De roeping der kunst

De poëzie - Het proza - De Vlaamsche Beweging en de oorlog - Op den weg naar een nieuwe moraal

[p. V]

Opgedragen aan Mr. J.N. VAN HALL

[p. VII]

Inleiding

IN meer dan één opzicht kan dit werk een vervolg heeten op ‘De Krachten der Toekomst’, dat in 1909 bij de firma P.N. van Kampen & Zoon het licht zag. Immers, beide boeken bevatten opstellen en critieken, eens afgedrukt in het tijdschrift ‘De Gids’, het eerste een zeker aantal, geschreven tusschen 1902 en 1907, het tweede een verzameling van stukken, tusschen 1908 en 1917 verschenen.

Evenmin als in het eerste werk wordt hier geboden een reeks willekeurige boekbesprekingen; doch evenals toen voegde ik wederom die artikelen tezamen, waarin het best naar voren komt, wat in het algemeen ik met mijne critiek vóórheb.

Het verschil met het eerste werk echter, bestaat daarin, dat de aard en de strekking dezer critiekvoering zich langzamerhand, ongemerkt en toch fundamenteel, gewijzigd hebben. Afstammeling van de tachtigers, ging ik aanvankelijk uit van de kunst; en als ik vroeg om meer eenvoud, meer warmte, meer klaarheid; om een zuiverder taal, om een grooter lijn in den stijl, om een hechter architectuur in de samenstelling; ja, zelfs, als ik uitzag naar een dieperen stroom van algemeen menschelijk leven, naar een nieuw idealisme, - dan was het, omdat ik de tachtigers verdwaald zag en verloren ver buiten de menschheid, en gevoelde, welke wegen de kunst had op te gaan, wilde zij weer verstaan worden en genoten, en uit welke eenvoudige levenskrachten haar nieuwe grootheid groeien kon. En was het mij dus te doen om de toekomst, - allereerst toch om de toekomst... der Kunst.

[p. VIII]

De titel van dit werk nu, geldt niet langer de kunst alléén, doch ook, van die kunst de roeping.

Wat ik min of meer onbewust reeds had nagestreefd, wanneer ik in een warmer toon, in een meer algemeen menschelijk gevoel, in de grenzenlooze liefde van een figuur als De Meester's Geertje, mijn liefste bevredigingen vond, - dat werd in later jaren een bewuste grondgedachte. Ik vroeg mij af: wat hééft de menschheid aan de kunst, wat mag de menschheid van de kunst verwachten, hoe kan de kunst weer, evenals eertijds, een levende factor worden in de cultuur van een volk?

Tegelijkertijd trad een andere wijziging in: besloeg in mijn vroeger critisch werk de analyse, de ontleding, een breeder plaats, dat wil zeggen: het onderzoek naar de mate van leven, en het gehalte van dat leven, in het woord besloten, - mijn latere stukken, meer synthetisch, trachten eender zich rekenschap ervan te geven, wat, als geheel, een boek, een figuur, voor het leven der menschen beduidt of beduiden kan.

In den regelmatigen arbeid, van jaar tot jaar, voltrok die overgang zich natuurlijk niet plotseling, want niet opzettelijk, doch als vanzelf, en dus langzamerhand. Het eene opstel zal daarom nog van zeer nabij de werkwijze van de opstellen uit ‘De Krachten’ volgen; - een ander zal sterker de kenmerken dragen van eene beschouwingswijze, die meer en meer de kunst en de samenleving verbonden ging wenschen in het schoone verband, waarin zij, in alle bloeitijden der volkeren, tot elkander hebben gestaan, en waarin zij tot beider heil en schoonheid eenmaal wederom staan zùllen.

CAREL SCHARTEN

Juni 1917