Verzameld werk. Deel 7

[p. 81]

De ideeën van Duimelot

Er woonde vroeger boven in het huis aan de hoek van de Rundermarkt en het grachtje een oude man die wegens de kleinheid van zijn gestalte Duimelot genoemd werd. In zijn jeugd was het een spotnaam geweest, maar toen hij grijze haren had sprak men die met genegenheid en dikwijls met bewondering uit. Ofschoon de natuur hem met kleine maten had geschapen, althans vergeleken bij de andere mensen in de stad, had zij het sierlijk en met overleg gedaan, geen enkel deel van het lichaam buiten de schaal. Bovenmatig en al te kwistig was zij alleen geweest met haar gave voor het verstand. Men ziet het dikwijls, dat kleine mensen meer vernuft en menigmaal ook meer wijsheid dan grote hebben. Het is of de natuur bij haar werk plotseling ontdekte dat zij niet gedacht had aan de omgeving waarin haar creatuur geplaatst zou worden en, om het evenwicht te herstellen, het innerlijk rijker stoffeerde dan zij gewoonlijk doet, zodat de gestalte, ondanks de kleinheid, een waardige plaats kon innemen. Men luistere in de raadszalen, waar de wijzen des lands vergaderen, en zie de sprekers aan, men zal waarnemen dat de rechte woorden, rustig en zeker gesproken, in vele gevallen van de kleine mannen komen. Men zij ook voorzichtig zich aan een twistgesprek te wagen met een klein mens, hetzij man hetzij vrouw, want gewoonlijk ontmoet men een vaardige geestigheid.

Duimelot, die op de oude dag zijn beroep niet meer uitoefende, kon zich vrijelijk overgeven aan zijn eigenaardige fantasie. Hij was verzot op verhalen, maar zij moesten buitenissig zijn, het liefst paradoxaal, verhalen die de alledaagse maat te buiten gingen. Wanneer hij vernam van iemand, die van verre reizen was teruggekeerd, bezocht hij hem en ondervroeg hem op schrandere wijze, zodat hij zelfs uit de mond van de domme of de onverschillige reiziger een merkwaardigheid wist te winnen. In het onderhoud met verstandigen of geleerden, die zijn belangstelling naar waarde schatten, ontstonden levendige gesprekken, fonkelend van verbeelding, ver afgedwaald van het oorspronkelijk onderwerp, want Duimelot vergastte een ieder, die er prijs

[p. 82]

op stelde, op zijn eigen ideeën en fantasieën, zinneloos voor sommigen, voor anderen zinrijk.

Twee vermaarde heren, een dierkundige en een zielkundige, kwamen eens in de stad en werden uitgenodigd bij Duimelot. Zij zaten bij hem in de hoge kamer aan het venster, vertellend van hun wederwaardigheden in Afrika. Daar hadden zij jaren doorgebracht in de studie van de gorilla. Met geduld en wetenschap waren zij erin geslaagd een fraai exemplaar van dit apengeslacht op te voeden zodat hij, evenals de mens, in staat was werktuig te gebruiken en over de taal beschikte, zij het ook in bescheiden mate.

Het is merkwaardig, zeide Duimelot, waar zal de grens zijn? Ja, mijnheer, sprak een der heren, merkwaardig. Het experiment bewijst de mogelijkheid dat de dieren leren wat de mensen kunnen, althans de zoogdieren. Maar daar ligt, dunkt ons, de grens van de mogelijkheid. Van het weekdier kan men geen spraak verwachten. Waar geen orgaan is kan geen functie zijn. De grens is door de natuur gesteld. Een vis kunnen wij niet gelijk maken aan een mens, een mens niet aan een bovennatuurlijk wezen, als u daaraan geloven mocht.

