Verzameld werk. Deel 4

[p. 315]

Herinneringen van een domme jongen

voor mijn dochter corinna

[p. 317]

Het voorwoord

Er zijn verhalen die men alleen kan horen van mensen in wie soms, tot hun eigen verbazing, heugenis ontwaakt van de alleroudste tijden, veel verder verwijderd dan die ooit te boek zijn gesteld. Wie ze vertellen hebben een zonderling licht in de ogen, zij zien ieder ding waarvan zij spreken zoals een ander een voorval uit zijn jeugd weer voor zich ziet, maar wat zij vertellen is gebeurd zo lang geleden en zo ver weg, dat zij van waar en wanneer niet weten en als zij een naam noemen is het omdat hij bij louter toeval uit hun mond komt. Hun stem klinkt alsof het een ander is die spreekt. Als men het hun vraagt bekennen zij dat zij geloven aan een ander of een vorig bestaan.

De vraag van de wedergeboorte is al zo oud als de wereld zelf en de bewering, dat men zich iets kan herinneren wat de grootvader ondervonden heeft, is ook niet nieuw, maar het een is nog een vraag en het ander nog een bewering. Toch zal thans niemand meer de mogelijkheid van een vorig bestaan ontkennen. Trouwens, wie zou durven zeggen dat hij vandaag dezelfde is die hij gisteren was of, om het onderscheid duidelijker te maken, dan hij voor tien, voor veertig jaar was? Wie kan in de snelle stroom van deze dagen met een nauwkeurige maat bepalen in hoeverre hij heden, bedrukt naar de regen starend, anders is dan op die dag van zijn jeugd toen hij lachend in de sloot viel? Er zijn mensen van nauwelijks de middelbare leeftijd die zich niet herinneren wat zij op hun bewaarschool hebben geleerd en hoe weinigen weten nog te vertellen wat er met hen gebeurde toen zij in de wieg lagen? En als dan het geheugen zo zwak is dat men niet onfeilbaar het verschil kan vaststellen tussen heden en verleden in de korte spanne die voor dit bestaan is toegemeten, hoe zal men zich dan nog iets kunnen herinneren van de tijd voor men op de wereld kwam? En mag degene, die zich daar niets van herinnert, tegenspreken dat hij in die tijd bestond? De bekwaamste wiskundige zal toegeven dat hij niet alles kan bewijzen.

Maar de meesten hebben geen bewijs nodig om iets te geloven

[p. 318]

of niet, zij zeggen eenvoudig: dit of dat is waar of niet waar. Soms ontmoeten zij de mensen die kunnen vertellen van datgene waar de voorouders van spraken, gevallen zo zonderling als geschiedenis van goden of helden, en zij geloven het of zij zeggen dat het praatjes zijn. Het zijn verhalen die men dan sprookjes noemt, waarin verteld wordt van dingen die de schijn van waarheid verloren hebben. Toch moeten zij eenmaal even waar geweest zijn als de oren die ze voor het eerst hoorden. Geleerden immers hebben gezegd dat mythen, sagen, sprookjes niet geheel en al verdicht zijn, zoals sommige ouders en onderwijzers de kinderen leren, maar berusten op feiten. Hoewel billijkheidshalve hierbij gevoegd zij dat volgens andere, niet minder ernstige geleerden al zulke verhalen niets zijn dan verzinsel, waaruit de goden van de mythen, de helden van de sagen, de bovennatuurlijke wezens van de sprookjes zijn voortgekomen. Er zijn wijsgeren - het klinkt vreemd, bijna zo vreemd als een sprookje - die verklaard hebben, dat ook de maker van de wereld er niet zou zijn als zijn maaksel niet bestond. Volgens hen is het maaksel de maker en wie dit hoort zou kunnen zeggen dat het er niet toe doet wat men maker of maaksel noemt.

Niemand twijfelt er nochtans aan dat er zekere helden hebben geleefd die gestreden hebben voor de vrijheid van het geloof, zodat in deze verlichte dagen een ieder, de jongste zowel als de oudste die over de aarde wandelt, de rijkste en de armste, de zwartste en de witste, zonder onderscheid van stand of geslacht, mag geloven wat hij wil.

De verhalen van de domme jongen met de rode strik, uit zijn eigen mond hier opgeschreven, gelijk hij ze van de personen zelf gehoord meent te hebben, mogen er een voorbeeld van geven hoe men iets kan geloven zonder te vragen of het waar is.