De bijekening

[p. 5]

It gea Trimbeets

In gea yn de Wâlden; lit ús it Trimbeets neame. It grutte doarp hat in romme buorren, skipperswâlen, in pear sealen foar útfierings en ienkear yn 't jier in ferneamde merke. Nei de eastkant binne der rigen pleatsen oan de grutte wei en bylâns de feart. Mear efterút leit de âlde feankrite, paden en wiken dêr't ûnder de lytse wrotters de revolúsje it oan ien wei yn it jern hat mei it evangeelje. En dan is der fansels ek noch de fiere en frjemde singel, it thús fan de duvelbanners, de murdejeiers en de mollefangers. Nei it westen is der feitlik allinne mar it leechlân, dat winterdeis gauris splis stiet.

Lân fan hynders en fûgels: wat bern fan Trimbeets sil ea de simmermoarnen ferjitte mei de sinne al op it dakfinster, yn in beam in fûl sjongende bûnte klyster en op 'e naald fan it dak in kwelende protter dy't in skries neidocht? Hark, der rattelje weinen troch de buorren, hoefizers klinke op 'e strjitstiennen, de melkerstiid is dien. En al gau is der dan ek it metalen lûd út 'e smidte, hammerslaggen op it gleone izer. Stimmen roppe, skroeirook fan hoeven driuwt it hûs yn. Dan sa likernôch begjint de klok te lieden, wiveljend earst, mar al gau mei in folle droanende klank. Hiel Trimbeets komt no ta libben. Lûken geane iepen, doarren komme fan it slot. Sân oere, de dei is begûn.

Dit ferhaal begjint sa om 'e tiid dat Bouwe Caesar Hommema mei frou en jongesoan him nei wenjen sette yn in komelkershûs wat efterút oan de grutte wei. Der wie wol wat praat oer Hommema: hied er yn it ferline net ris yn krantsjes skreaun, hied er net ris hjir en dêr sprutsen yn frij-sosialistyske styl? Mar dochs gjin Domela-man, waard der sein. Wat dan wol? Guon lju wisten dat er op in stuit moai hastich en moai stil nei Kanada fertein wie, foar de oarloch fan 1914-1918 al. No lykwols skynde er út Austraalje te kommen, syn frou hjitte Berber en moast earst syn húshâldster west hawwe. Wat de minsken allegearre net

[p. 6]

wisten! It komelkershûs wie fan tefoaren al fertimmere en wyt bepleistere. It bûthús wie in moai romme skuorre wurden. Notaris Hiddinga hie it allegearre regele.

Sulverskier wie Bouwe Caesar Hommema syn hier wurden dêr yn 'e fiere lanen. Mei syn swarte wynbrauwen en langeftige troanje like er in wat mear as sljochtwei man. Mar hy loek mei de mûle en hy seach wat skril út 'e eagen. Hearde er wol thús yn it gea Trimbeets? De jonge hjitte Peter.

De wrâld wie ûnderwilens út de oarloch weikommen mei revolúsjes en skyn fan revolúsjes. Siedsjes fan de revolúsje wiene grif delkommen op it gea Trimbeets, mar net foar it earst. Ek sok sied moat de rjochte grûn hawwe om goed op te kommen. Bytiden kaam it arbeidersfolk wol yn beweging, mar hoe soene út ierapelikkers en beamwâlen opstânen fuortkomme kinne? Boppedat bestie oan de paden en wiken ommers de kleau tusken de lytse tsjerke en it biedwurd fan gjin God en gjin master. En by de feart? Och hea, de feart. Op sneontemiddeis yn 'e simmer siet dêr mannichien te fiskjen en der waard sawier ek noch wolris wat fongen. Sa tuskentroch sakke it fiskersfolk ôf nei Liezinga syn herberge by de slûs, dêr't stuollen en taffeltsjes bûten stiene. En dêr, jawis, koe it latyn wolris fier klinke en earbiedige taal wie it fakentiden net. Lykwols, der wie neat yn te fernimmen fan in oanstriid om te gean nei plakken dêr't in Marianne it findel swaaide.

De fiere singel, dat is wer in oar ferhaal. Hawwe jimme wolris op in lette waarme augustusdei toarnbeien socht by de einleaze beamwâlen lâns? Hawwe jimme wolris in blauwe himel sjoen dy't ûngemurken weiwurdt yn undúdlike fierten en de wûndere blidens field oer eat dat by jin is en faaks net samar weromkomt? Earst binne der net folle toarnbeien, mar stadichoan wurde it mear en dan, dêr't it lân wat leger wurdt, hingje se by tsienen swart en swier boppe it wetter. Dan is de singel net fier mear ôf. Hinnehokken skimerje troch it grien, in hûn bilet. En wat soene jimme dan dwaan as ynienen in stimme rôp: As jimme net oppakke sil ik jimme mei in knyft tameitsje as bearzen, of soksoar-

[p. 7]

te wurden en dêr in grou flokwurd oerhinne. Ja, dan makken jimme wol dat jimme fuortkamen, foaral as ek noch in skel frouljuslûd rôp: Fersûp se, Geale, as mûzen!

Sokke dingen koene de bern belibje en wat rûnen hja, wat klommen hja feardich oer hikken, sprongen hja oer sleatsjes en aventoeren hja winkelheakken yn 'e klean. En as hja dan hymjend en pûstend efterom seagen wie der nearne gjin kop te bekennen. Letter by Liezinga kamen de ferhalen los, mar de kastlein harke der net fan op. Hy ornearre, dat de minsken dêr noch yn de heidenske tiid libben en it faaks alhiel net tsjin de bern hân hiene. Hy sei: sa prate se dêre allegearre.