Zeker geloof ik daaraan, antwoordde Duimelot, daarom juist ben ik nieuwsgierig naar de grens. Met de grens bedoel ik de grens van uw kennis en van uw werk, niet van de loop der gebeurtenissen, waarvan uw experiment er één is. Gij weet het, men kan enerzijds beweren dat er aan de kennis een grens moet zijn, anderzijds evengoed dat de kennis geen grenzen mag aanvaarden. Wie zulke dingen als eindeloosheid of bovennatuurlijkheid wil doorgronden en daartoe ook met voldoende verstand begaafd is, mag zich niet laten weerhouden door het begrip grens. Dit is theorie. De practicus, die de spanne van zijn bestaan overziet en van een bepaalde tijd zaad, groei, vrucht wenst te aanschouwen, stelt zich tevreden met een maat van kennis, een maat van werk, hetzij groot, hetzij klein. Heb ik u begrepen, mijnheren?

Wij zijn praktisch, als u het zo noemen wil, mijnheer Duimelot.

Laat ik u dan zeggen dat ik het niet aardig van u vind, dat gij aan de kwallen en de infusiebeestjes de mogelijkheid ontzegt om te leren praten en met de breipen om te gaan. Het is maar een gevoel, misschien sentimenteel. Dat is ook de hoop die ik op de

[p. 83]

toekomst heb gevestigd. Ik heb de hoop dat mettertijd alle creaturen, niet alleen de gorilla's en de nijlpaarden, ook de lieveheershaantjes en de kapelletjes leren zingen en gedichten maken. Wat een paradijs doet zich voor ons open! Heel de aarde een lofzang zingend met miljoenen sopranen en tenoren, alten, baritons en bassen, wie weet hoeveel meer schakering van stemgeluid.

Het verbaast ons, zeide een der heren, zulke grote gedachten uit zo'n kleine mond te horen.

Ik doe mijn best de mond klein te houden. Groot en klein? vroeg Duimelot, ik heb daar zo lang over gedacht dat ik er niets meer van weet, behalve dat het woorden zijn. Laat ik op mijn beurt u iets vertellen, over Klein Duimpje, iets dat gij van uw kindermeisjes misschien niet gehoord hebt. Hoe oud Klein Duimpje is zou de knapste niet kunnen zeggen, mogelijk was hij er al voor de wereld. Iemand, die zo oud is, moet begrijpelijkerwijs een geschiedenis hebben waar geen boek groot genoeg voor is, ik weet er dan ook maar een heel klein gedeelte van.

Nadat de aarde uit de baaierd was voortgekomen, in de eeuwen toen er niets dan water bestond, was Klein Duimpje natuurlijk een zeeman. Dus had hij ook een schip, laat ons zeggen van zeewier gevlochten. Een ieder die bestaat, heeft een taak, hetzij dit, hetzij dat. En zo had Klein Duimpje tot taak de zee te meten. Men zou van zo'n schrander knaapje verwacht hebben dat hij het op zo'n schrandere wijze deed. Hij nam een stokje, dat zijn hand omvatten kon, stak het in de zee, hief het op en liet dan de droppel, die eraan hing, weer vallen in de zee. En zo deed hij al de tijd voor de aarde uit de wateren verrees. Hij dacht: De zee is groot, maar eens is zij klein geweest, want al wat groot is, is klein begonnen. De droppel is het begin. Ken ik de droppel, dan ken ik ook de grootheid van de zee. Wie rekenen geleerd heeft zal misschien zeggen dat hij zich vergissen moest en dat hij dikwijls dezelfde droppel opnam. Maar Duimpje telde niet, hij mat en deed dat zoals iemand van zijn postuur doen kon. Zo groot de droppel is, dacht hij, zo groot is de zee. Alweer zal de rekenaar misschien zeggen dat de zee groot geworden was terwijl de droppel klein bleef. Of Duimpje gelijk had weet ik niet, toen hij dacht: De zee is groot geworden door klein te worden. Want ik heb gehoord dat Brahma een andere manier had om de oceaan te meten. Hij voer op een lotusblad met de ogen toe en liet de gedachte stilstaan.

