 1940-1945

[p. 1]

Geuzenliedboek
1940-1945

Niet doet mij meer erbarmen

In mijnen wederspoed.

Dan dat men ziet verarmen

Des Konings landen goed.

[p. 3]

Verantwoording.

Nauwelijks was de stijfsel achter de eerste Duitsche propaganda-affiches in den zomer van 1940 droog, of geheel Nederland las en verspreidde het lied van ‘vliegers die genade kennen’. Ons volk beroofd van vliegtuigen, kanonnen en geweren, had een geheim wapen ontdekt: het lied. En dat wapen heeft het den geheelen oorlog door gehanteerd: geen schanddaad werd door de Duitschers beraamd of bedreven, of er deed een berijmd protest de ronde. Daarnaast kwamen er de liederen, die den Nederlanders moed wilden inspreken, die hen wilden doordringen van de waarde van het eigene om hen zoo sterk te doen staan in den strijd tegen den overweldiger.

In het najaar van 1942 rees het plan de verzets-poëzie te verzamelen en zoo opnieuw onder ons volk te brengen. Het gelukte: niet lang daarna zag het Geuzenliedboek, het eerste vervolg op de geuzenliedboeken uit den tijd van den tachtigjarigen oorlog, het licht. Het was een sein geweest: nu verschenen van alle kanten de liedboeken, het één fraaier uitgevoerd dan het ander, maar alle dienstbaar aan één doel: ons volk sterken in en prikkelen tot verzet, verzet en nog eens verzet.

Deze liedboeken bevatten een machtig stuk geschiedenis van onze vijfjarige worsteling; hier vindt men de reacties op nederlagen en overwinningen, op barbaarsche wreedheden en kranige staaltjes van verzet; hier vindt men de uitingen van bewondering voor wie ons volk dienden en de zweepende hoon tegen den vijand en zijn volgzame handlangers. En al die reacties zijn ontstaan ‘heet van de naald’ - door een bezield dichter of door een door woede en verbetenheid tot spreken gebracht rijmelaar - onder den onmiddellijken indruk der gebeurtenissen. Dit maakt deze verzen tot een kostbaar bezit, ook nu zij hun directe doel niet langer behoeven te dienen. De latere geschiedschrijver, die het epos van het

[p. 4]

Nederlandsche verzet tegen den Duitschen nationaal-socialistischen tyran wil schrijven, zal uit de nieuwe geuzenliederen veel kunnen leeren.

Maar ook ons geheele volk kan er nu na de bevrijding nog profijt van trekken; de liederen kunnen een dagelijksche vermaning vormen, herinnerend aan de hooge normen tijdens het verzet gesteld, herinnerend aan den drang naar samenwerking, welke ons toen bezielde, aan de begeerte pal te staan voor de hooge menschelijke en goddelijke waarden, aan het vaste voornemen te hebben afgerekend met kleinzieligheid en benepenheid, met vitterij en vliegen-af-vangerij.

Daarom verschijnt er nu na de vrijwording van ons land een ‘Geuzenliedboek 1940-'45’ als een geschenk van allen, die tijdens de bezetting met de dichter-pen gestreden hebben, aan allen, die door het lied tot den strijd zijn aangevuurd. Zooals de K.P.-er zijn onverschrokkenheid gaf in den strijd, zooals de retoucheur en photograaf hun kundigheid ter beschikking stelden van de PBC, zooals de technici meehielpen aan de organisatie van een geheimen berichtendienst, zoo hebben de dichters zonder aarzeling het beste wat zij konden geven, ten strijd gewijd. Zoomin als het KP-er, retoucheur of technicus ging om persoonlijke eer, zoomin is het den dichters daarom gegaan en zoo verschijnt ook thans dit liedboek anoniem: niet de dichters en verzamelaars, niet de drukkers en uitgevers zijn belangrijk, belangrijk is alleen, dat Nederlanders zich ook op deze wijze te weer hebben gesteld. Mocht de afgedrukte tekst niet meer geheel kloppen met de woorden, die de dichter schreef, dan is dat alleen het bewijs, dat zijn lied onder ons volk geleefd heeft en dat het is doorgegeven.

Met deze uitgave is geen enkel zakelijk belang gemoeid; de opbrengst komt - zooals dat met die der illegale uitgaven het geval was - geheel ten goede aan de slachtoffers van het Nederlandsche verzet; zij zal

[p. 5]

ter hand worden gesteld aan de Stichting 1940-1945.

Voor latere geschiedschrijving kan het van belang zijn de historie van het ontstaan der geuzenliederen en ook de dichters te kennen. Hieraan heeft de commissie tegemoet willen komen en daarom zal er in enkele groote bibliotheken een exemplaar van dit boek worden gedeponeerd, waarin zooveel mogelijk biografische en historische aanteekeningen worden opgenomen. Ten einde deze commentaar zoo volledig mogelijk te maken stelt de commissie er prijs op bericht te ontvangen van of over allen van wie eenig werk in dit boek is opgenomen (postbus 363 Amsterdam).