De bijekening

[p. 115]

De profeet op de stienbulte

Berber hie gelyk. Yn 'e tiid nei't professor Rollingswier by him west hie koe Bouwe Caesar Hommema it net goed mear foar mekoar hâlde. It wie ek in bjuster ding: in heal minskelibben hied er in roppende west yn 'e woastyn en no ynienen treastge in heech bewittenskippe man him oan om te skriuwen oer dingen dy't syn geast wol beuzich holden, mar dêr't er net earder in grutte foargonger yn fûn hie. Hy hie wol boeken komme litten en der ek flitich yn omstudearre, mar wat hy der yn fûn hie wiene folle earder lange skôgings, bytiden hast filosofysk, as dúdlike mienings en kleare útspraken. Lykwols, kaam it op 'e stúdzje oan? Wie wat hy fan de professor leard hie feitlik net in dúdlik en simpel boadskip? Jo binne de man om de wrâld te warskôgjen no't it noch tiid is, hie de professor sein. De fraach bleau lykwols, oft de boeren mei it biedwurd allinne ta koene. De boeren hiene langer wat leard, hja soene om bewizen freegje.

Hy hie der ek by Kropotkin om socht, mar allinne fûn wat er al lang wist: de natoer is ús learmaster. Bouwe Caesar koe der fakentiden net fan sliepe en Berber fernaam fansels foargoed hoe ûnrêstich hy wie. De bije-ensyklopedy moast ek ree. Soed er dat dochs mar net alderearst dwaan? Hy wie oertsjûge dat it iene ferbân hold mei it oare, mar dat moast er dochs earst noch útfine. En de professor ferwachte fansels dat er mei gauwens wat fan him hearre liet.

Safolle prakkesaasjes hied er, dat er in skoft sawat neat út 'e wei sette. In hiele winter pakte er der mei om en hy rekke mear en mear oertsjûge der net foarwei te kinnen om de minsken ris ta te sprekken en hy wist dat dat net tafalle soe. Yn de fiere lannen dêr't er earder west hie, hied er it wolris mei sprekken besocht en dat wie net bêst slagge. Mar doe wie it syn doel de ideeën fan Kropotkin te ferkundigjen: de frijheid sûnder twang, it wer ta libben bringen fan de adeldom fan de geast troch it weinimmen fan alle oerheidsmacht; en hy begriep no wol, dat ditsoarte poli-

[p. 116]

tike filosofy ek slim te fetsjen wie. Lykwols, sa'n kwestje as de kar tusken natuerlike dong en sâlt koe dochs wol sa ferteld wurde dat der wat fan begrepen waard. De idee moast yn de geasten siedde wurde, it sied moast rypje en de rjochte oertsjûging kaam dan letter wol.

Wat Berber hearde yn syn keamer wie in sunich repetearjen, it sykjen fan de goede wurden en de krekte formulearring. Yn 'e nacht, as er wekker lei, ferbettere er faak himsels en dat makke Berber der net gerêster op. It moast dochs tagelyk kinne: de stúdzje fan de bijen en de aksje tsjin it sâlt. It waard maitiid: der kamen dagen dat Goaitsen mei in skalk each en in benypt hert Bouwe Caesar omstrunen seach by de bijekasten, dêr't krekt wer libben yn kaam. Mear as ienkear wie Goaitsen yn 'e wille en sis him wer ris, dat it sa net trochgean koe; mar ja, wat koe der winlik foar ferkeards barre? Goaitsen soe it sa net sizze kinne en begriep einliks net wêrom't er him de lea stikken hold.

En wierlik kaam Hommema yn aksje, mar ynearsten op in hiel oare wize as Goaitsen bang foar west hie. It wie op 'e dei fan de maitiidsmerk dat Bouwe Caesar Hommema, dy't oars amper fan it hiem ôfkaam, kreas ferklaaid nei de buorren sette mei it doel om op in kiste of soksoarte ding stean te gean om fan dy hichte de boeren de Rollingswier-stelling te ferkundigjen.

