Verzameld werk. Deel 5

[p. 585]

De vrouw in het rose

Het was in het einde van de lente en ochtend na ochtend lag de tuin stil onder een vochtige hemel in de zonneschijn. De oude eiken hadden weinig blad, de oude heesters stonden spichtig op hun dun onderhout. Maar de kleur van de lente was duidelijk te onderscheiden in fijne tinten van het bosje, waar het pad achter ging, tot de nieuwe stengels langs de schutting. Op het ronde perk in het midden, met blauwe lucht erboven, kwam een bloem al uit, de enige die hier nog bloeien kon. Behalve geritsel was er geen geluid dan van een vink. De bezigheid van de man, die hier rondging, was harken en schoffelen met de gedachten ergens anders en een mens, die hem oud zou noemen, kwam hier niet.

Ochtend na ochtend merkte hij onrust in de gedachten, die hem voor vragen stelden vanouds bekend, maar lang vergeten. Het oog, zeide een gedachte, neemt de kleuren van de planten waar. Als de kleur verdwijnt in het zwart van de nacht ziet het geen vormen meer. De kleur is van het gezicht het element. Zo is het voor de waarneming gesteld. Maar wat is het verschil tussen de kleur die voor deze ogen gestalten toont en de kleur die voor de ogen hierbinnen de gestalten van verbeelding of herinnering toont? Zijn zij beide werkelijk? beide verbeeldingen en herinneringen werkelijk? Dat de kleur, die mij gisteren verscheen, voor ik wakker werd, in wezen verschillen zou van de kleuren die ik nu in de tuin aanschouw, vind ik moeilijk te rijmen. En toch moet ik het geloven als ik mij niet het verstand ontzegd wil zien. Het is dus omdat ik staan blijf voor de grens, die mij van de waanzin scheidt, dat ik verschil maak tussen het een en het ander. Die kleur met de ogen toe gezien, is dus herinnering. Zonderling is het wel, dat de herinnering even duidelijk als deze ogen ziet, maar het heeft geen nut te zoeken wat daarvan de reden mag zijn.

En in de schemering vermoeid op de hark geleund, starend over het grijs gazon waar aan het einde het pad verzwond in het lila duister van het bosje, zag hij een tipje van de kleur die in de droom was verschenen, glanzend als een blaadje op de wind. Het

[p. 586]

kan niet werkelijk zijn, dacht hij, het is een kleur, die in de eenzaamheid van deze tuin niet past.

Toen hij bij de opgang van de zon buitenkwam verhief zich in het midden van het perk de enkele knop uit de natte bladeren met een schijntje van die kleur. Hij knikte in bewondering, hij dacht: Zou hier nog een roos willen bloeien aan een plant lang verwaarloosd en vergeten? Hij voelde dat hij niet alleen was en bij het schoffelen keek hij soms rond met ogen die zochten. Hij wist dat het verschijnen zou en dat het ogenblik dichtbij was.

De tuin lag onder een bedekte morgenlucht, maar elk druppeltje van dauw had toch een glinstering en al het groensel aan stammen en twijgen blonk in het waas dat op jonge kinderen ligt. Hij kwam recht op het gazon voor het perk, hij boog over de knop, die even wiegelde aan de stengel. Bij de geur herinnerde hij zich een verre tijd: was dit de rozestruik met een vergeten naam, de enige hier geplant, die kort gebloeid had? Het langste blaadje steeg uit de kelk met donkerrose en opende in een blanke vouw.

