Verzameld werk. Deel 7

Virginia Woolf Flush

Flush was de roodbruine cocker-spaniel, die Elizabeth Barret had gekregen nog voor zij met Robert Browning was getrouwd. Jarenlang hield hij haar gezelschap in de ziekenkamer, waar hij geen vrijheid genoot. Toen de Brownings naar Florence verhuisden ging hij mee en hier mocht hij rondlopen waar hij maar wilde. Hij die vroeger met geen enkele hond omgang had nam hier de manieren van straathonden over.

Twee- of drieduizend woorden zijn niet eens genoeg om te noemen wat wij zien en Mrs. Browning moest zelf erkennen dat de Apennijnen boven haar macht gingen: ‘Van deze dingen kan ik u toch geen begrip geven,/rs - maar voor wat wij ruiken hebben wij maar twee en een half woord ter beschikking. De menselijke neus bestaat eigenlijk niet. De grootste dichters ter wereld hebben aan de ene kant rozen, aan de andere mest geroken. De oneindige schakeringen daartussen zijn niet te boek gesteld. En het was in de wereld van de reuk dat Flush het meest leefde. De liefde was voornamelijk reuk: vorm en kleur waren reuk; muziek, architectuur, wet, politiek en wetenschap waren reuk. Zelfs godsdienst was reuk voor hem. Wij zijn niet in staat zijn eenvoudigste ervaringen met het kluifje en het beschuit te beschrijven. Ook Mr. Swinburne zou niet hebben kunnen zeggen wat de geuren van Wimpole Street op een warme middag in juni voor Flush betekenden. En wat betreft de reuk van die andere spaniel die hij, - Flush dan - op een avond naliep, vermengd met de reuken van fakkels, laurieren, wierook, vaandels, waskaarsen en een slinger van rozeblaadjes vertrapt door een satijnen hakje dat in kamfer was bewaard, misschien zou Shakespeare, als hij bij het schrijven van Antonius en Cleopatra even had opgehouden, - maar Shakespeare hield niet op.

[p. 754]

Daarmede dus onze onbekwaamheid erkennende kunnen wij slechts opmerken dat in deze volste, vrijste, gelukkigste jaren van zijn leven Italië voor Flush voornamelijk een opeenvolging van geuren betekende. Men mag aannemen dat de liefde allengs haar verlokkingen voor hem verloor. De reuk bleef. Toen zij in de Casa Guidi terug waren had een ieder zijn bezigheden. Mr. Browning schreef geregeld in de ene kamer, Mrs. Browning schreef geregeld in de andere. Het kind speelde in de kinderkamer. Maar Flush ging de straten van Florence op om te genieten van de zaligheden der geuren. Hij baande zijn weg door hoofden zijstraten, door stegen en over pleinen door de reuk. Zijn neus snoof de weg van reuk tot reuk, de ruwe, de gladde, de donkere, de gouden. In en uit ging hij, heen en weer, waar men koper bewerkt, waar men brood bakt, waar vrouwen hun haar zitten te kammen, waar vogelkooien hoog opgestapeld op de rijweg staan, waar de wijn in donkerrode vlekken op het plaveisel wordt gemorst, waar het naar leder ruikt en paardentuig en knoflook, waar kleden geklopt worden en waar wingerdbladen wuiven, waar mannen zitten en drinken en spuwen en dobbelen, - overal liep hij in en uit, overal met de neus langs de grond, volop het wezen der dingen snuivende, of met de neus in de lucht die trilde van aroma. Hij sliep op dit plekje heet van de zon - wat kon de zon de steen laten ruiken! Hij zocht die donkere gang van schaduw - wat kon de zure schaduw de steen laten ruiken! Hij verslond hele trossen rijpe druiven alleen om hun purperen reuk. Hij kauwde op alles wat de Italiaanse huisvrouw aan taaie restjes van macaroni of geitevlees van het balkon had gegooid en spuwde het weer uit - geitevlees en macaroni waren schorre reuken, karmozijnen reuken. Hij liep de bezwijmende zoetigheid van wierook na tot in de violette kronkelgangen van donkere kathedralen en, al snuivende, trachtte hij het goud te likken van de grafzerk waar het licht van gebrand glas op lag.

Zijn gevoelszintuig was niet minder sterk. Hij kende Florence in haar marmeren gladheid en haar keiige ruwheid. Grauwe vouwen in gebeeldhouwde mantels, gepolijste vingers en voeten van steen kregen een lik van zijn tong, de aanraking van zijn trillende snuit. Aan de bijzonder gevoelige zolen van zijn poten kwam de duidelijke afdruk van Latijnse inscripties. Kortom hij kende Florence zoals geen menselijk wezen het gekend heeft, ook niet zoals Ruskin of George Eliot het kende. Alleen stommen

[p. 755]

kennen het zo. Geen enkele van zijn duizenden sensaties onderwierp zich ooit aan de wanvorming van woorden.

