Verzameld werk. Deel 8

[p. 326]

Het schone oog

De wereld is volgens Saïd een spel van gedaanten dat geen seconde stilstaat. Gedurig beweegt zij in alle richtingen die het oog kan waarnemen, zij zweeft, zij stijgt, zij daalt, zij keert nu ter linker-, dan ter rechterhand, zij wentelt en wat heden boven scheen schijnt morgen onder. De gedaanten, die er wonen, wisselen gestadig met de kleuren zodat zij, krimpend, zwellend, steeds bewegend, zich ieder ogenblik verschillend voordoen. Wie wijs is in de beschouwing zal ook nalaten te spreken van veel of weinig, van groot of van klein, van recht of krom, want zijn oog, dat een deel is van zijn gedaante, wisselt evenzeer in de algemene wisseling. Men geeft kinderen wel tot speelgoed een kokertje dat aan het ene einde gekleurde scherven glas bevat, die verschuiven wanneer het kokertje beweegt. De kinderen die erin kijken zien ieder ogenblik een ander figuur en als het ene kind zegt: Er is een rode ster te zien, zal het tweede kind zeggen: Er is een gouden kruis te zien. Zo is ook de wereld. Heden verschijnt zij blauw als de hemel, morgen rood als de hel. Voor sommigen is zij zo bont gekleurd dat zij niet weten wat zij ervan moeten denken, voor sommigen blijft zij alle dagen zonder kleur.

Wat dan mag ik schoon noemen? vraagt de wijze. Dat weten alleen de dichter en de minnaar in de verrukking hunner ziel. Zo wist Saïd het, jong vermaard door verzen, de schoonste die men ooit gehoord had in het rijk van de grote kalief.

Hij had gesproken van duizend heerlijkheden waarvan niemand het bestaan gekend had, duizenden ogen waren opengegaan voor de pracht van aarde en hemel. Waar had Saïd nieuwe schoonheid niet ontdekt. De tuinen waarvan hij sprak stonden weliger in het groen en bloeiden met veel meer bloemen dan men ooit geweten had, hij had paarlen zien blinken op de straten, karbonkels en topazen aan de klederen van de bedelman, er was geen kind in heel het land dat voor Saïds oog geen rozen droeg, geen vrouw, hetzij in het paleis, hetzij op het veld, die niet ging in de morgengloor der schepping. Hij was een man die zoete wijn dronk uit alles wat hem verscheen bij het licht van de zon

[p. 327]

en van de maan, zo veel dat zijn taal een nieuwe taal werd, gloeiend van verrukking, waarvan de vonken binnenschoten in een ieder die haar hoorde. Wie de jeugd hadden en in de toekomst staarden hoorden daar de muziek van Saïds verzen en de toekomst doemde op uit nevelen van het paradijs. Liever dan de spreuken der wijzen lieten zij een vers van de gelukkige in de tapijten weven en het fraaist geschenk dat men de vriend geven kon was een rol pergament met een enkel vers beschreven.

Maar de oude wijzen zeiden: Wat is toch de schoonheid die Saïd vindt? De wereld is heden zoals zij gisteren was, geen dag of geen nacht geeft ons iets nieuws. Granaat en bloed zijn rood gelijk zij altijd rood geweest zijn, niet anders, grauw is het stof, grauw zal het blijven. Gelijk de zon schijnt over ons, zo heeft zij over onze voorouders geschenen. Dwaas is hij die meent dat een ogenblik meer kan zijn dan een ander. Het waren echter de verzadigden die naar hen luisterden, de begerigen bleven vragen naar de woorden van de dichter, seizoen na seizoen.

Toen, op een dag, rees het gerucht dat de stem van Saïd zweeg en dat hij nergens in het land te zien was. Men zocht in alle delen en na veel zoeken werd bekend dat hij de eenzaamheid had verkozen omdat hij de wereld niet meer wilde zien, hij had zich een woning gemaakt in een steenkloof van de wildernis, met een palmboom aan een bron. Al wat hij daar nog zag was het licht des hemels, het zand der aarde, de palmboom en het water. Wie hem hadden bezocht verklaarden dat hij gezwegen had op hun vragen, er was geen vers meer van hem te horen.

Toen het de kalief ter ore kwam dat Saïd zich van de wereld had afgewend, werd hij verstoord en daar hij de reden wilde kennen beval hij zijn boden de dichter voor zijn troon te voeren. En nadat zij hem gebracht hadden sprak de kalief aldus tot hem: Weet dat gij schuldig zijt aan schennis. De wereld is een schoon lustverblijf voor de mens, gelijk gijzelf in zomer en winter hebt verkondigd, en indien gij u nochtans van haar afwendt en in uw schuilplaats haar gezegende gaven verwerpt, beledigt gij de schepper die u gunde hier te leven. Mijn rijk is heerlijk boven alle rijken, van het ene tot het andere einde stralend van de vrede, de genietingen tieren er op elk duimbreed van de grond. Nochtans verwerpt gij de gunst die ik u liet om hier te wonen. Zeg mij de reden van uw verachting, die ik niet begrijp, daar gij immers nooit genoeg de lof kondt zingen van de prachten des

[p. 328]

lands, van de welgemaaktheid der mensen die rondom u wonen. Zeg, Saïd, waarom gij uzelf tegenspreekt.