De ogen gingen op. Uit het lommer achter het bosje verscheen de rose kleur in een gestalte, de voeten zetten telkens een glans op het pad. En toen zij naast hem stond zag hij dat zij wazig was, vochtig op haar en ogen, donker en blank, er was in haar houding iets dat aanstonds valt. Zij sprak en hij kende het geluid: Toen wij hier stonden, wie weet in welke tijd, dacht ik dat het een droom was. Herinner je, het was een ogenblik. Wij waren jong, wij hadden veel te zeggen, wij wisten veel dat niemand wist. Herinner je de muziek die wij hier hoorden, de witte dagen vol getierelier, de zwarte nachten dat er niets was dan een geruis, wachtende harten. De tuin was dol van kleurigheid, de bloemen verdrongen elkander in het rood, in het wit, de struiken stonden rijk in hun livreien van groen en geel, ik weet nog dat het te veel was en ik soms de ogen sluiten moest. Zo veel van het leven was voor een mens niet mogelijk. Ik heb je horen zeggen dat ik nog niet wist wat een mens was, maar wist je zelf dan niet dat ik bij mensen was geboren en bij mensen had geleefd? Het was waar dat ik alles vergat toen ik in deze tuin kwam. Binnen in mij werd het of ik zweefde als een vlinder en de grond niet voelde. Ik hoor nog hoe ik lachte of het een ander was. Ik dacht ook dat ik droomde.

Maar duizend ogenblikken zijn gevolgd, de tuin is gebleven en

[p. 587]

de stem, die ik er hoorde, hoor ik altijd. Wie was het dan die droomde, de tuin of ik? Want ook ik ben gebleven, al was het niet hier.

Toen de stem zweeg dacht hij dat het de vink was, die hij gehoord had, de kleur van de rozeknop, die hij naast zich had gezien. De rest moest herinnering geweest zijn. Hij boog weer over de bloem en zag een tweede blanke vouw. Hij wist nog van vroeger dat de bloei van een roos, van het ontluiken tot het vallen van de blaadjes, kort van duur is. De zon bleef die dag verborgen, maar de bedekte lucht had een tinteling, koesterend voor de bladeren, die zich losser openden.

En later in de dag, eer het licht van de hemel ging, kwam hij voor het perk terug. In de stilte begon het geritsel dat de schemering voorafgaat. De roos had zich bewogen, de blaadjes had zij omgekeerd in smalle krullen en in het heimelijk midden was iets van goud te zien. De kleur was groot geworden, eenzaam in de tuin. Hij staarde tot hij niets dan het rose zag en alles daarbuiten grijs. Er was een aanwezigheid, de stem begon te spreken: Alle gedachten heb ik wel gehoord. En hadden ze niet alle naar het waarom van iets gevraagd, misschien had je dan gehoord wat aan deze kant gedacht werd. Ik weet nog hoe ik ook in de doolhof ging waar men naar het laatste vraagt, dat was een tijd van onrust en tranen in het hart. Ach, ik heb het nog niet verloren. Ginds en hier zijn zo ver gescheiden dat men wel verlangen moet naar hier of ginds, naar een ogenblik van gisteren of van morgen. Helaas dat twee verlangens niet gelijk zijn. Hier in de tuin wordt geroepen naar een bloei die voorbij is, het hart in mij roept naar de bloei die komen moet. Zal het weer een heden zijn dat wij elkaar ontmoeten? Goed zijn alleen het verleden en de toekomst, maar dit ogenblik, nu ik hier spreek en je naar mij luistert, is pijn. Heb je het gehoord? Het oudste blaadje van de roos buigt voorover en ligt morgen op de grond. Heb je het gehoord? De avondwind gaat door de takken weg vanhier.

Er was weinig licht in de schemering, maar hij zag nog de takjes bewegen, hij zag de gestalte wijken, los in de rose kleur gehuld, over het veld en in het duister van het pad. Hij hield de hand voor het gezicht en dacht: Hoe kan het herinnering zijn? Heb ik ooit een vrouw in deze tuin gekend? Verbeelding is het, schim van de waan. Hij tuurde en zag achter de struiken de kleur, aarzelend of zij terug zou keren. Toen was het daar zwart.

[p. 588]

In de nieuwe dageraad buitenkomend ontwaarde hij onder het loof van het perk een rose blaadje, glinsterend en open, als een schelp. Hij nam het op en beschouwde het in de hand, hoe het verbleekt was, en die bleekheid maakte hem koud. Het viel en was een licht plekje op het gras.