Evenwel, ofschoon het de biograaf aangenaam zou zijn uit dit alles het gevolg te trekken dat het leven van Flush op de laatmiddelbare leeftijd een zwelgpartij van genot was alle beschrijving te boven gaande, en voorts te beweren dat, terwijl het kind dag na dag een nieuw woord leerde en daarmee sensaties een eindje verder uit zijn bereik verschoof, het lot Flush daarentegen in een paradijs liet wandelen waar de wezenlijkheid der dingen in hun uiterste zuiverheid bestaan-zou dit nochtans niet waar zijn. De geest die van ster tot ster zweeft, de vogel wiens verste vlucht over poolsneeuw of tropenwoud nimmer in de nabijheid van mensenwoning en haar schoorsteenrook gebracht wordt, mag voor zover wij weten zulke onschendbaarheid genieten, zulk een volledige zegen. Maar Flush had op menselijke schoten gelegen en menselijke stemmen gehoord. Zijn lichaam was doortrokken van menselijke hartstochten, hij kende alle nuancen van jaloezie, woede en wanhoop. In de zomer werd hij geteisterd door de vlooien. Met wrede ironie bracht de zon, die de druiven rijpt, ook de vlooien voort. ‘Het martelaarschap van Savonarola,’ schreef Mrs. Browning, ‘is haast niet erger dan dat van Flush in de zomer.’

In ieder hoekje van de Florentijnse huizen sprongen vlooien in het leven, zij wipten en buitelden uit ieder spleetje tussen de stenen, uit iedere plooi van oud wandtapijt, uit iedere mantel, hoed of deken. Zij nestelden zich in Flush zijn vacht. Door het dikste van zijn jas beten zij zich een weg. Hij krabde en kratste. Zijn gezondheid leed eronder, hij werd knorrig en mager. Er werd raad gevraagd aan Miss Mitford, aan wie hij hoorde toen hij nog een klein hondje was. Wat voor middel is er, vroeg Mrs. Browning, tegen vlooien? Miss Mitford, die nog steeds in Three Mile Cross woonde en nog steeds treurspelen schreef, legde haar pen neder en zocht onder haar oude recepten wat zij haar hond Mayflower of Rosebud had gegeven. Maar de vlooien van Reading gaan voor een wissewasje weg, de vlooien van Florence zijn rood en stoer en Miss Mitfords poeder was als snuif voor ze. In hun wanhoop gingen Mr. Browning en zijn vrouw op hun knieën naast een emmer water en deden hun best het kwaad te bezweren met zeep en boender. Tevergeefs. Tot overmaat merkte Mr. Browning op een dag, toen hij met Flush wandelde, dat de

[p. 756]

mensen naar hem keken en wezen, hij hoorde dat een man fluisterde met de vinger aan de neus: ‘la rogna’, hetgeen schurft betekent. Daar Mr. Browning tegenwoordig evenveel als zijn vrouw van Flush hield, was het ondragelijk te horen dat zijn wandelkameraad aldus gebrandmerkt werd. ‘Robert,’ schreef zijn vrouw, ’kon het niet langer dulden.’ Er bleef maar één middel over, maar het was even kras als de kwaal zelf. Hoe democratisch Flush ook geworden was en hoe onverschillig voor de tekenen van stand, hij was gebleven wat Sir Philip Sidney hem genoemd had, een geboren gentleman. Hij droeg zijn stamboom aan het lijf. Zijn haarvacht betekende voor hem wat een gouden horloge met inscriptie en gegraveerd familiewapen betekende voor een verarmde landjonker wiens uitgestrekte goederen ingekrompen zijn tot een achtertuin. En die haarvacht wilde Mr. Browning nu opofferen. Hij riep Flush bij zich en, zoals Mrs. Browning schreef: ‘Hij nam een schaar en knipte hem helemaal tot hij op een leeuw leek.’

Hoe meer Mr. Browning knipte, hoe meer de waardigheidstekenen van een cocker-spaniel op de grond vielen, hoe meer de gedaanteverandering tot zijn nek steeg, zo meer voelde Flush zich van zijn manlijk voorkomen ontdaan, in rang verlaagd, te schande gemaakt. Wat ben ik nu ? dacht hij toen hij in de spiegel keek. En de spiegel antwoordde met de schaamteloze oprechtheid die des spiegels is: Je bent niets. Hij was niemand. Zeker was hij geen cocker-spaniel meer. Maar terwijl hij keek scheen het of zijn oren, nu kaal en krullenloos, begonnen te trekken, of de machtige geesten van waarheid en lach er iets in fluisterden. Niets te zijn, is dat eigenlijk niet de meest bevredigende toestand in de wereld? Hij keek nog eens. Hij droeg een schouderkraag. De bombast aan de kaak te stellen van degenen die denken dat ze iets zijn, was dat niet een soort levenstaak? Hoe ook, en op welke wijze hij de zaak moest oplossen, hij was vrij van vlooien. Hij schudde zijn kraag, hij danste op zijn naakte, verdunde poten. Hij werd weer vrolijk. Evenzo zal een grote schoonheid, die van het ziekbed opstaat en ontdekt dat haar aangezicht voor eeuwig is geschonden, een vuurtje maken van kleren en schoonheidsmiddelen, van vreugde lachen bij de gedachte dat zij nooit meer in de spiegel hoeft te kijken noch te vrezen voor de koelheid van een minnaar of de bekoringen van een mededingster. Evenzo zal de predikant, die twintig jaar opgetuigd is geweest in stijfsel

[p. 757]

en lakens pak, zijn halsboord in de bak gooien en de weggesloten werken van Voltaire uit de kast halen.

En zo holde Flush weg, kaalgeknipt tot het evenbeeld van een leeuw, maar van vlooien vrij. ‘Flush,’ schreef Mrs. Browning aan haar zuster, ‘is wijs.’ Zij dacht misschien aan de Grieken, die zeiden dat het geluk alleen gewonnen wordt door het leed. De ware filosoof is hij die zijn jas is kwijtgeraakt en vrij van vlooien.