Dêr stapt er hinne, wapperjende wite hierren, meager, mei in wat ûnwisse gong. Ik moat der ris út, hat er tsjin Berber sein; it wiene hast Berbers eigen wurden, want hoe faak hie dy al net de rie jûn om der ris út te gean? No't er it dien hat, is Berber fol noed en soarch efterbleaun. Wêr wol er ynienen hinne? De minsken dy't er moetet sjogge him benijd efternei. Hy is net samar in sljochtwei man en hy leaut dat it folk dat skoan yn 'e rekken hat. Hy kipt der út, jawis, man fan goede famylje, belêzen, folideeën, kriget professors op besiik; dêr moat him wat fan oan te sjen wêze.

It moaie waar hat hiel wat folk nei de merk lokke. Opien plak yn de haadstrjitte is wat yn de grûn dold en is in fikse stienbulte lizzen bleaun. Moai gaadlik foar Bouwe Caesar, dan hoecht er gjin

[p. 117]

kiste en stiet er noch heger. De minsken sjogge him der op klatterjen, in bytsje muoisum: wat sil dat, wat wol dy man mei dat wite hier? Hommema hat syn taspraak thús frijwat kearen stil of heal stil repetearre: Boeren en alle goedwollende minsken, harkje nei my, wy rinnewearje de grûn mei ús domheid. Hy seit dat no twakear, want it praten yn de iepenloft falt him net ta, syn lûd is in bytsje tin en it komt amper boppe it bletterjen fan de lammen út. Mar der bliuwe dochs al wat nijsgjirrigen stean. Wy wolle ús lân goed hâlde en wy struie fergif, wy wolle skoandere fruchten en wy krije fruchten mei der yn de kjimmen fan de dea. Ik sil it jimme útlizze: keunstdong makket op 'e lange baan ús grûn ta in woastyn. Safier is Bouwe Caesar, dan wurdt it him swart foar de eagen; lokkich is der no genôch folk om him op te heinen as er fan de stiennen truzelet. Anders van Keimpema hat it ek op in lytse distânsje barren sjoen en is der daliks by: Hommema, wat heefden jo út, wat is 't mei jo?

De profeet waard net stiennige, hy foel allinne mar fan de stiennen ôf. Yn it gebouke fan it Griene Krús waard er op in divan lein, dokter Groothof wie der al gau by en sei dat it tafoel, hy brocht de pasjint wol even thús. Dokter begriep wol dat it net allinne swakkens wie by Hommema, hy siet fierstefolle mei alderhanne prakkesaasjes op in stoel yn syn keamer. Dat thússitten wie neat, hy moast folle mear kuierje en oanspraak hied er fierste min. Oanspraak hied er nammers neitiid al gau oan Anders van Keimpema, mar dat wie de rjochte net. Mei him hie Bouwe Caesar nea net prate wollen oer it boadskip fan professor Rollingswier om't er ferwachte dat Anders it folle better witte woe as de man fan de wittenskip. Sokke dingen as dêr yn 'e buorren moast er dochs net dwaan, ornearre Van Keimpema. Bouwe Caesar knikte wat en preuvele: Letter dan faaks mar ris op 'e seal. It wie gjin lang petear. Mar nei in dei of wat kaam boer Gjerryt Veldema en mei dy koe Hommema daliks oer 'e wei. Dat it dokter Groothof west hie dy't tsjin him sein hie: gean ris by Hommema oan, fertelde Veldema net.

Gjerryt Veldema wie in man dy't it oan tiid hie; syn broer Ruerd,

[p. 118]

widner sûnder bern, rêde mei it boerewurk. It measte fan it lân dat hja bebuorken, hie heard by de pleats fan Reitse Jochums Walstra dy't net wer opboud wie. Har eigen pleats stie op in oar stee oan de feart. Hja wennen dêr noch mar in pear jier, mar Gjerryt Veldema siet al foaroan yn in hiele rige ferienings en gou sawat as de man dy't it plak fan Reitse Jochums oernommen hie. Bouwe Caesar die syn ferhaal en Veldema wist daliks goede rie. Ik haw in kampke lân fan sa'n foech pûnsmjitte, dêrfan sil ik de iene helte mei dong fan de rûchskerne en de oare helte mei keunstdong behannelje. En dan moatte jo en ik mar ris sjen, oft wy it ferskil sjogge. Dan wurkje wy empirysk en dan wit men wêr't men oer praat en skriuwt.