[p. 84]

Gij hebt wel gehoord dat Klein Duimpje later ook tot taak kreeg de sterren te lezen omdat Uranus eens meer wilde weten dan dat hij ze aan de hemel had gezet. Duimpje was daarvoor het best geschikt omdat hij het nietigste sterretje niet over het hoofd zag, zoals de mensen die zelfs planeten vlakbij niet onderscheiden konden. Toen hij antwoord bracht zeide hij: Op de kleinste ster staat zus en zo geschreven, op de grootste zus en zo, alles eender want de grote wordt klein en de kleine wordt groot. Dit antwoord mishaagde Uranus, die zelf zeer groot meende te zijn, hij werd woedend en dreigde Duimpje te verslinden. Duimpje antwoordde: Het geeft u niets, er komt een dag dat ik u kan verslinden.

Natuurlijk groeide hij zoals alles groeit. De heren weten beter dan ik dat de hoogste boom eens een zaadje was dat men op de hand kon houden. In die oeroude tijden, waarvan ons zo weinig bekend is, moet hij heel klein geweest zijn, want in de periode, toen wij weer van hem hoorden, was hij nog maar een duim lang, zoals het lied ons duidelijk mededeelt: dan ik dat de hoogste boom eens een zaadje was dat men op de hand kon houden. In die oeroude tijden, waarvan ons zo weinig bekend is, moet hij heel klein geweest zijn, want in de periode, toen wij weer van hem hoorden, was hij nog maar een duim lang, zoals het lied ons duidelijk mededeelt:

In Arthur's court Tom Thumb did live
A man of mickle might,
The best of all the Table Round
And eke a doughty knight,
His stature but an inch in height.

Gij hoort het: een geduchte ridder wordt hij hier genoemd, de beste van allen aan de tafelronde. Dat wil wat zeggen, beter dan Gawan, beter dan Lancelot. Denkt gij dat de koning geen goede reden had om hem tot het genootschap van de tafelronde toe te laten? Hij was een der drie raadsheren en dikwijls gaven zijn woorden de koning groter overwinning dan de zwaarden van de andere ridders. Bijvoorbeeld noem ik u de strijd met de Halve Man. Dikwijls ontmoette de koning dit griezelig monster in het bos. Eerst verscheen het hem als een dartel jongetje dat zich over de krullen liet strelen, maar zodra hij merkte dat de koning behagen in hem schepte, veranderde hij in de afschuwelijke gestalte van een halve man, die hem tartte: Ik ben de Gewoonte, vecht met mij als gij kunt. En altijd ontweek de koning hem en steeds groeide de verschijning van een klein jongetje tot een groter en groter monster. De koning wist niet hoe hij zich van

[p. 85]

hem bevrijden moest en vroeg Klein Duimpje raad. Hij zeide: De strijd tegen een monster is groot en kost bloed, de strijd tegen een jongetje valt u licht. Doe grote dingen wanneer ze nog klein zijn. En lange tijd werd de koning niet door die halve man gekweld omdat hij hem dadelijk verjoeg, tot hij later, toen hij zwak van zin werd, de raad van Klein Duimpje vergat. Toen werd hij klein, nog kleiner dan zijn raadsheer.

Ik zou nog veel meer kunnen vertellen van dat doorluchte ventje, maar ik vrees dat gij er weinig uit zoudt leren, want gij zijt wijzer dan hij, die tegenwoordig maar de guit speelt in de kinderkamer, veel wijzer dan zijn naamgenoot Duimelot, die zijn behagen zoekt in verzinsels. Wat gij voor de gorilla hebt gedaan, mijnheren, is een daad. Voorlopig een geringe daad, gij zult het erkennen, want als het spreken en het werken tot die ene gorilla beperkt bleven, zou uw moeite spoedig vergeten zijn. Maar ik heb een goede hoop dat uw daad zal groeien en dat binnenkort alle gorilla's kunnen spreken en werken. Dan, wanneer de wereld vol is van een nieuw geslacht, zal men u eren omdat gij gedaan hebt volgens de woorden van Klein Duimpje, een grote daad toen zij nog klein was. Misschien gedenkt de nakomeling ook hem. Tegenwoordig zien weinig mensen hem want hij is maar klein. Wij zijn het erover eens dat dit ook het beste voor hem is.