Yn de buorren en oan de grutte wei wie it fansels al oars. Dêr libbe in wat dizige hûgenis oan grutte iepenloftgearkomsten sa'n tritich of fjirtich jier lyn, mei sprekkers dy 't fûleinich de nije maatskippij fan gerjochtichheid en frede oankundigen, mar it wie net sa klear te fernimmen wat dêrfan hingjen bleaun wie yn de herten. Notaris Hiddinga wenne yn 'e buorren en boargemaster Sixtus van Nauta en dokter Groothof wennen dêr ek; lykwols, hja wiene fan bûten ynkommen en hearden de dingen fan it ferline út de twadde of tredde hân. Mar Van Nauta hie fan syn grutte baas yn Ljouwert by syn beneaming dochs wol in leksum meikrige oer de slomjende krêften fan de opstân yn it gea Trimbeets en nammers yn dy hiele hoeke. De ûnderwizers wiene almeast read en gâns winkellju wiene ek gjin pylders fan it gesach en it folk yn de feankrite woe bytiden mar net begripe dat der gewoanwei gjin jild wie om har earmoede wat te fersêftsjen.

Yn Van Nauta syn tiid hjitten polysjemannen noch fjildwachters Der siet ek marsjeseefolk yn Trimbeets mei in kazerne en grutte hynders en der wenne, in ein bûten de buorren, in ryks-fjildwachter, mar oer har hie Van Nauta net te kedizen. Syn fjildwachter wie Hette Kromsigt, in man fan winlik mear oansjen as de boargemaster sels. Hy koe it gea as gjin ien oars, wist wat der oan 'e hân wie en stie syn man ek sûnder gummykneppel. Better koe it net, soe men tinke. Mar by Van Nauta en syn grutte Ljouwerter baas bestiene genôch twivels oangeande Hette

[p. 8]

Kromsigt. Want de man hie de euvele moed om bestjoerslid te wêzen fan in readeftich polysjebûn, dêr't fierders meast polysjefolk út de grutte stêden yn siet. De man wie ek yn syn dwaan fierste frijmoedich en selsstannich. In doarpsfjildwachter moast harkje wolle en nederich wêze: ja mynhear, nee mynhear en goed mynhear en oars net. Kromsigt waard der teffens fan fertocht in soarte fan stil akkoart te hawwen mei de streupers oan 'e singel. Der waard wol streupt, mar it rûn net oer de hege skuon en it jachtfjild wie goed, wat net sein wurde koe fan alle jachtfjilden yn de grutte gritenij.

Van Nauta woe hawwe, Kromsigt soe sa út en troch ris in streuper pakke. Dat wie dochs it minste wat fan in goede fjildwachter yn it gea Trimbeets ferwachte wurde koe. Yn petearen dêr't Kromsigt net by wie, foel wolris in ferwoeden wurd oer Kromsigt syn gentlemans agreement mei de singel, as soe dêr ek mar ien gentleman wenje. De jagers soene ris kleie moatte. Mar de jagers wiene wol wizer.

Anders van Keimpema sei wolris dat Hette Kromsigt wat te goed wie foar de krite Trimbeets. Anders van Keimpema wie in grutte boer mei in pleats, smûk lizzend efter in ikelhiem. Hy hie in pear feinten en in arbeider en genôch tiid om ris mei de lju te praten. Hy wist wat Kromsigt yn 'e marse hie en oer de revolúsje hied er syn eigen idee. De revolúsje sit him, sei er, yn de wize hoe't wy mei de bisten omgeane. Dy kinne tûzenris better opnommen wurde yn de beskaving. Foarbylden joech er ek. Sjoch myn hûntsje noris by my omspringen en blaffen en gekjeien. Mar lêsten hied er in rôt tusken de tosken en dy skodde er as in wyld. No woe'k mar sizze: as dat bist ris syn bek sette yn it ûntúch tusken de ierapels en krektsa skodde, dan hied er daliks in stik skjin. De hûnen hawwe noch net genôch leard, sei Van Keimpema, en de kninen steane noch hielendal oan it begjin fan de beskaving. De bekjes steane har net stil, mar wat hawwe se moaie poaten om dat ferdomde fitergers bleat te lizzen en wat hawwe se goede magen om it te fertarren. Se moatte it leare en se sille it leare, mei geduld en idéalisme.

[p. 9]

Yn it gea gyng it ferhaal oer twa jonge swellen dy't Van Keimpema út it nêst helle hie om se safier op te lieden dat se alle miggen, brimzen en neven om him wei hellen as er siet te melken. It wie goed mislearre; hy woe de jongen fuorje mei in salve fan rûpen, wjirmen en bledluzen, mar de bistkes setten der sa prinsipieel gjin bek op, dat de dea der op folge.

Yn soksoarte dingen draafde Anders van Keimpema graach wat troch, mar mei Hette Kromsigt koe er besteklik prate. Hy prate nammers graach en hy kaam garnis yn 'e buorren. It mocht him wol barre: hy hie jild fan himsels, syn frou hie jild en der wiene gjin bern. Anders van Keimpema wie in stikje fan it gea Trimbeets, in man dy't ho sei tsjin alle masjines dy't it wurk fan de bisten oernimme moasten. Hy libbe foar de hynders en ornearre, dat de wrâld ynpleats fan in moaie revolúsje te belibjen weromfalle soe yn de tsjustere djipten fan it ferline as kâld izer en blinkend blik it plak ynnimme soene fan de edelste dieren fan de skepping.