Verzameld werk. Deel 7

[p. 29]

Het Lachende Water

De meester was ter ziele gegaan, de meesteres had het land verlaten om in de stad haar zoon de opvoeding te verschaffen die bij een jong heertje past en de plantage werd beheerd door Hilkin, een man die geen kwaad hart had, maar zo grillig was geschapen dat niemand ooit kon weten of hij de volgende minuut zou lachen of de zweepslag voelen. Een hekel hadden de zwartgeborenen niet aan hem, want hij kon zo vriendelijk zijn dat het wel leek of hij hun genegenheid toedroeg. Waar er een ziek lag kwam hij met goede woorden binnen, met een zak vol gebraden nootjes of zoete koeken en zeep om te wassen; de kleine kinderen, voor wie hij altijd iets te geven had, hielden hem vast of liepen hem na. Maar de groten moesten altijd bij hem oppassen wat zij zeiden of deden en wie kon er altijd van tevoren weten of hij verkeerd zou spreken of verkeerd doen, wie kon op het gezicht van Hilkin zien aankomen of hij het goed vond of slecht? De een mocht een baal even vlug als een ander pakken, toch zou hij naar de ander niet kijken en op de een woedend toetreden met de zweep. Hij sloeg hard, meestal kwam er bloed, het vel werd groen. Er was geen enkel die geen striemen kon vertonen.

Eleazar, de oudste man, wiens gladde schedel blonk binnen de witte krullenkrans, zeide: Kijk maar eens uit je ogen, de baas wordt nooit kwaad als hij de zweep ergens heeft neergelegd, dan kan je zelf rekenen dat hij het niet is die kwaad wordt, maar de zweep. Zonder dat ding zou het hier zijn zoals in het heilig paradijs, geen pijn, geen vloeken. Maar laten we geduldig zijn, er komt een dag dat dat ding goed wordt en ons alleen maar vrolijk maakt.

Wat Eleazar zeide werd altijd door iedereen met eerbied aangehoord omdat het dikwijls was uitgekomen zoals hij voorspeld had.

Alleen Lily Mary, zijn vrouw, en Jozabad, zijn broer, spraken hem tegen, maar enkel uit gewoonte, want zij geloofden hem wel. Als je onze El hoort zou je denken dat de zweep ons nog aan het lachen maakt, zeide Lily Mary, en Jozabad zeide:

[p. 30]

El is een aanbidder van stomme dingen, een echte heiden.

Dat was overdreven. Wel geloofde Eleazar, dat alles onder de zon, dus ook de dingen zonder leven, een van tevoren vastgestelde bestemming had, zoals verwacht kon worden van een wijs bestuurde wereld, maar hij kon niet alle dingen een gelijke eerbied toedragen. Een zweep was nodig om de tucht te bewaren, zo nodig om te kastijden; een pan was veel nuttiger om de soep te koken. Een goede pan verkoos hij boven een goede zweep. Maar een pan met een gat erin achtte hij minder dan een zweep die met matigheid wist te slaan. Het verschil zat zowel in de aard van het voorwerp als in de wijze waarop het zijn werk deed.

De zweep van Hilkin nu maakte misbruik van haar macht en dat kon zij gemakkelijk doen omdat zij wonderlijk goed gemaakt was en bovendien gedragen werd in de hand van een wispelturig man, die zich gauw door haar liet verleiden. Het was niet een valse zweep, zoals men in Mississippi zag, kort en hard, eerder een bullepees te noemen, maar een werktuig van nobel voorkomen, van glanzend buigzaam hout, met een lederen handvat en een lange dunne riem, die fel kon kletteren op de maat. Als die riem uitschoot raakte hij altijd, over anderen heen, juist wat hij raken wilde en zijn slag was als de beet van een wilde kat, zijn geluid zo scherp dat men het in de verte hoorde en er stil van werd.

