Verzameld werk. Deel 5

[p. 465]

September aan de Italiaanse zee

Het schijnt eerder een wet van de natuur dan een traditie te zijn die juli en augustus bestemde voor de vakantie, zelfs in streken waar die maanden niet het mooiste van de zomer geven. Ook als de school nog voor Sint-Jan gesloten wordt en eerst na Sint-Michiel weer opent, zal geen vader zijn werk aan een ander toevertrouwen voor de kalender één juli wijst, noch het met een gerust gemoed daar langer laten blijven, nadat de zon van eenendertig augustus is gedaald. Een reden, voor ieder verstand begrijpelijk, is daar niet voor te vinden, zomin als voor andere gewoonten, gelijk de zede en de mode, die vermoedelijk door het instinct worden vastgesteld. Alleen mensen die zich van de menigte onderscheiden, hetzij door een zekere onregelmatigheid in de arbeid, hetzij door een zekere schuwheid van gezelschap, zullen reeds in juni hun vakantie nemen en dan kunnen genieten van een ruime plaats in de trein, van de nieuwe glimlach waarmede logementhouder en kamermeisje de eerste gasten tegemoettreden. Of wel, zij zullen geduldig wachten in de stad, met zo veel gordijnen neergelaten, tot de treinen weer boordevol binnenkomen en dan op hun gemak gaan kijken waar men het feest van de zomer heeft gevierd.

Maar de gewone man gehoorzaamt aan het instinct waar de menigte door gedreven wordt. In Italië is de klok, die in de ochtend van Maria-Hemelvaart begint te luiden, het eerste sein ter waarschuwing dat de pret het einde nadert. In alle dorpen, in de bergen en aan de kusten, hoort men de vrolijkheid, klokgelui de hele dag, lachende en zingende stemmen, muziek van de fanfare, Traviata en Barbiere, en 's avonds staan de mensen in hun witte klederen te kijken naar het vuurwerk. Zo is het in het hele land. Wanneer dan de laatste lichtbom in de duisternis gedoofd is, drentelen zij nog wat rond en menigeen voelt dan al iets van de ernst die in ieder einde is. Na de vijftiende augustus is hier de zomerpret niet meer zonder de schaduw van de laatste dag. In de winkels zien de dingen van het seizoen er wat weemoedig uit, wie zal er nu nog vragen om een strooien hoed en

[p. 466]

wie zal zeggen wat het lot van een strooien hoed het volgend seizoen zal zijn? De zomergast mijmert al over andere klederen, over nieuwe zaken. En toch overvalt hem nog die dag van de eenendertigste. De valiezen kunnen niet haastig genoeg gepakt worden, hoe eerder men aan het station is hoe beter; men moet er lang in de rij staan, men moet geduld hebben omdat er toch niets aan te doen is, maar met dat al verwenst men elkaar en vraagt men zich af waarom in 's hemelsnaam iedereen op deze dag moet reizen. In de trein zijn zo veel ongemakken van de samenhoping en de benauwdheid dat nog maar weinigen christelijk over hun naasten kunnen denken. En iedereen verwondert zich erover dat de vakantie niet beter is bepaald, dat zij niet eerder eindigt, desnoods later, maar juist op de eenendertigste. Waarom?

Na deze dag ziet men in de zeeplaatsen van Italië geen vakantiegangers meer. Sommigen, door geen werk geroepen, moeten nog naar de bergen voor een kuur, maar dat is geen genoegen meer.

En wie op de eerste september in die zeeplaatsen komt, vindt ze plotseling veranderd. De inwoners verademen. Het feest is gedaan, de vreemde is weg met zijn verbazing over dingen die hier heel gewoon zijn. De ingezetene heeft zijn rechten terug op zijn eigen vis, zijn eigen ooft, hij kan weer rustig met de buren praten en kibbelen zonder afgeleid te worden door de manieren uit de stad. En op degeen die nu nog komt, nu de balzaal gesloten is en de fanfare niet meer speelt, hoeft hij geen acht te slaan, dat is een zonderling, dat is een Engelsman.

Nu is het vermaak gedaan, de pret, de zottigheid en het gekeuvel waar de mens voor zijn vakantie behoefte aan schijnt te hebben, want september mag in de stad nog wat kermis geven, aan zee is dat niet mogelijk. Hier is het duidelijk te merken dat de zomer rust wil hebben en wie het vaak gezien heeft, weet ook waarom, maar dat is een zorg die oktober aangaat.

Voorlopig, tenminste tot de zon in de Weegschaal komt, zal september die rust ook geven, een hemel waar in de ochtend en in de namiddag dunne wolkjes zweven, een verscholen horizon waar geen wind of regen dreigt, veel sterreloze avonden waarin de geluiden zacht maar helder klinken. De dag verschijnt door een nevel, die de grenzen van aarde, zee en lucht slechts vermoeden doet, die weldra begint te glanzen als een paarl, te tintelen

[p. 467]

met een vleug verguldsel op verschoten blauw, en nog voor de middag ergens opent voor een hoog stukje van de hemel. In de verte rijst de bergglooiing weer in de zon, de zee begint te blinken als een beslagen spiegel en wanneer men de middag ingaat, heeft men weer een blauw daarboven zoals de lucht van Holland in april heeft. Hier kan dat alleen september maken. Zijn kleuren, glansen en nevelen zijn vaag, omdat hij zelf onzeker is en weifelt tussen gele augustus en rode oktober en die onzekerheid maakt zijn dagen stil.