Vorst, antwoordde Saïd, ik heb ook gezegd: de wereld is een spel van gedaanten dat geen seconde stilstaat. Zij was voor mij een spel dat mij de steden en de mensen, de tuinen en de bloemen, de velden en de vogels, ja, alles wat aan mijn oog voorbijging, onovertreffelijk in schoonheid toonde, langduriger dan het een uwer gehoorzamen gegund was. Maar niettemin is het een spel dat beweegt en verandert en al de heerlijkheden die ik hier gisteren zag zijn voorbijgegaan. Toen volgde er een ogenblik dat het mij een gedaante toonde die ik in mijn ziel bewaren wil tot de eeuwigheid. Ik weet dat ook het ondenkbare de schepper mogelijk is en indien het zijn wil ware een gedaante voor mijn oog te zenden, die schoner dan deze is, zou mijn verstand verdwalen want ik zou menen naar de hemel gevoerd te zijn. Daarom ging ik van de mensen weg om alleen te blijven met haar beeld in mijn herinnering.

De kalief, menende dat hij bevangen was van de waan der minnaars, wenste de vrouw te zien die hem betoverd had, want zeker was zij de schoonste in het rijk.

Spreek van de vrouw, zeide hij, noem mij haar bekoringen en zeg mij de plaats waar de boden haar vinden.

Uw dienaar, die ongetelde woorden had voor de lof van alle heerlijkheden die in menigten in dit land gevonden werden, kent geen woorden die Ayesha kunnen noemen. Wat baat het of ik zou spreken van haar voorhoofd, een troon van ivoor, gekroond door een diadeem van zwarte rozen, van haar lippen die een kust zijn van bloesemende granaten, en daarachter murmelt de bron der hemelse muziek, van haar ogen, licht en ruim die de poorten zijn tot het heelal, van de witte glans harer handen, open voor de liefste zegen. Wat baat het of ik al de dagen van mijn leven zou wijden aan het noemen van haar schoonheid? Nooit zal ik het woord vinden dat Ayesha noemt die zij is. Zie zelf, mijn gebieder, zend uw boden naar Rassobah in het witte huis van haar vader. En gun dat ik terugkeer, want de herinnering is genoeg.

De kalief liet Saïd gaan en hij zond boden.

Er waren vele dorpen, gehuchten, nederzettingen, die Rassobah heetten, daar het rijk zeer groot was en het volk zeer talrijk. En in al die dorpen en nederzettingen vonden de boden alle huizen

[p. 329]

wit en verscheidene vrouwen die de naam Ayesha droegen, die immers volgens de overlevering geluk bracht in de liefde en het moederschap. Maar in één gehucht vonden zij een ezeldrijver die zich herinnerde dat Saïd als gast in zijn woning had gezeten, het water en het brood had hij niet gezien, hij had de ogen nedergeslagen gehouden terwijl de dochter Ayesha voor hem zat. Deze Ayesha dan voerden zij ter stad in het paleis.

Daar stond zij in de hof der vrouwen toen de kalief kwam, schamel en vreemd te midden der kostelijk gekleden. De kalief wenkte haar te naderen voor zijn zetel en lang beschouwde hij haar aangezicht en haar gestalte. Hij schonk haar een kleinood en liet haar terugvoeren naar haar dorp. Daarna beval hij Saïd weer te ontbieden en toen die voor hem stond sprak hij aldus: De waan heeft u verblind en uw verstand verdwaasd. De geringste mijner vrouwen is van gestalte schoner dan de dorpse die u bekoord heeft. De dienaressen van mijn huis hebben blanker voorhoofd. Ieder mijner paarden heeft zachter glanzend haar op het hoofd dan deze. De borstel voor mijn mantel is fijner dan haar wenkbrauwen. Haar handen mogen bekwaam zijn voor het huiswerk, maar zelfs geen marktman zal ze edel noemen. Keer terug uit uw afzondering en open uw ogen, kies verstandig uit de duizenden één die uw bewondering waardig is.

Vorst, antwoordde Saïd, de gedaanten dezer wereld wisselen gestadig, zij wentelen iedere seconde van het spel. Gij stondt boven toen het u Ayesha toonde, ik stond onder op een vorig ogenblik. Gij hebt Ayesha gezien toen in uw paleis het morgenlicht op haar viel, ik heb haar gezien waar zij zat in het huis haars vaders toen de zon rood de ingang der deur voorbijging. Zelfs als gij door het venster van mijn oog kondt zien zoudt gij een sterfelijk schepsel zien. Maar ik heb een heilige gezien. Gij behoudt voor uw oog de herinnering aan uw vrouwen, uw dienaressen, uw paarden, uw borstel, ik bewaar in mijn herinnering een wonder.