Verzameld werk. Deel 5

[p. 7]

Avonturiers

[p. 9]

[Proloog]

Er is immers een orde in de schepping, onderhouden door de wetten van de natuur, waaraan al het geschapene gehoorzaamt. Op de gestelde afstanden in het heelal van elkaar verwijderd gaan de sterren hun weg zonder een duimbreed af te wijken, zodat men evenals voor een spoortrein kan bepalen waar zij zich op een gegeven tijdstip zullen bevinden. Op dezelfde dagen van de lente gaan in de Betuwe alle pippelingen in bloesem en in blad en na een zeker aantal weken brengen alle zonder onderscheid hun eendere vruchten voort. Een ster die haar groep verlaat en in een andere richting loopt, een pippeling die in de winter bloeit en kersen draagt, heten ongelofelijke dingen. Dat zijn buitensporigheden die de geschiedenis niet kent, behalve bij de mensen.

Vermoedelijk komt de neiging om af te wijken van de orde ook elders voor, maar waargenomen is zij bij ons soort schepselen, mens en dier. Met de mens doet de natuur haar grillen, gelijk dat heet als het de vorm betreft, en maakt een man met zes vingers aan de hand of met één witte tussen de zwarte krullen; vertoont zij haar afwijkingen, gelijk men het noemt als zij speelt met zijn geest en de duizenderlei ongewoonheden voortbrengt die liggen tussen de eenvoudige eigenzinnigheid en de dwalingen toegeschreven aan waanzin of genie. Bij de mens blijkt het duidelijkst dat de natuur soms de orde niet verdraagt, haar eigen wetten breekt en uit de band wil springen.

Een vonkje van dat verzet tegen de regelen hebben wij allen gehad, maar het is wel gauw uitgegaan toen wij zoals de ouders leerden, op de klok konden kijken, maten en gewichten verstonden en met de cijfers rekenden. Misschien flikkert het in later tijd even op wanneer wij horen vertellen van een man die zich aan geen banden stoorde en zijn eigen nieuwe weg ging, maar dan wekt het alleen maar een herinnering aan iets dat anders had kunnen zijn.

De uitzonderingen, zij in wie dat vonkje blijft en gestadig toeneemt, zijn van de geboorte aan een beetje vreemd, in sommige gevallen zo vreemd, dat het lang duurt eer men ziet dat er

[p. 10]

iets aan hen is wat anderen missen. Een kind, dat zich van de hand der moeder losmaakt om vooruit te lopen of telkens stilstaat en rondkijkt, kan het hebben, maar men zal er niet op letten, omdat het een gewoon verschijnsel is dat kinderen anders willen dan grote mensen. Er is ook niets bijzonders aan hen op te merken. Na een poos van groei echter ontdekt men onverwachts in de ogen een eigen wil. En het worden hetzij lastige kinderen, die vaak bestraffing verdienen omdat zij ongehoorzaam of koppig zijn, altijd te vroeg wakker of te laat, nooit doen zoals andere; hetzij eenzelvige kinderen, die voor zich staren of zij zitten te wachten en zich vervelen. De eigen zin is ontwaakt, bij dezen louter in een zucht naar afwezigheid van hier, bij genen al met een gedachte om iets anders te doen dan iedereen doet. De opvoeder kent hun eigenschappen, waaruit een loopbaan te voorspellen is: de een wordt een onwaarachtige, op wiens getuigenis niet te bouwen valt; of wel een achterlijke, die de werkelijkheid niet van de fantasie kan onderscheiden; de ander wordt een uithuizige, een stokjesdraaier, een lanterfanter, een jongen voor de buitenkant van de stad. De aard van zwerver is hun allen gemeen. Het merendeel van de jongens die, niet tot een zeevarend geslacht behorend, hun ouders verrassen met de wens om ter zee te gaan, zijn van deze soort, jongens op wie gelet moet worden om ze op het rechte pad te houden. Maar laten de ouderen aan hun jonge jaren denken: hoeveel achtenswaardige mannen zijn er niet, heden hechte pijlers van de maatschappij, die in hun jeugd naar zee wilden? hoeveel deftige heren, die op hun tiende jaar het liefst een roodhuid waren geworden?

Sterk of zwak, de zucht naar het avontuurlijke woont in ieder hart, al is er bij de menigte, die in het gemeten spoor heeft leren gaan, weinig van overgebleven. En talloos zijn de wijzen waarop die zucht naar vervulling streeft. Ter zee varen en naar verre landen reizen zijn nog maar de eenvoudigste daarvan. Het spel, niet alleen met de onbekende, maar ook met de verwachte kans, het spel om het spel, het spel om de winst; het zoeken door de nevelen der ongeboren gedachten zoals de schaker doet, de uitvinder, de geleerde, de filosoof; het vragen en het bidden van de gelovige om het hiervoor en het hierna te kennen, het buiten deze wereld bestaande -, zijn het geen verschillende wijzen van dezelfde drang? de drang naar ginds, naar morgen, naar al wat nog niet bekend is of nog niet bestaat?

[p. 11]

Orde en maat maken een veilige tent om in te wonen, maar het hart is zo geaard dat het niet genoeg heeft aan de zekerheid en altijd naar het onbekende daarbuiten blijft verlangen. Het mag onredelijk en wellicht ook dwaas zijn, omdat de natuur toch niet meer of minder schenkt dan wij dragen kunnen, maar zonder dat verlangen zou er geen hoop op beter zijn. Of het inderdaad beter is, datgene wat op een andere plaats en in een andere tijd voor ons verborgen is, duizend wijzen zouden antwoorden met neen en geen enkel hart zou hen geloven, want dat verlangen is sterker dan alle wijsheid. Die trek naar de verte, die zucht naar het onbekende leeft nu eenmaal en in ieder mens, zij het ook zo heimelijk dat hij het ontkennen zou, woont een zwerver, een smachter naar het avontuur. Een ieder is in een hoekje van zijn hart de ontdekker van een andere wereld. Een ieder draagt een sprankje dat zich verzet tegen orde en maat en grens, een klein vlammetje maar dat ook de zwaartekracht niet duldt. En wie weet, misschien wordt die zucht naar het avontuur mettertijd zelfs in de sterren waargenomen, zelfs in het heelal.

De gewone avonturiers hebben hun lust altijd gezocht op het water onder de wijde hemel. Van slechts enkelen is bekend dat zij zoete en ordelijke kinderen waren. De meesten waren zonderling, koppig, mannen die geen twijfel kenden omdat zij maar in één ding geloofden: de verte. En zij gingen erheen en zij vonden dat er ook buiten de perken, waarachter hun broeders bleven, schone oorden waren.