Heel de dag deed hij bij de planten zijn werk zonder gedachten, bedrukt of er een zwarte wolk hing. Het was zulk weer zonder zoelte waarin alle blad, nog in de knop verscholen, zich haastig openvouwt en nederbuigt. Waar hij ook bezig was in de tuin voelde hij zich door dat rozenperk geroepen. En toen de vogelstem horen liet dat de dag ten einde ging en hij zich oprichtte voor het gazon om rond te schouwen, ontwaarde hij behalve het blaadje op het gras enige lichte plekjes onder de rozestruik, maar de stengel had nog twee wimpeltjes van rose. De bloei is gedaan, dacht hij, het is jammer dat ik er niet genoeg van genoten heb. Hij wilde zich afwenden, maar hij kwam langzaam dichterbij. De tengere bloem, met de blaadjes hangend, stond boven het groen gerezen of zij er niet meer bij behoorde, het hart was groot en donker. Hoe kwam het dat de rose kleur daar voor zijn gezicht weer begon te blozen? Hoe kwam het dat er een warmte door hem voer, dat hij zuchtte en de handen strekte? Was het om een uitgebloeide roos?

Uit de schemering van het pad verrees de gestalte in de rose kleur, statig, met brede glansen over het kleed, wisselend bij iedere tred. Het hoofd was donker en terzijde gebogen, de handen lagen op de borst wit te zamen. Hij hoorde het geruis van de voeten langs het gras. Toen zij naast hem stond ging er een koelte en de bladeren trilden. Zij sprak: Wat de verbeelding ziet heten vormen van de waan zonder de kwalen van geboorte en dood. Wat de herinnering ziet is niet anders, vormen van hetgeen geweest is, onsterfelijke schimmen. Zij naderen, zij wijken, hun nabijheid wordt de verte, hun verte de nabijheid. Er was een tijd, dat ik deze tuin en hem, die er dwaalde, niet eens kon onderscheiden, zo klein was het beeld voor mijn ogen, en nu moet ik geloven dat ik bij een mens en bij planten sta. Is het dan het oog, dat verschil maakt tussen werkelijk of niet? Of is het, zoals ik een andere tijd geloofde, het licht van een zon? Toch niet het licht van een zon in deze wereld? En zou het dan ook ons verstand van deze wereld zijn, dat begrijpt? Ons sterfelijk hart, dat

[p. 589]

verlangt? Zie nu die roos, met één enkel blaadje nog. Gestalte en kleur zijn geweest, zij is wat zij eeuwig was.

Het was donker voor zijn ogen, hij zweefde, onthuld van geur.

Maar hij hoorde een geruis van de wind met het loof en de tuin werd weer helder. De gestalte stond met de hand geheven tegen de lucht onder een nederhangende struik, er wentelden nog ronde glansen verzwindend over het kleed, de sleep ging over de grond, ritselend. Zij week en werd kleiner, de vorm verstierf in duisternis, de witte hand opgeheven het laatst te zien. En aan zijn voeten viel het eenzaam blaadje van de stengel.

Hij zonk diep in gemijmer van grote vragen zonder antwoord. Wat was hem verschenen? De kleur van een roos, de kleur van iets dat niet bestond. Een gestalte uit de herinnering of uit de verbeelding. Of was de verbeelding alleen maar de herinnering van iets dat hij niet meer begrijpen kon? Hij hield de hand op het hart en wachtte een antwoord.

Zo stil als deze avond was het hier nog nooit geweest. Rondom het grasveld stonden roerloos de gedaanten van het loof,de dorre takken van de eik rezen star tegen de vage lucht, het pad scheen een zwarte diepte. Hij sloot de ogen en hij zag de kleur, het eerst in de droom gezien. Een kleur was het geweest, rood en wit te zamen, die een gestalte had voortgebracht. Een licht was het geweest uit de oorden van de droom. Hij dacht: Daar mag geen mens van weten. Hij legde een vinger op de lippen en tot de nacht staarde hij naar de blaadjes op de grond.