Veldema hie fansels op 'e lânbouskoalle gien. Hy sei: jo binne ek dwaande mei in boek oer de bijen, meitsje dat dan earst ôf. Wat Veldema wist, wist er fan dokter Groothof en wat dy wist, wist er fan Berber mei wa't er de deis tefoaren yn syn sprekkeamer in moai lang petear hân hie. Gjerryt Veldema hie yn wat oare omstannichheden faaks ek psychiater wurde kinnen. Wy moatte goed opwurkje, Hommema. Jawis, dat moat, sei Bouwe Caesar, in bytsje bliid en in bytsje foarsichtich, want hy hie it ek wer net stean op minsken dy't har ferbylden de dingen better te witten as hy. Hy hie in kistefol hânskriften dy't, ta skea fan it minskdom, net útjûn wiene, hy skreau brosjueres, hy krige professors op besiik.

Sa hat it grif west mei Bouwe Caesar Hommema: hy wie bliid om ris mei minsken prate te kinnen, mar de minsken moasten wol begripe, dat hja net mei de earste de bêste te dwaan hiene. Sels soed er wol útmeitsje wat goed wie en net goed op Veldema syn pûnsmjitte, sels soed er wol sjen wannear't er syn stúdzje oer de bijen ôfmakke. Veldema frege: ha jo net in jonge dy't op 'e HBS giet? Ja, in ferkearde skoalle, Veldema, mar de jonge leart goed. Noch gjin sechtjin jier, en al yn de tredde klasse. Mar it programma doocht net, de methoade doocht net en ik haw myn twivels oer de fertuten. Veldema sei dêr net folle op; hy wist noch net krekt wat er oan Hommema hie. Kin dy jonge fan jo mei

[p. 119]

hynders omgean? Bouwe Caesar knikte. Dat kin er. Hy hat it by Van Keimpema leard, dat is in rjochte hynderman.

Ja, dy Veldema, oan Peter tocht er ek. Op it simmerfeest, in dei foar it grutte kuorbaljen, woed er de jongerein ringride litte. It tugen en draven wie foar de boeren sels. Van Keimpema moast de lieding hawwe. Mar dat wiene dingen dy't er net mei Bouwe Caesar hoegde te bepraten. It wie benammen ornearre foar wat hy it agrarysk folksdiel neamde; lykwols Peter koe skoan meidwaan.

Hoe wie it mei Peter? Hy koe fansels min slim optein wêze oer in heit dy't op 'e buorren de mannichte tasprekke woe en dan foar de eagen fan elkenien fan in stienbulte ôftommele. Mar Peter sei net: heit, dat hiene jo net dwaan moatten. Berber hie him opbrocht yn in hillige achting foar syn profetyske heit en de kiste mei heil. Dochs miende Peter al te merkbiten, dat hja langer net mear sà heech tsjin him opseach en hysels wie ek net wis oft it by heit allegearre wol sa grut en machtich wie. Faaks kaam dat ek wol troch Hermanna, dy't oer har heit, de grutte hear fan it Mienskar, prate sûnder in grizel earbied. Soms miende Peter te fernimmen dat heit wat jaloersk op him wie; soms loek er wat stil oan de skouders as heit sei dat syn Ingelske learboeken gjin stoer wurdich wiene en dat hy noch wolris goede gearstalle soe. 't Is in griis Peter, mar dy learaars en boekeskriuwers hawwe fansels net yn Ingelân of Austraalje de taal leard.

Mei Gjerryt Veldema koe Bouwe Caesar it ynearsten skoan pratende hâlde en it like der wol op, dat hy ek harkje woe.