Daarom is dit de maand voor hen die een rustige vakantie wensen om eens met zichzelf te overleggen. Niet in de stad natuurlijk, met al die museums en die winkels waar zoveel te kijken en te kopen is, en ook niet in de bergen met al die kuurgasten, hun eten en hun dansen, maar in een van die nu verlaten dorpen aan zee, hetzij aan de kust waar de zon ondergaat, hetzij aan die waar zij opgaat. Aan de Ligurische Zee van Ventimiglia tot Genua, vandaar tot La Spezia komt men bijna ieder uur gaans in een ouderwets dorp of stadje, waar men rustig de tijd over de nauwelijks bewogen vlakte van het water kan zien vlieten. Aan de Adriatische Zee van Chioggia tot zover als Ancona is het nog stiller, maar daar zijn de dorpen eigenlijk nederzettingen voor de zomer met de landhuisjes, nu gesloten, en de stilte is er melancholiek.

Een breed, kaal strand ligt er langs die kust en de zee heeft er een andere aard. Zij beweegt ook in de rust van de nazomer in deining en haar kleur is een tint die men geen zeegroen kan noemen omdat dit woord aan een noordelijke zee doet denken, maar een tint zoals men zich voorstelt dat de ogen van Glaucus hadden, met velerlei speling tussen smaragd en topaas. En dat zij ook al oosterse neigingen heeft kan men zien aan de schuiten van de vissers, de zeilen wijnrood, paars en oranje.

De Ligurische Zee vertoont zich vooral deze maand fijner gekleurd. Het klaterend blauw-en-goud paste voor augustus, maar als zij nu nog blauw neemt is het een schijntje flets turkoois voor de middag, later hier en daar een veegje ervan onder de kust, die er in de rimpeling gespiegeld ligt, maar lang voor de schemer maakt zij daar lila van met veel zilver, mat onder de rots blinkend aan de einder.

De zon die ondergaat herinnert er iedere dag aan, dat er een nieuw seizoen in aantocht is, men zij erop voorbereid dat er

[p. 468]

misschien nog voor het einde van de maand tussen de geesten van noord en zuid gevochten wordt. De bomen van het plantsoen wachten er al op, sommige laten al een geel blad los. Maar vooral langs de tuinen bemerkt men wat er gaande is. De vijgebomen zijn nog welig, de perzikbomen evenwel gehavend met spichtige blaadjes, roestig en verdord; de perzik is gedaan, droog, saploos, de vijg is wel kleiner, maar zoet als in het paradijs. Duidelijker tonen de wingerdhagen hoe het met de tijd is, zij staan in dunnend loof dat elke morgen uiteen wordt getrokken en langs het pad liggen blaren afgerukt. Het is nog maar om wat trossen van de druif te doen, maar dat duidt er toch al op, dat binnenkort de landman met zijn nieuwe wijn zal komen rijden. Trouwens, meer zuidwaarts is men met de wijn al klaar, er keren dagelijks scheepjes terug met vaten vol voorraad voor een jaar, opdat de visser van vis alleen niet hoeft te leven. In de straatjes ruikt het naar verse wijn, maar hij die er niet van houdt, zal er niets van merken dicht bij de zee, die nu hoe langer hoe meer de reuk van zout wier krijgt.

De druif, de wijn, dat zijn zekere boden van de herfst. En dat tegen het midden van de maand de dagen van de zomer al te tellen zijn, is te merken aan de nevelen die zwellen en het licht dat mindert. Wie het niet kent en in de namiddag ziet dat de zee, ofschoon er geen windje gaat, helder wordt, terwijl wat eerst dunne wolkjes waren, drijvend van zuid naar noord, nu als een breed floers terugkeert over de hemel, zou denken dat het morgen regent, maar dat is nog niets dan een verkenning tussen Boreas en Zefirus. Het duurt nog wel een week of twee voor zij zich sterk genoeg voelen voor de slag. De toeschouwer op zijn balkon, die het allang kent, weet dat het nu eenmaal zo moet tussen zomer en winter, tussen eind en begin, dat er geen overgave en geen overwinning is zonder strijd, al schijnt dat nutteloos.

Misschien weet de zon dat ook en wordt zij daarom iedere dag groter en roder wanneer zij in de nevelbank van het westen daalt. Het is opvallend zo snel in deze maand de zon ondergaat. Niet sneller dan anders? Bij de klok niet, zeker, maar de tijd wordt ook gemeten met andere maten. Toen ik op school ging, heeft iemand eens gezegd, duurde een dag langer dan nu ik geen haar meer op mijn hoofd heb. En september is een maand van middelbare leeftijd, met kortende dagen.

Zie maar het verschil tussen de ondergang van de zon in deze

[p. 469]

maand en die in oktober. Over een paar weken zal het westen zo lang in brand staan tot men merkt dat het al avond is, maar nu verschijnt de hemel onverwachts schitterend in het geel, de zon wordt snel een grote schijf, verkleurend tot oranje en doorschijnend rood, een brede nevel, die zopas nog maar een streepje was, stijgt van de einder en de zon haast zich daarin te dalen, dan schiet zij achter het gordijn nog even stralen van tintelend licht.

Het is veel te gauw, het schijnt of september voort wil om de loop naar de kortste dag te beginnen. Hier op de aarde en op de zee mag het nog stil zijn zonder wind, in de hemel wordt het dagelijks roeriger. De wolken komen al uit verdeelde kampen. Die uit het zuiden, vlugger en talrijker, zenden kleine slierten en vlokken van damp vooruit, die uit het noorden drijven statig en hoog boven de andere, traag in hun kracht. Wat voorspelt dat anders dan vuur, bliksem en donder ter ere van de herfst? Maar gelukkig is oktober te veel met deze maand verwant om de zomer te vergeten.