Een paar maanden nadat de oude man zijn voorspelling had gedaan zeiden de mensen: Deze keer heeft El het mis gehad. Wij zijn zo geduldig geweest als schildpadden en het heeft ons niets gegeven, zo stil als muizen en de zweep heeft alleen maar harder gekletterd en lelijker geslagen, de baas is nog veel wispelturiger geworden en er is niemand die geen koele bladeren met olie ergens op het lijf moet binden om zijn wond te genezen. Wanneer hoort men hier nog zingen? De kinderen zijn bang geworden, als zij lachen en spelen is het stilletjes achter de stal of in donker. Alleen de Heer weet wat ieder van ons denkt en voor Hem moeten wij geduldig blijven, maar niet omdat wij aan de praatjes van Eleazar geloven. Lily Mary zeide: El is een zot, niemand die dat beter weet dan ik. En Jozabad verbeterde haar: Een zot, noem je hem? Weet je dan niet, vrouw, dat een heiden niet anders dan een zot kan zijn? Laat ons bidden, je zal zien dat er in het leven hierna geen zweep zal zijn.

De eerbied voor Eleazar taande, maar dat was het niet waarom

[p. 31]

hij zijn werk met gebogen hoofd deed en 's avonds stil zat in een duistere hoek. Dat er in het leven hierna geen zweep zou zijn, dacht hij, ieder gedoopt kind kon dat weten. En dat er in deze wereld wel een zweep moest zijn, was ook duidelijk voor iedereen, evenals de gekleurde man gekleurd geboren werd om de wit geboren man te dienen. De vraag was alleen of de zweep misbruik moest maken, hoe langer hoe erger, en of de gekleurde mannen en vrouwen hoe langer hoe meer wonden moesten dragen, de gekleurde kinderen in het verborgen spelen. Eleazar geloofde niet dat dit van tevoren zo was beraamd. De baas, dacht Eleazar, is niet altijd kwaad geweest, want vroeger had hij een goed hart. En een goed hart wordt niet slecht. Het is dus de zweep, die zich te buiten gaat. Hoe kan dat veranderen?

Met zulke gedachten deed hij zijn werk langs de oever van de rivier, zo vlug hij kon met zijn oude handen, en dikwijls zuchtte hij. Het werd zo erg met de zweep dat de kinderen niet meer hardop durfden te huilen. Hij keek de rivier aan, naar het noorden vanwaar zij kwam, naar het zuiden waarheen zij ging. Er waren andere landen dan dit en Eleazar vroeg of daar ook zoveel geduld moest worden als hier, maar de rivier gaf geen antwoord. Hij benijdde het water dat ergens anders heen kon gaan.

Het was mooi, helder water, iets roodachtig van kleur, zodat de hemel die erin spiegelde de hele dag gloorde als in de dageraad, met wolken als grote rozen. Dikwijls wanneer hij het kletteren van de zweep in de verte hoorde en wist dat er weer een geraakt werd, bukte hij zich aan de oever, keek in het water en vroeg of het niet veranderen kon, zodat er in zijn hart geen pijn meer hoefde te zijn. Dan zag hij zijn gezicht, glimmend in de witte baard, met de ogen zwart van bedroefdheid. Hij wist wel dat hij te oud was om te huilen, maar toch vielen er tranen in het water. Hij vond het jammer, want zij bedierven er maar de helderheid.

En eens, toen hij weer zo voorovergebukt zat, vielen er veel tranen. Eleazar zag dat het water zo helder werd dat hij er tot in de verte doorheen kon zien, tot de bodem toe met de zilveren vissen en de kruipende wormen, die allemaal blonken. Het leek wel of zij vrolijk waren. Maar wat hij hoorde was het gekabbel van het water, heel zacht in de verte en duidelijk dicht bij hem. Hij vond het vreemd, want het klonk als lachen, en dat het water lachen kon had hij nooit geweten. Terwijl hij luisterde, kijkend

[p. 32]

naar zijn gezicht op het water, zag hij dat de mond openging en steeds wijder werd, de ogen kleiner. Hij hoorde ook lachen en eerst dacht hij dat het water het alleen deed, maar hij herkende zijn eigen stem, zachtjes, of hij zijn vrouw niet mocht wakker maken. Ja, hij was het zelf die lachte, samen met het water, maar het water deed het steeds luider en dat stak hem aan, daarom moest zijn lach steeds groter worden.

Een andere oude man, die daarlangs kwam, hoorde en zag hem, bleef staan en bukte eveneens om te zien wat er was. Hij richtte zich dadelijk weer op met een schaterlach, waarvan hij tranen in de ogen kreeg. Jozabad, hem horend, kwam over het veld aangelopen, hij dacht dat die twee door de duivel bezeten waren. Maar toen zij, ondanks zijn vermaningen, niet ophielden met lachen, keek ook hij in het water. Hij liet een geluidje horen zoals van een tortelduif, hij zette de handen in de zijden en hief een daverende lach aan. De vogels werden er stil van, maar boven hun stemmen klonk de verre lach van het water, zoals een vrolijke en zachte donder. Toen de bekkens voor het schaftuur luidden lachten zij nog en lachend kwamen zij drieën aan de woningen.

De vrouwen en de kinderen kwamen buiten, de mannen omringden hen. Het eerst lachten de kinderen mee en toen Jozabad even had kunnen zeggen dat het de rivier was, die hen zo aan het lachen had gemaakt renden zij in een troep daarheen. Gek zijn ze geworden, de Heer bescherme ons zondaars! riep Lily Mary. En ook zij liep met de andere moeders de kinderen achterna. De drie ouden gingen hun woningen binnen, hun luidruchtigheid bleef overal te horen en zij verschenen om beurten even aan hun deur om met nieuwe kracht hun ha-ha-ha en hi-hi-hi aan te heffen. Een voor een kwamen de mannen, die zaten te eten, buiten met hun brood in de hand, zij grinnikten al mee, zij proestten en verslikten zich aan de korsten. En zij liepen ijlings heen om te zien wat er aan de rivier gebeurde.

Lily Mary zat er aan de oever, uitgeput, de ogen vegend. Niet in de rivier kijken, riep zij een ieder die aankwam toe, de malle Jo en El hebben het water betoverd. In een dichte rij stonden de mensen daar, beurtelings vooroverbuigend en zich oprichtend, de armen zwaaiend, elkander vasthoudend en lachend ieder op zijn manier. Maar er kwam ritme en harmonie in de algemene lach. Het leek of een echo het geluid herhaalde of liever of een

[p. 33]

echo aan het menselijk geluid voorafging, een grote lach die over de rivier rolde naar de verte, in een zware maat. Dan herhaalde een koor van mensenstemmen de lach van de rivier, met bas en alt en sopraan van de kinderen.

Toen zij moe waren en naar huis keerden om met het eten voort te gaan, hoorden zij de zweep naderen, kletterend. Maar het was geen gewoon geluid, geen geluid dat bang maakte. Het was kletteren op een vrolijke maat, het was muziek van lachen, helder en hoog als de gouden hemel.

Hilkin stond in hun midden met open mond en schitterende ogen, de gele zweep in zijn hand blonk van licht en de riem schoot over hun hoofden met vonken uit. Maar hij raakte geen enkel lijf. Toen begon het lachen opnieuw, zo groot dat de Heer zelf het horen moest.

Sedert die dag kon de zweep niemand meer pijn doen, integendeel, iedereen begon te lachen zodra het kletteren werd gehoord. En mocht de riem zich eens vergissen en iemand raken, dan volgde er geen onderdrukte schreeuw, maar een gilletje van kitteling en daarna een open lach.

Eleazar werd voortaan als een profeet vereerd, hoewel Jozabad volhield dat hij een heiden was.

En nu weet men waarom die rivier Het Lachende Water werd genoemd.